سوال کردن‌های تکراری، طول کشیدن زمان انجام کار‌های عادی و همیشگی، فراموش کردن اسم اشیاء و حتی اسامی نزدیک‌ترین اعضای خانواده یا فراموش کردن مسیر بازگشت به خانه؛ همه این‌ها از دسته تغییر رفتار‌هایی هستند که ما را به یاد یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بشر در عصر پیشرفت و فناوری می‌اندازد؛ یکی از آشناترین نام‌هایی که این روز‌ها می‌توان درباره بیماری‌ها و ناهنجاری‌های ذهنی شنید و آن بیماری «آلزایمر» است.

این قبیل تغییر رفتار‌های غیرمعمول و گاهی دردسرساز ممکن است از تجربه‌های تلخ یک بیمار مبتلا به آلزایمر و اطرافیان او باشد که شاهد بروز تدریجی این علائم ناخوشایند و ناراحت‌کننده در یکی از عزیزترین اعضای خانواده خود هستند.

آلزایمر باعث می‌شود که فرد مبتلا، به گونه‌ای متفاوت و غیر قابل پیش بینی رفتار کند. برخی از بیماران پرخاشگر و مضطرب می‌شوند و عده‌ای دیگر یک سوال یا ژست را بار‌ها تکرار می‌کنند.

این رفتار‌ها ممکن است باعث فشار و تنش در روابط بیمار با دیگران به خصوص با فردی شود که از وی مراقبت می‌کند. اما مهم است بدانیم که این رفتار‌ها عمدی نیستند و در یک فرد مبتلا به این اختلال ذهنی عوامل زیر می‌تواند باعث بروز آن‌ها شود:

ناراحتی جسمانی: به علت بیماری، مصرف دارو …

تحریک زیاد: به علت صدا‌های بلند، محیط شلوغ و پر رفت و آمد

محیط غریبه: حضور افراد جدید و ناتوانی از شناسایی محیط جدید

وظایف پیچیده: انجام کار‌های دشوار منزل و سایر فعالیت‌های سخت یا ذهنی

تعامل‌های محروم کننده: به خاطر ناتوانی از برقراری ارتباط موثر با دیگران

علت این رفتار‌ها هرچه که باشد، فرد مراقب باید دقت کند که اینگونه رفتار‌ها را شناسایی و راه‌حل مناسب اتخاذ کند.

در حالی که اکثر افراد تصور می‌کنند آلزایمر فقط سالمندان را درگیر می‌کند، اما پزشکان به این نتیجه رسیده‌اند که بروز آلزایمر حتی می‌تواند در سنین جوانی هم رخ دهد.

کدام نشانه‌های آلزایمر کمتر شناخته شده‌اند؟

در حال حاضر تشخیص آلزایمر (شایع‌ترین شکل زوال عقل) با تصویربرداری از مغز یا نوعی نمونه‌گیری دردناک میسر است که در آن، از مایع مغزی نخاعی قسمت پایین کمر نمونه‌گیری می‌شود. 

متخصصان در انگلیس می‌گویند که در پی راه‌اندازی پروژه‌ای پنج میلیون پوندی با هدف تسریع تشخیص آلزایمر، احتمالا تا پنج سال دیگر آزمایش خون برای تشخیص سریع‌تر این بیماری در سازمان ملی خدمات سلامت این کشور (NHS) ارائه خواهد شد.

کمتر از دو سوم مبتلایان به زوال عقل در انگلیس، برای تشخیص ابتلا به این بیماری فرصت معاینه شدن پیدا کرده‌اند و بسیاری از آن‌ها ممکن است مدت‌ها منتظر نوبت بمانند. مرکز پژوهش آلزایمر بریتانیا و انجمن آلزایمر می‌کوشند با همکاری موسسه ملی پژوهش سلامت و مراقبت انگلیس، اخذ آزمایش خون را در سازمان ملی خدمات سلامت و دسترسی به افراد بیشتر برای آزمایش خون و کمک به تشخیص سریع‌تر احتمال بیماری در آنان به واقعیت بدل کنند.

هرچند ممکن است هنوز بسیاری از مردم به اشتباه زوال عقل را همان آلزایمر بدانند، اما آلزایمر، تنها نام یکی از بیماری‌های زیرمجموعه زوال عقل و در واقع شایع‌ترین شکل آن استدکتر «سوزان کولهاس»، مدیر اجرایی پژوهش و مشارکت در مرکز پژوهش آلزایمر بریتانیا در این باره می‌گوید: انتظار داریم افراد بیشتری برای تشخیص به ما رجوع کنند، از آن‌ها انتظار داریم در سن پایین‌تر پا پیش بگذارند و انتظار داریم با نشانه‌های خفیف‌تر به ما رجوع کنند.

بسیاری از مردم می‌دانند آلزایمر که در اثر تجمع موادی به نام «آمیلیوئید» و «تائو» در مغز ایجاد می‌شود به بروز مشکلات شناختی می‌انجامد.

«تیم بینلند»، سرپرست دانش و یادگیری انجمن آلزایمر انگلیس و نویسنده کتاب «بازی‌های ذهن»، می‌گوید: افراد مختلف علائم متفاوتی از این بیماری را بروز می‌دهند، اما شایع‌ترین نشانه‌های فرد مبتلا به آلزایمر، مشکل در شکل‌گیری خاطرات جدید در حافظه است.

وی ادامه می‌دهد: اگر فردی مبتلا به زوال عقل از نوع آلزایمر در میان نزدیکان خود داشته باشید، می‌دانید که اغلب وقتی به آن‌ها پاسخ چیزی را می‌گویید، پس از پنج دقیقه بعد دوباره همان سوال را می‌پرسند، چون آنچه گفته‌اید، به یاد نمی‌آورند.

مشکلات بینایی

اما کدام نشانه‌ها در این بیماری کمتر شناخته شده‌اند؟ از متخصصان خواسته‌ایم در مورد نشانه‌های اولیه هشداردهنده این بیماری صحبت کنند و یکی از مهمترین آن‌ها مشکلات بینایی بود.

بینلند می‌گوید: اگر فردی تازه به آلزایمر مبتلا شده باشد، ممکن است مشکل حافظه داشته باشد، اما به احتمال زیاد نشانه‌هایی دارد که ما آن‌ها را نامعمول می‌نامیم.

این متخصص می‌گوید: شکلی از این بیماری، بر قسمت پسین مغز تاثیر می‌گذارد؛ همانجا که بینایی پردازش می‌شود و در اثر آن، افراد برای خواندن یا درک سه‌بعدی دچار مشکل می‌شوند. آن‌ها اغلب به سراغ چشم‌پزشک می‌روند و فکر می‌کنند مشکل در چشمشان است، اما در واقع چشمشان خوب کار می‌کند؛ این مغز است که پردازش نادرستی از تصاویر و اشیاء ارائه می‌دهد.

گفتار و زبان

دکتر «امر مک‌سویینی»، مدیرعامل و مشاور پرتوشناسی عصبی در «کاگنیشن هلت» در این رابطه می‌گوید: اختلال در گفتار و زبان نیز می‌تواند نشانگر علائم اولیه باشد، مثل ناتوانی در یافتن کلمه مناسب یا استفاده از توضیحی جایگزین برای بیان یک کلمه، مثلا به جای «قلم» بگوییم «چیزی که با آن می‌نویسیم.»

وی افزود: پاره شدن رشته افکار، از بین رفتن تسلط کلامی و تجربه مشکل ارتباطی نیز می‌تواند از نشانه‌های کمتر شناخته شده باشد.

رفتار و خلق‌وخو

در اثر آنچه «آلزایمر نوع قدامی» نامیده می‌شود و بر بخش پیشین مغز تاثیر می‌گذارد، تغییرات خلق‌وخو یا شخصیتی رخ می‌دهد.

دکتر بینلند می‌گوید: بخش پیشین مغز مسئول تنظیم رفتار و انگیزه ما است. بنابراین، کسی که به آلزایمر نوع قدامی مبتلا شده باشد، اغلب تغییرات رفتاری دارد.

وی ادامه داد: افراد مبتلا به این نوع از بیماری ممکن است وسواسی باشند یا نتوانند احساسشان را کنترل کنند. ممکن است در روابطشان با دیگران خیلی رک باشند. بنابراین، گونه‌ای تغییر شخصیتی در این افراد دیده می‌شود که به طور معمول در مبتلایان به زوال عقل شایع نیست.

در صورت مشاهده و تشخیص نشانه‌ها چه باید کرد؟ 

بینلند می‌گوید: در ابتلا به آلزایمر، افراد مبتلا اغلب درک نمی‌کنند که به این بیماری مبتلا هستند و فکر می‌کنند حالشان خوب است و به همین دلیل است که معمولا دوستان یا اعضای خانواده بیمار، نشانه‌های اولیه هشداردهنده را تشخیص می‌دهند.

او به ویژه به جوان‌تر‌ها توصیه می‌کند که در هر صورت، مهم است که در وهله نخست به پزشک عمومی رجوع شود.

او می‌گوید: اختلال‌های زوال عقل چندان هم رایج نیستند و بنابراین اگر یکی از این نشانه‌ها را دارید، ممکن است مربوط به مشکل دیگری باشد.

مثلا برخی از تغییرات رفتاری ممکن است به دلیل مشکلات رابطه، استرس در محل کار یا یائسگی باشد. با این حال تشخیص به موقع برای تضمین نتیجه دلخواه در مورد کسانی که مبتلا تشخیص داده شده‌اند مهم است.

دکتر مک‌سویینی نیز در این رابطه تاکید می‌کند: هرچند نشانه‌ها ممکن است ناشی از دلایل درمان‌پذیر باشد، تشخیص به موقع آلزایمر فرصت‌هایی برای انجام مداخله پیشگیرانه پدید می‌آورد.

به گزارش ایندیپندنت، پیشرفت‌های مستمر در پژوهش آلزایمر به ویژه تولید دارو‌های نسل جدید بر اهمیت دسترسی به موقع به امکان آزمایش و تشخیص سریع برای بهره‌مندی هر چه بیشتر در کاهش یا توقف پیشرفت این بیماری و نشانه‌های آن، تاکید دارد.

از پرسش‌های تکراری تا فراموشی‌های روزمره؛ مراحل پیشرفت بیماری آلزایمر

سایت "وب ام دی" در مطلبی در این باره به برخی از مراحل بروز و پیشرفت بیماری آلزایمر اشاره کرده است:

۱) رفتار‌های به ظاهر طبیعی

در مراحل اولیه شروع بیماری آلزایمر نمی‌توان علائم خاصی را در فرد مبتلا مشاهده کرد. تنها با آزمایش‌های تخصصی می‌توان نوع فعالیت مغز را ارزیابی کرد و نشان داد آیا فرد به بیماری آلزایمر مبتلا شده است یا خیر؟ هرچه فرد مبتلا به مراحل بعدی این بیماری نزدیک می‌شود می‌توان تغییرات و نوسانات بیشتر و بیشتری را در تواناییِ تفکر و تعقل او مشاهده کرد.

۲) تغییرات خفیف و نامحسوس

در این مرحله نیز ممکن است در رفتار‌های فرد مبتلا به آلزایمر تغییرات محسوسی مشاهده نشود. هرچند با مرحله اول تفاوت‌هایی دارد با این وجود حتی ممکن است پزشک متوجه این تغییرات نشود. از جمله این تغییرات رفتاری می‌توان به فراموش کردن لغات یا جا گذاشتن اشیاء و وسایل اشاره کرد. در این مرحله، بروز علائم آلزایمر در فعالیت‌های روزمره فرد خللی ایجاد نمی‌کند همچنین باید توجه داشت این علائم ممکن است نشانه آلزایمر نباشد و می‌تواند از بالا رفتن سن ناشی شود.

۳) تحلیل رفتن قدرت تفکر در حد خفیف

در این مرحله است که می‌توان تغییرات ظاهری در قدرت تفکر و استدلال فرد را مشاهده کرد از جمله فراموش کردن مطلب مطالعه شده، مطرح کردن پرسش‌های مکرر در مورد یک موضوع، مشکل در برنامه‌ریزی یا سامان‌دهی امور یا فراموش کردن نام افراد هنگام ملاقات آنان.

۴) کاهش متوسط قدرت تفکر

در این دوره بروز مشکل در تامل و تفکر نسبت به مرحله سوم آشکارتر می‌شود و در عین حال علائم جدیدتری هم بروز می‌کند از جمله اینکه بیمار جزئیات اطلاعات مربوط به خود را فراموش می‌کند، فصل و ماه و تاریخ را از یاد می‌برد و حتی در هنگام آشپزی یا حتی سفارش غذا از یک منوی آماده مشکل پیدا می‌کند.

۵) بروز علائم نسبتا شدید

در این مرحله بیمار حتی اینکه در چه مکان و چه زمانی قرار دارد را هم فراموش می‌کند. همچنین ممکن است در به یادآوردن آدرس، شماره تلفن و مدرسه‌ای که در آن تحصیل می‌کرده دچار مشکل شود و حتی انتخاب نوع لباس مناسب هر فصل برایش کاری دشوار شود.

۶) بروز علائم ذهنی و رفتاری شدید

همزمان با پیشرفت بیماری آلزایمر، فرد ممکن است چهره‌ها را به یاد آورد، اما اسامی آنان را فراموش می‌کند. همچنین ممکن است در تشخیص افراد از یکدیگر دچار مشکل شود علاوه بر این فرد دچار توهماتی می‌شود. به‌طور مثال ممکن است تصور کند لازم است در محل کار حاضر باشد درحالیکه اصلا شاغل نیست.

۷) بروز علائم بسیار شدید بیماری

در این مرحله از بیماری بسیاری از فعالیت‌های اصلی و حیاتی فرد از قبیل خوردن، راه رفتن و نشستن تحت تاثیر قرار می‌گیرد و روال عادی زندگی در بیشتر موارد برای بیمار مختل می‌شود.

افزایش احتمال ابتلا به آلزایمر در بیماران قلبی

بنابر مطالعه موسسه تخصصی و فناوری «آکو»، بررسی‌های مختلف نشان می‌دهد که بین بیماری‌های قلبی - عروقی و آلزایمر می‌تواند ارتباط وجود داشته باشد. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی بیشتر مستعد ابتلا به زوال عقل هستند که منجر به بیماری آلزایمر می‌شود. این واقعیت که فردی که از بیماری قلبی رنج می‌برد در معرض افزایش خطر ابتلا به فشار خون بالا، سطح کلسترول بالا، دیابت یا زوال عقل است به افزایش خطر ابتلا به آلزایمر کمک می‌کند.

آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقل است

زوال عقل عارضه‌ای است که می‌تواند در اثر بسیاری از بیماری‌ها یا آسیب‌های مختلف ایجاد شود که به طور مستقیم و غیرمستقیم به مغز آسیب می‌رساند. هرچند ممکن است هنوز بسیاری از مردم به اشتباه زوال عقل را همان آلزایمر بدانند، اما آلزایمر، تنها نام یکی از بیماری‌های زیرمجموعه زوال عقل و در واقع شایع‌ترین شکل آن است. مطالعات نشان می‌دهد که ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد ابتلا به زوال عقلی یا دمانس، شامل آلزایمر می‌شود.

انواع دیگر زوال عقلی عبارتند از زوال عقل عروقی، زوال عقل با اجسام لویی (رسوب غیرطبیعی پروتئین در داخل سلول‌های عصبی) و گروهی از بیماری‌هایی که به زوال عقل فرونتومپورال (دژنراسیون لوب فرونتال مغز) منجر می‌شوند.

زوال عقل همچنین ممکن است پس از سکته مغزی یا در ارتباط با عفونت‌های خاص مانند ایدز، در نتیجه مصرف الکل، آسیب‌های فیزیکی مکرر به مغز (معروف به انسفالوپاتی تروماتیک مزمن) یا کمبود‌های تغذیه‌ای ایجاد شود. مرز‌های بین اشکال مختلف زوال عقل نامشخص است و اشکال مختلط اغلب با هم وجود دارند.

براساس آمار به‌روز شده در سایت سازمان جهانی بهداشت (WHO) در حال حاضر بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به زوال عقل هستند و همچنین هر ساله نزدیک به ۱۰ میلیون مورد جدید ابتلا به این بیماری گزارش می‌شود.

 آمار این سازمان همچنین نشان می‌دهد که بیش از ۶۰ درصد مبتلایان به زوال عقل از کشور‌های کم‌درآمد یا با درآمد متوسط ​​هستند.

منبع: ایسنا