در ۲ سال اخیر شهروندان کلانشهر مشهد از پیر و جوان، زن، مرد و کودک بار دیگر با ریزگرد‌ها و عوارض ناشی از آن دست و پنجه نرم می‌کنند و مهمان ناخوانده این روز‌های ساکنان استان و به ویژه مرکزنشینان آن، بروز حساسیت‌های تنفسی، آلرژی، سوزش چشم و آبریزش بینی در کنار عطسه و سرفه‌های پی در پی است.

ریزگرد‌هایی که کانون‌های گرد و غبار خارجی و داخلی در آن نقش آفرینی دارند؛ کانون‌هایی که بر اثر گسترش پهنه‌های بیابانی، خشکسالی و از بین رفتن سطح سبز زمین هر روز و هر ثانیه در حال رشد و توسعه است.

آلودگی هوا در کلانشهر مشهد امسال تا بدان جا پیش رفته است که شهروندان مشهدی سه روز را با هوای بسیار ناسالم و با شاخص بالاتر از ۳۰۰ آی. کیو آی تجربه کردند.

خطه خشک و نیمه خشک خراسان رضوی سالهاست که رنجور از کم آبی و پدیده خشکسالی است و فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک حاصل‌خیز این استان می‌شود.

طبق آخرین بررسی‌های اعلام شده از سوی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری، هم‌اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با گستره‌ای معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد که تا پیش از انجام این مطالعات گمان می‌رفت شمار آن‌ها تنها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد.

اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با گستره‌ای معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در خراسان رضوی وجود دارد و حال آنکه گمان می‌رفت شمار آن‌ها ۱۶ کانون با گستره یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار باشد

کانون‌های "قره قوم" در ترکمنستان و "هرات" در افغانستان به عنوان ۲ مقصر اصلی و سهامدار جدی در آلودگی گاه و بی‌گاه هوای خراسان رضوی و افزایش غلظت گرد و غبار در این استان شناخته می‌شوند که هنوز مدیریت و کنترل این کانون‌ها نیز در مرحله تبیین ضرورت قرار دارد و روشن نیست برنامه ملی برای ورود و کنترل این کانون‌ها در تعامل با کشور‌های همسایه با چه کمیت و کیفیتی خواهد بود.

پیدایش کانون‌های عظیم فرسایش خاکی و توفان‌خیز در چند سال اخیر و وقوع پدیده گرد و غبار در خراسان رضوی هم اکنون به معضل جدی زیست‌محیطی این خطه بدل شده که زندگی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

وقوع توفان گرد و غبار در مناطق خشک سبب افزایش ذرات معلق نسبت به آستانه مجاز شده است که این موضوع آثاری منفی بر سلامت مردم را به همراه دارد و به گفته کارشناسان در برخی موارد گرد و غبار موجب انتقال باکتری‌ها، ویروس‌ها و حتی قارچ‌های بیماری‌زا می‌شود.

تجربه کیفیت متفاوت آلاینده‌های جوی در مشهد

مهدی اله‌پور مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: پدیده گرد و غبار به عنوان یک پدیده نوظهور و البته با فراوانی، به شدت استان و مشهد را درگیر کرده است.

او افزود: متاسفانه در حوزه آلودگی هوای مشهد اخبار متعددی منتشر می‌شود و اظهارنظر‌های بعضا عجیب و غریب و بی پایه‌ای مبنی بر خواندن «مشهد» به عنوان آلوده‌ترین کلانشهر کشور مشاهده می‌شود در حالی که این موارد در خصوص وضعیت فعلی این کلانشهر به هیچ وجه صادق نیست.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست طبق ماده ۲ قانون هوای پاک، ناظر بر حسن اجرای این قانون است، ادامه داد: طبق آنچه مرکز پایش سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مرجع رسمی اعلام کرده است از ابتدای امسال تا پایان دیماه تعداد روز‌های پاک مشهد ۱۴ روز، روز‌های دارای هوای قابل قبول ۲۰۸، روز‌های ناسالم برای افراد حساس ۷۲، روز‌های ناسالم برای تمامی افراد ۹ و روز‌های بسیار ناسالم (خطرناک) سه روز بوده است.

اله پور با اشاره به اینکه امسال مشهد در کیفیت آلاینده‌های جوی نسبت به پارسال تغییرات بسیار زیادی را تجربه کرده است، بیان کرد: اغلب آلاینده‌های تنفس شده در کلانشهر مشهد در سال گذشته آلاینده‌های گازی بود، اما امسال بر اساس گزارش‌ها کلیه آلاینده‌های مشهد را گرد و غبار تشکیل داده است.

او با بیان اینکه امسال استان در مقایسه با پارسال به شدت درگیر پدیده گرد و غبار شده است، تصریح کرد:همین امر موجب شد از ابتدای امسال ۲۰ جلسه ستاد اضطرار گرد و غبار در مشهد برگزار شود.

تغییر اقلیم و تهدید پایداری زیستی

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به نگرانی‌های موجود در زمینه آلودگی هوا تاکید کرد: تغییرات اقلیمی چالش بزرگ ما در پایداری زیستی استان است، زیرا عدم وجود بارش مناسب و منطبق بر دوره بلندمدت استان، می‌تواند نگرانی‌های جدی به همراه داشته باشد.

اله پور اظهار کرد: در حالی که بیش از یک و نیم فصل از اصلی‌ترین فصول بارش در سال زراعی جاری می‌گذرد، متاسفانه بارش چندانی را در استان تجربه نکرده ایم و تغییرات اقلیمی با سرعت و شدت بالایی ما را درگیر خود کرده است.

او گرد و غبار را بزرگترین چالش زیست محیطی در استان دانست و افزود: پیگیری‌های انجام شده و بیان اهمیت موضوع و خاص بودن شرایط در خراسان رضوی موجب شد تا امسال سه جلسه کارگروه تخصصی ملی گرد و غبار در تهران به صورت ویژه با بررسی وضعیت استان برگزار شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی اد امه داد: برای نخستین بار خراسان رضوی و شهر‌های سرخس و خواف در فهرست مناطق درگیر گرد و غبار شناخته شدند و بدین ترتیب این شهر‌ها می‌توانند از اعتبارات لازم برای مدیریت وضعیت موجود بهره‌مند شوند.

تحقق کامل مصوبات سفر رئیس جمهوری در نیمه راه

اله پور با اشاره به اینکه از مهمترین مصوبات سفر ریاست جمهوری به خراسان رضوی خرید دستگاه‌های سنجش گرد و غبار برای ۶ شهرستان استان است، بیان کرد: در گام نخست اجرای این مصوبه سه ایستگاه سنجش گرد و غبار با تحقق مصوبه سفر رئیس جمهور، برای نصب و فعال‌سازی به شهرستان‌های سرخس، خواف و نیشابور تحویل داده شد.

او تصریح کرد: در مرحله بعد نیز تحقق این مصوبه در حال پیگیری و خرید سه ایستگاه دیگر برای شهرستان‌های سبزوار، گناباد و تربت جام هستیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی تاکید کرد: به نوعی در نظر داریم شهرستان‌های کمربندی استان را به ایستگاه گرد و غبار مجهز کنیم و سپس این روند را در شهر‌های شمالی محقق کنیم.

اله‌پور اظهار کرد: در برنامه است تا شمار ایستگاه‌های سنجش گرد و غبار شهرستان‌های استان را به ۱۰ ایستگاه برسانیم بنابراین به دنبال تامین و خرید چهار ایستگاه دیگر نیز هستیم.

او با اشاره به حمایت انجام شده توسط قرارگاه تحول محیط زیست استان افزود: بدین ترتیب با تحقق این امر خراسان رضوی به عنوان دومین استان دارای بیشترین ایستگاه سنجش گرد و غبار پس از استان خوزستان در دولت سیزدهم معرفی می‌شود.

اقلیم بیابانی در ۴۸ درصد گستره خطه خورشید

فرسایش آبی و بادی خاک، موجب از دست رفتن سالانه چندین میلیون تن خاک خراسان رضوی می‌شود و این استان منطقه‌ای خشک و نیمه خشک است، زیرا ۷۵ درصد وسعت آن در اقلیم بیابانی یعنی خشک، نیمه‌خشک و فراخشک قرار دارد.

یک میلیون و ۶۵۱ هزار و ۵۱۱ هکتار از زمین‌های این استان در مناطق بیابانی، که شامل حدود ۳۰ درصد از گستره استان می‌شود، متاثر از کانون‌های فرسایش بادی است.

فراخی مراتع خراسان رضوی نیز ۶ میلیون و ۵۶۶ هزار و ۲۹ هکتار، معادل ۵۶ درصد از کل گستره استان است و پهنه جنگل‌های این استان نیز با محاسبه بیشه‌زارها، درختچه‌ها و جنگل‌های دست‌کاشت حدود یک میلیون هکتار، یعنی ۸،۵ درصد از کل وسعت استان را شامل می‌شود.

کانون‌های زیر تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است، بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آن‌ها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتری برخوردار است.

تاکنون برای مدیریت مناطق بحرانی خراسان رضوی در پهنه‌ای معادل ۵۹۲ هزار هکتار با ایجاد جنگل طبیعی، عملیات بیابان زدایی انجام شده است.

محسن فنودی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: از مجموع ۵.۵ میلیون هکتار گستره دارای اقلیم بیابانی در استان، ۱.۲ میلیون هکتار را کانون‌های فرسایش بادی تشکیل می‌دهند که در قالب ۳۰ کانون در ۲۳ شهرستان استان پراکنش دارند.

او افزود: بیابان به مناطقی اطلاق می‌شود که اقلیم فراخشک و خشک با متوسط بارندگی سالانه کمتر از ۱۵۰ میلی متر دارند و درصد پوشش گیاهی آن‌ها کمتر از ۱۰ درصد است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به اینکه شمار کانون‌های گرد و غبار این استان در چهار سال گذشته رشد ۲ برابری را تجربه کرده است، ادامه داد: طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، هم اکنون ۳۰ کانون زیر تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در ۲۳ شهرستان خراسان رضوی وجود دارد.

فنودی بیان کرد: این در حالی است که تا سال ۱۳۹۷ شمار کانون‌های گرد و غبار خراسان رضوی تنها ۱۵ کانون و مربوط به ۲۰ شهرستان و با گستره ۷۶۸ هزار هکتار بوده است.

او با اشاره به ضرورت مدیریت کانون‌های گرد و غبار خارجی که بر هوای استان تاثیر می‌گذارد، تصریح کرد: هم اینک کانون‌های قره قوم در ترکمنستان و هرات در افغانستان بر هوای استان تاثیر دارند که ضرورت مدیریت این کانون‌ها به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران اعلام شده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی تاکید کرد: پیگیری امور مربوط به کانون‌های گرد و غبار با منشاء خارجی به صورت متمرکز توسط استانداری و دبیرخانه کارگروه مقابله با گرد و غبار از طریق وزارت امور خارجه دنبال می‌شود.

گرد و غبار سرخس، معاون رئیس جمهور را فراخواند

مهدی اله‌پور مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به فعالیت ۳۰ کانون گرد و غبار در استان، گفت: کانون سرخس به عنوان بحرانی‌ترین کانون گرد و غبار استان و سپس شهرستان خواف در رتبه دوم قرار دارد.

او با بیان اینکه هر ۲ شهرستان در ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار کشور در وضعیت بحرانی شناخته شده اند، افزود: سه‌شنبه گذشته با حضور شخص معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست جلسه ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار در شهرستان سرخس با هدف بررسی میدانی مساله و تعیین نقشه راه برای کنترل و مدیریت معضل برگزار شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی ادامه داد: علاوه بر این طرح جامع مقابله با گرد و غبار در کمیته‌های استانی مطرح و در کارگروه امور زیربنایی خراسان رضوی تصویب شد و اکنون نیز در انتظار تصویب شورای برنامه ریزی استان برای ورود به مرحله اجرا هستیم.

اله پور بیان کرد: این اقدام در مدیریت گرد و غبار و الزام ۱۶ دستگاه مرتبط و متولی برای انجام فعالیت‌های کاهشی و کنترلی تاثیر فراوانی دارد.

او تصریح کرد: کانون‌های داخلی گرد و غبار در این ۲ منطقه به ویژه در سرخس عمدتاً مراتع تخریب شده بر اثر چرای بی رویه دام و دیمزار‌ها است که به دلیل کم بودن بارندگی در منطقه، فاقد پوشش گیاهی و مستعد تولید گرد و غبارند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با بیان اینکه کانون خارجی گرد و غبار تاثیرگذار بر منطقه سرخس، صحرای قره قوم ترکمنستان است، تاکید کرد: عمده کانون‌های گرد و غبار با شدت کم و متوسط استان در شهرستان‌های سرخس، نیشابور، سبزوار، داورزن، بردسکن، خلیل آباد، کاشمر، مه ولات، تربت حیدریه، رشتخوار، بجستان، گناباد، خواف، تایباد و تربت جام پراکنده هستند.

منبع:ایرنا