این روز‌ها آلودگی هوا یکی از چالش‌های بزرگ جوامع بشری است که با رشد روزافزون جمعیت و به طبع آن نیاز به فناوری‌های جدیدتر برای رفع نیاز مردم، وضعیت را نسبت به گذشته بدتر هم کرده است.

اهواز یکی از بزرگترین کلانشهر‌های ایران و مرکز پر درآمد‌ترین استان کشور یعنی خوزستان، چند روز است که با بحران محیط زیستی روبرو شده و هوای کدر و آلوده از دور نمایان می‌شود؛ هر چند این درآمد سرشار از نفت و گاز تاکنون کم هزینه روی دست مردم محلی نگذاشته.

پیمان اسدی شهروند ساکن استان فارس که این روز‌ها برای انجام کار‌های خود مجبور شده به اهواز مراجعه کند، می‌گوید: به محض ورود به شهر اهواز از سمت رامهرمز بوی نامطبوع گاز باعث اذیتم شد و وقتی به سمت شهر نزدیک‌تر شدم، آلودگی هوا کاملا مشخص بود.

بر اساس اعلام معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بیش از ۲ هزار خوزستانی با مشکلات تنفسی و قلبی به مراکز درمانی و بیمارستان‌های تابعه دانشگاه مراجعه کرده‌اند.

میثم معزی معاون درمان این دانشگاه می‌گوید: روزانه بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ نفر به دلیل آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و روز ۲۰ آذر ماه این درصد بین ۱۰ تا ۱۵ افزایش یافت.

او از شهروندان خواست که در‌ها و پنجره‌های خود را هنگام آلودگی هوا ببندند و بیماران تنفسی نیز به موقع دارو‌های خود را مصرف نمایند؛ همچنین سایر مردم حین بیرون رفتن از خانه ماسک بپوشند.

آیا مشکلات آلودگی هوای خوزستان فلر سوزی است؟

برای علت این موضوع، مسائل مختلفی مطرح شده است؛ داود میرشکار مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان با اشاره به «افزایش فلر سوزی شرکت‌های نفتی اطراف اهواز» از آنان خواست که این اقدام را به حداقل کاهش دهند.

فلر سوزی یا سوختن گاز‌های مشعل از مشکلات قدیمی در استان خوزستان است که علاوه بر آلودگی هوا جمع آوری آن با استفاده از فناوری‌های نو در حوزه نفتی چاره کار است، اما راه حل بلند مدت و اساسی در این حوزه برای رهایی مطلق از آلاینده ها، توسعه انرژی‌های جدید از جمله بادی، خورشیدی و هسته‌ای برای تولید برق است.

اما به نظر می‌رسد آلودگی هوای خوزستان صرفا به این موضوع محدود نیست؛ محیط زیست خوزستان به تازگی از ۳ شرکت مجموعه توسعه نیشکر به دلیل ایجاد آلودگی از مراجع قضایی شکایت کرده است.

شرکت توسعه نیشکر در ابتدا ۷ زیر مجموعه کشت و صنعت نیشکری داشت، پس از موضوعات مطرح شده در خصوص فساد «کشت و صنعت نیشکر هفت تپه» این شرکت نیز زیر مجموعه شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی شد؛ علاوه بر آن ۵ شرکت در حوزه صنایع جانبی زیر نظر توسعه نیشکر فعالیت دارند.

این شرکت همواره متهم است که با سوزاندن ریشه نیشکر ها، نقش بزرگی در ایجاد آلودگی هوا دارد، موضوعی که اگرچه مدیران آن رد نمی‌کنند، اما تایید هم نمی‌کنند و در تلاشند تا با انجام اقداماتی نشان دهند که توسعه نیشکر باعث ایجاد اشتغال، ارزآوری و تامین شکر تولیدی بازاری به جمعیت ۹۰ میلیون نفر نقش دارد.

زباله سوزی عامل دیگر مشکلات تنفسی در اهواز

البته سوزاندن فقط محدود به نیشکر نیست؛ در سوی دیگر اهواز به دلیل توسعه نیافتن سامانه‌های دفع پسماند، همچنان در مشکلات زیست محیطی در این خصوص دست و پا می‌زند. شهرداری اهواز به دلیل همین توسعه نیافتگی، زباله‌ها را در محل‌هایی خارج از اهواز رها کرده که گهگاهی آتش آن‌ها را می‌سوزاند.

اینکه عوامل شهرداری خود از عمد زباله‌ها را به آتش می‌کشند یا زباله گرد‌ها آن‌ها را می‌سوزاند، محل اختلاف بین شهرداری و کارشناسان محیط زیست است، اما به هر روی فرهاد قلی نژاد معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان به تازگی گفته است که به شهرداران اهواز، باوی، کارون و حمیدیه دستور قضایی مبنی بر «پاکسازی کانون‌های آلوده به پسماند اطراف شهر صادر شد» و باید ظرف مدت کوتاهی صورت پذیرد.

بر اساس اطلاعات محیط زیست ۵۰ نقطه در پیرامون شهر اهواز آلوده به پسماند وجود دارد که هر کدام می‌تواند موجب آتش سوزی شوند؛ شایان ذکر است که در این محل‌ها زباله‌های عفونی نیز رها می‌شوند که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی آن‌ها را از طریق مخلوط کردن در سایر زباله‌ها رها سازی می‌کنند.

آتش سوزی زباله‌های عفونی بیمارستانی خود می‌تواند تبدیل به ایجاد مشکلات تنفسی و حتی سرطان شود؛ هر از گاهی رهاسازی این پسماند‌های آلوده از سوی بیمارستان‌ها جنجالی در رسانه‌ها و افکار عمومی به راه می‌اندازد؛ نظر محیط زیست این است که علوم پزشکی اهواز باید پیش از رهاسازی، زباله‌های خود را گندزدایی نماید تا عامل عفونی در آن‌ها از بین برود، موضوعی که به نظر می‌رسد اگرچه پیشرفت خوبی نسبت به گذشته داشته، اما صد درصد اجرایی نمی‌گردد.

ذرات آلاینده صنایع نفت و گاز چقدر مضر هستند؟

سید محمد علوی متخصص عفونی و معاون سابق بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز می‌گوید: آلودگی بیشترین تاثیر را در افزایش بیماری‌های عفونی دارد که مهم‌ترین آن‌ها مشعل سوزی در صنعت نفت، ریز گرد‌ها و زباله سوزی دارد.

او افزود: آلودگی در هوا موجب آلودگی خاک و آب و محیط زیست می‌شود و وقتی که این ناپاکی به آب و خاک منتقل شود به غذای انسان و احشام هم وارد شده و در بلند مدت موجب بروز بیماری‌های خطرناک می‌شود.

به گفته آقای علوی وقوع گرد و غبار نیز موجب می‌شود تا شهروندان حین نفس کشیدن ذرات گرد و خاک را وارد دستگاه تنفسی خود کنند و از این طریق آزرده گردند، این ناراحتی تنفسی در مواقع ورود ذرات آلاینده موجب مشکلات تنفسی و آسم می‌شود.

ذرات آلاینده ناشی از مشعل سوزی زیر ۲ و نیم میکرومتر برای سلامتی انسان بسیار خطرناک هستند؛ برخی از این ذرات معلق قطرشان کمتر از ۵/۰۲ میکرومتر بوده در حالی که قطر موی انسان ۷۰ میکرومتر است و این یعنی ذرات بسیار کوچک هستند که به همین دلیل به راحتی وارد دهن می‌شوند سپس مستقیما وارد جدار بسیار نازک ریه و پس از آن وارد جریان خون می‌شوند؛ وقتی که وارد خون شوند در کل بدن پخش می‌شوند.

نفس مردم در چنگال مشعل‌ها

هواشناسی خوزستان برای روز شنبه ۲۵ آذر ماه تا روز دوشنبه ۲۷ ام همین ماه هشدار سطح زرد صادر کرده که در شهر‌های صنعتی استان افزایش غلظت آلاینده‌های جوی موجب کاهش کیفیت هوا می‌شود که برای گروه‌های حساس خطرناک است؛ مدارس نیز برای روز شنبه تعطیل اعلام شدند.

تاکنون تحقیقی در خصوص تاثیر مشعل سوزی بر سلامت مردم در خوزستان منتشر نشده است، اما فلر‌های گاز در اهواز بیداد می‌کنند و این در حالی است که خوزستان تنها منشاء این آلودگی نیست؛ مشعل سوزی در کشور‌های عراق، کویت، امارات و عربستان نیز نفس مردمان خاورمیانه را به شماره انداخته، اما آیا هدر رفت این منابع زیبنده کشور ما است؟

دولت‌ها همواره وعده می‌دهند که در بازه‌های زمانی مختلف فلر‌های نفتی جمع آوری خواهند شد و به خوراک پتروشیمی‌ها تبدیل می‌شوند، اما این وعده‌ها عملی نشده اند! بر اساس آمار‌های بانک جهانی در ایران سالانه ۱۸ میلیارد متر مکعب گاز در سال می‌سوزد؛ این عدد برابر با کل صادرات گاز ایران به عراق و ترکیه است.

به تازگی همایشی بین المللی در امارات عربی متحده تحت عنوان «کاپ ۲۸» در خصوص کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی برگزار شد؛ عمده کشور‌های غربی که در نیم قرن اخیر با پیشرفت فناوری استفاده از سوخت‌های فسیلی به توسعه رسیدند و نفت و گاز خود را از منطقه غرب آسیا به دست آوردند، اما حالا خواهان گسترش انرژی‌های نو برای حفظ محیط زیست جهان هستند.

امارات یکی از بزرگترین مدعیان توسعه انرژی‌های نو در منطقه خاورمیانه است که به دلیل ممنوعیت هر گونه انتقاد از حکام این کشور، خبرنگاران جسارت پیگیری آخرین وضعیت مشعل سوزی در این کشور را ندارند، اما داده‌های گوگل نشان می‌دهد که این کشور علی رغم تبلیغات در این حوزه، همچنان مشعل‌های خود را در خلیج فارس می‌سوزاند که این موضوع بر سلامت مردم در تمام منطقه خلیج فارس تاثیر می‌گذارد.

توسعه انرژی‌های نو راه حل جلوگیری از بحران‌های تنفسی مردم

با همه این مسائل کلانشهر اهواز نیازمند چاره‌ای اساسی برای رفع مشکلات خود است، این روز‌ها که بارش باران و برف در ارتفاعات موجب سرد‌تر شدن هوا شده، استفاده مردم از بخاری‌ها نیز افزایش یافته و به طبع آن نیاز گاز در کشور بیشتر شده است.

تامین گاز نیازمند استخراج بیشتر منابع فسیلی است و این در حالیست که با توسعه انرژی‌های پاک می‌توان نیاز به سوخت‌های فسیلی را از بین برد؛ خورشید در آسمان اهواز همواره در حال تابش است مگر روز‌های ابری و بارانی که آن هم احتمالا به ۳۰ روز نخواهد رسید؛ اگر طی ۱۱ ماه سال انرژی منازل مردم از طریق انرژی‌های نوین تامین شود و آن ۳۰ روز از طریق نفت و گاز، شاید چنین مشکلات تنفسی گریبان مردم را نگیرد.

هر چند با توسعه پالایشگاه‌ها می‌توان از هدر رفت این مقدار گاز مشعل نیز جلوگیری کرد و خطرات محیط زیستی در استان را به حداقل رساند، کافی است مسئولان به جای برگزاری جلسات و همایش‌های وقت و بی وقت انرژی خود را صرف توسعه نیروگاه‌های بادی و خورشیدی و حمایت از کارآفرینان در این زمینه نمایند که البته عزمی جدی نیر می‌طلبد.

گزارش از ساسان ناصری زاده