شهرستان سرخس به دلیل داشتن گذرگاه مرزی ریلی و جاده ای با ترکمنستان و وجود پالایشگاه و ذخایر سرشار گاز "خانگیران" از موقعیت ویژه اقتصادی در خراسان رضوی و حتی شمال‌شرق کشور برخوردار است و از این ناحیه ظرفیت های بالقوه ای برای فعالیت های تجاری، ترانزیتی و رشد اقتصادی ساکنان این منطقه فراهم شده است.

هجوم ریزگردها به این شهرستان مرزی با ۲ منشاء داخلی و خارجی (ترکمنستان) چند سالی است این ظرفیت های بالقوه اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است که البته مسوولان و برنامه ریزان این شهرستان و استان بیکار نبوده و در سالیان گذشته همایش ها، نشست ها و جلسات متعددی را به منظور چاره جویی برای مقابله با ریزگردها و جلوگیری از گسترش بیابانها و شن های روان در سرخس برگزار کرده اند.

چرایی عدم توفیق و یا اصولا بیان میزان موفقیت روشهای مقابله با ریزگردها و توسعه جبهه شن های روان در شهرستان سرخس، موضوع این گزارش نیست، بلکه قصد آن است که تنها به دلایل ناکامی اجرای یکی از طرح های مقابله با بیابان زدایی پرداخته شود.

کشت تاغ و توسعه تاغزارهای سرخس از برنامه های مدون طرح بیابان زدایی و مقابله با شن های روان در این شهرستان بوده است که سابقه چندین ساله دارد.

کاشت درختچه‌های تاغ در عرصه‌های خشک و بیابانی با هدف جلوگیری از توسعه و پیشروی بیابان انجام می‌شود تا موجب تثبیت خاک و جلوگیری از هجوم شن و ماسه شده و از شکل‌گیری گرد و غبار در مناطق روستایی و شهری پیرامونی بکاهد.

قطع و سوزاندن درختچه های تاغ و تبدیل آن به زغال سکه‌ای، داغ بزرگی بر دل زمین های بیابانی خاستگاه این سرمایه‌های سبز گذاشته و ادامه این وضعیت، نگرانی طبیعت دوستان و متولیان منابع طبیعی و محیط زیست را سبب شده است.

شاید آزاردهنده تر از تنفس هوای آلوده به گرد وخاک برای مردم مرزنشین سرخس، آگاهی از ماندگاری این ریزگردها به دلیل قطع تاغزارها و فساد دست اندرکاران طرح های بیابان زدایی باشد

گونه تاغ با آب و هوای خشک و زمین های به نسبت شور نواحی کویری بسیار سازگار است که در خاکهای سبک و ماسه‌ای و همچنین بر روی تپه‌های شنی به خوبی رشد و نمو می‌کند.

بر این اساس وجود درخت تاغ از اهمیت بسزایی در تثبیت شنهای روان برخوردار است و به دلیل حفظ رطوبت خاک، اسباب رشد و نمو سایر گیاهان طبیعی را نیز فراهم می‌آورد به طوری که منطقه تاغ‌کاری شده پس از مدتی به صورت مرتعی سرسبز در می آید.

تثبیت شن‌زارها و بیابان‌زدایی از جمله ویژگی های خاص تاغ در مناطق زیر پوشش این درختچه است که در جلوگیری از رشد و توسعه بیابان ها و آسیب های ناشی از آن تاثیر شگرفی دارد.

بدون شک تنفس هوای آلوده به ریزگردها مردم سرخس را آزار می دهد اما آزاردهنده تر از آن است این است که مردم مرزنشین و مرزبان این منطقه بدانند منشا ماندگاری این ریزگردها و یا قطع تاغزارها و ناکامی طرح های بیابان زدایی ریشه در فساد دست اندرکاران طرح های مقابله با این چالش های محیط زیستی دارد و این می تواند ناراحتی مردم را به بغض و خشمی عمومی تبدیل کند.

ناهماهنگی میان دستگاه های متولی

نماینده مردم سرخس، فریمان و بخش های رضویه و احمدآباد مشهد در مجلس شورای اسلامی در خصوص اجرای طرح های بیابان زدایی در سرخس گفت: با مساله ناهماهنگی بین منابع طبیعی و محیط زیست در اجرای طرح ها مواجه هستیم و البته علاوه بر تاغ کاری باید به موضوع مالچ پاشی در کانون های بحرانی گردوخاک و ایجاد بادشکن نیز توجه شود.

شرکت ملی گاز ۵۰۰ میلیارد ریال بودجه برای اجرای طرح های مقابله با بیابان زدایی در اختیار قرار داده است

سیداحسان قاضی زاده به کاشت تاغ و دیگر طرح ها اشاره کرد و افزود: در عمل طی هشت ماه گذشته چیزی که برای آن هماهنگی نشده خود "هماهنگی" میان بخش هاست، مثلا منابع طبیعی از مشکل عدم تخصیص اعتبار برای طرح کاشت تاغ می گوید و محیط زیست نیز با منابع طبیعی ناهماهنگ است، این در حالی است که شرکت ملی گاز ۵۰۰ میلیارد ریال بودجه را برای اجرای این طرح ها در اختیار قرار داده است.

وی به اجرای طرح کاشت یک میلیارد اصله نهال در کشور توسط منابع طبیعی اشاره کرد و گفت: این طرح بودجه هم دارد که بهتر است منابع طبیعی سهم نهال کاری استان را از کانون های ریزگرد و بیابانی سرخس آغاز کند اما می بینیم به دلیل ناهماهنگی هایی که وجود دارد، همچنان موضوع نبود اعتبار مطرح می شود.

نماینده مردم سرخس در مجلس بیان داشت: مشکل جدی تری که در سرخس داریم، فارغ از کمبود اعتبار و تزریق پول نفت و دیگر مسایل، مشکل قرق بانی و حفاظت از تاغزارهاست که هم اکنون به علت فقدان قرق بانی، تاغزارهای موجود نیز در خطر نابودی قرار دارند.

قاضی زاده اضافه کرد: مسوولیت جمعی دستگاه قضایی، نیروی انتظامی، آستان قدس و دیگر عناصر تامین کننده حفاظت از این عرصه ها باید یادآوری شود، از مراتع موجود به شکل درستی حفاظت نمی شود، اگر منابع طبیعی طرح های کاشت جنگل و تاغ را نیز اجرا کند و هفته بعد همه را بکنند طرح های پرهزینه و کلان هیچ فایده ای ندارد.

وی گفت: تاغ های موجود چرا تبدیل به زغال می شود؟ در جریان هستیم که متاسفانه بسیاری از عناصری که در قرق بانی نقش دارند بومی منطقه سرخس نیستند!

سرخس، رتبه نخست استان در قطع تاغ

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی آذرماه امسال در آیین کاشت نهال و اجرای طرح بیابان زدایی در شهرستان سرخس گفت: اعتبار این طرح حدود ۵۰ میلیارد ریال پیش بینی شده است، اما هرگونه منابع مالی که دستمان برسد حتی اگر تا ۲۰۰ میلیارد ریال هم افزایش یابد به بحث بیابان زدایی، با اولویت شهرستان سرخس تخصیص خواهیم داد.

محسن فنودی با ابراز تاسف از تخریب و سرقت درختان تاغ در سرخس افزود: در سطح استان خراسان رضوی، سرخس بیشترین میزان تخریب و سرقت درختچه های تاغ را دارد و لازم است مردم در حفاظت و نگهداری از درختان تاغ همانند مردم شهرستان "بردسکن" با ما همکاری کنند.

وی با تاکید بر سه اصل حفاظت، احیا و توسعه و بهره برداری از منابع طبیعی خاطرنشان کرد: از آنجا که عرصه های طبیعی، تاغزارها و مراتع در استان از پهنه گسترده ای برخوردار است و طبق استانداردهای بین المللی بیش از ۳۰۰ نفر نیرو برای حفاظت از آنها لازم است، ما با تنها ۱۲۰ نفر نیروی کنونی در استان قادر به حفاظت کاملی از این عرصه ها نیستیم.

باید مردم سرخس نیز در حفاظت و نگهداری از درختچه های تاغ همچون مردم شهرستان "بردسکن" با منابع طبیعی همکاری کنند

فنودی به تلاش برای استفاده از فناوری های روز برای حفاظن از عرصه ها اشاره کرد و افزود:‌ در اقدامی استفاده از فناوری جدید حفاظتی (پهپادها) را وارد عمل کرده و یگان پهپادی منابع طبیعی را ایجاد کرده ایم که یک دستگاه پهپاد نیز به منظور حفاظت بهتر فعلا در سرخس مستقر می شود.

منابع طبیعی کمبود نیرو دارد

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی ضمن هشدار به متخلفانی که درختان تاغ را قطع می‌کنند از رسانه‌ها خواست تا به کمک منابع طبیعی آمده و با فرهنگ سازی، در این زمینه آگاهی بخشی کرده و افکار عمومی را در این زمینه روشن کنند.

وی چالش اصلی را فقدان نیروی کافی برای حفاظت از تاغزارها بیان کرد و گفت: از اواخر دهه ۷۰ طبق تفاهمی که با شرکت گاز و پالایشگاه خانگیران وجود داشت تعداد ۶ نفر نیروی حفاظتی با تجهیزات کامل و کمپ حفاظتی در محدوده چاه‌های گاز و پالایشگاه، توسط شرکت‌های مذکور برای حفاظت از تاغزارهای منطقه خانگیران تامین شد.

فنودی افزود: این در حالی است که از اوایل دهه ۹۰ این همکاری لغو شده و درخواست ما از مدیران این شرکت ها این است که در این راستا ما را یاری کنند کما اینکه طبق مصوبات جلسات برگزار شده در شهرستان نیز بر این موضوع تاکید شده است.

متولیان حفاظت از تاغ ها دوباره دستگیر شدند

مسوولان قضایی سرخس سابقه فعالیت مدیر متخلف منابع طبیعی این شهرستان متذکر شده و همچون فرماندار به دستگیری و اخراج این مسوول در سال ۱۴۰۰ اشاره کرده اند اما گذاشتن همان سنگ بنای غلط، آفت تاغزارهای این شهرستان شده و همچنان این ذخایر طبیعی را به تاراج می برد.

دادستان عمومی و انقلاب شهرستان سرخس گفت: متولیان حفاظت و نگهداری از تاغزارهای این شهرستان در قطع این درختان مداخله داشتند که پنج نفر از آنان دستگیر شده اند.

علی حق شناس افزود: برای این متخلفان کیفرخواست صادر شده و پرونده دستگیرشدگان در مرکز استان در حال رسیدگی است.

وی ادامه داد: قاچاقچیان چوب، صندوق عقب خودرو سواری پراید خود را با چوب تاغ های قطع شده پر کرده و این میزان چوب را با قیمت حدود ۸۰ میلیون ریال به فروش می رساندند.

وی گفت: ۶ نفر از اهالی شهرستان سرخس نیز در جریان رسیدگی به دیگر پرونده های قاچاق چوب تاغ دستگیر شده اند.

ظاهرا پرونده تخلفات مربوط به تاغ های شهرستان سرخس با محکومیت کارکنان خاطی و همکاران آنها در مشهد مختومه می شود اما پرونده قطع تاغ ها همچنان باز خواهد بود چرا که آثار رویه ناصوابی که سالها قبل توسط مسوولان متخلف محلی پایه گذاری شده است، شاید به این راحتی از بین نرود.

منبع؛ ایرنا