اندوه پس از زایمان، دوره‌ای گذرا از افزایش واکنش دهی احساسی است که تقریباً در نیمی از زنان در هفته اول بعد از زایمان رخ می‌دهد. این وضعیت احساسی در روز‌های چهارم تا پنجم پس از زایمان به حداکثر می‌رسد و تا روز دهم الی چهاردهم به حالت طبیعی برمی‌گردد. در این زنان، بی ثباتی احساسی افزایش می‌یابد و ممکن است بی خوابی و بغض کردن، افسردگی، اضطراب، ضعف تمرکز، تحریک پذیری و ناپایداری عاطفی در آن‌ها مشاهده شود.

اندوه پس از زایمان، شایع‌ترین اختلال خلقی پس از زایمان است که غم پس از زایمان، غم مادری و غم کودک نیز گفته شده و برخی نیز آن را افسردگی موقتی پس از زایمان و یا افسردگی روز سوم، چهارم و یا دهم نامیده‌اند.

به گفته محققان، اندوه پس از زایمان، یک اختلال خود محدودشونده و گذرا است و حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد زنان، آن را تجربه می‌کنند، اما در برخی موارد ممکن است این زنان به افسردگی پس از زایمان مبتلا شوند. عوامل ایجادکننده اندوه پس از زایمان به درستی شناخته شده نیستند. اما در مورد علل احتمالی، احساس یأس در اثر ترس و تهییج که در اکثر زنان طی حاملگی و زایمان بروز می‌کند، ناراحتی ناشی از اوایل دوره نفاس، خستگی حاصل از مشکلات خواب، اضطراب در مورد عدم توانایی برای مراقبت از نوزاد، ترس از کاهش جذابیت بعد از زایمان و همچنین عوامل هورمونی از جمله کاهش سطح اندورفین، استروژن و پرژسترون نیز از عوامل بروز این عارضه عنوان شده اند.

در رابطه با این موضوع، تیم پژوهشی شش نفره‌ای از دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری دانشگاه موناش استرالیا تحقیقی را انجام داده اند که در آن، تأثیر رایحه‌درمانی با اسانس گل‌محمدی بر اندوه پس از زایمان با تمرکز بر زنان نخست‌زا مورد آزمایش و بررسی قرار گرفته است.

آن‌ها در این مطالعه که روی ۶۵ زن نخست‌زای بستری در بیمارستان ام‌البنین مشهد انجام داده اند، برای نیمی از بیماران از اسانس گل محمدی برای تخفیف اندوه پس از زایمان استفاده کرده و سپس وضعیت آن‌ها را با گروه دیگر مقایسه نموده اند.

نتایج حاصل از بررسی‌های این پژوهش نشان می‌دهند که رایحه‌درمانی با اسانس گل‌محمدی در کاهش اندوه پس از زایمان در زنان نخست‌زا مؤثر و ایمن است.

مریم مرادی، محقق دانشکده پزشکی، پرستاری و بهداشت دانشگاه موناش استرالیا و همکارانش در این خصوص می‌گویند: «بر اساس نتایج تحقیق ما، بعد از انجام مداخله پژوهشی شامل رایحه‌درمانی با اسانس گل‌محمدی، نمره اندوه پس از زایمان در روز‌های ۴، ۱۰ و ۱۴ در زنان مورد مطالعه به طرز قابل توجهی نسبت به گروه دیگر کاهش پیدا کرد و این روش، قابل توصیه است».

به گفته آن ها، «رایحه درمانی به عنوان یکی از اشکال رایج طب مکمل به مفهوم استفاده کنترل شده از روغن‌های گیاهی معطر به منظور درمان و پیشگیری از بیماری‌هاست. رایحه درمانی با تحریک مسیر بویایی بر هیپوتالاموس تأثیر گذاشته و با کاهش هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین، سبب کاهش کورتیزول و اضطراب می‌شود».

بر اساس این تحقیق، استنشاق بو‌های خوش با آزادسازی انتقال دهنده‌های شیمیایی سیستم عصبی شامل انکفالین، اندورفین و دینورفین، سبب کاهش درد و اضطراب و افزایش سطح هوشیاری می‌شود و همچنین، ترشح نورآدرنالین و سروتونین را افزایش می‌دهد.

مرادی و همکارانش اشاره نموده اند: رایحه درمانی به عنوان مداخله‌ای ارزان، کاربردی و غیرتهاجمی که به کارگیری آن آسان است، در مامایی نیز رواج زیادی دارد و مطالعات متعدد، تأثیر مفید آن را مورد تأیید قرار داده‌اند».

قابل ذکر است، گل محمدی با نام علمی روزا دامانسا، به طور قابل توجهی در باغبانی، صنایع غذایی، بیوشیمی و داروسازی کاربرد دارد و به خصوص به دلیل وجود اسانس و مواد فعال زیستی در گل‌های آن، از گذشته‌های دور تا به امروز مورد توجه بوده است. از اسانس این گل دوست داشتنی برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌گردد. گل محمدی بومی رشته کوه‌های مرکزی ایران و البرز است و از دیرباز در ایران کشت می‌شده و دسترسی به آن آسان و نسبتا ارزان است.