«رامسس دوم» که با نام «رامسس کبیر» هم شناخته می‌شود، یکی از قدرتمندترین فراعنه مصر باستان بود و طولانی‌تر از تمام فراعنه حکومت کرد. او به مدت ۶۶ سال از ۱۲۷۹ تا ۱۲۱۳ پیش از میلاد حکومت کرد.

مورخان معتقدند در آن دوره تاریخ، میانگین طول عمر ۳۲ سال بوده است. او ثروت و قلمرو کشورش را گسترش داد، بنا‌های تاریخی متعددی مانند «ابوسمبل» ساخت و پرتره‌های بی‌شماری از خود تولید کرد تا تصویر سلطنتی قدرتمندی را به نمایش بگذارد. یکی از این آثار، مجسمه‌ای به نام «رامسس دوم»، است که یک شاهکار از میراث او و هنر مصر باستان به شمار می‌رود.

«رامسس دوم» مجسمه‌ای است که از یک تکه از گرانودیوریت، سنگ آذرین دانه‌درشت شبیه به گرانیت تراشیده شده است. این همان ماده‌ای که برای ساخت سنگ معروف «روزتا» که بعداً در سال ۱۹۶ قبل از میلاد ساخته شد، مورد استفاده قرار گرفت. مجسمه «رامسس دوم» در ابعاد واقعی انسان ساخته شده است و ۱۹۶ سانتی‌متر ارتفاع، ۱۰۵ سانتی‌متر عمق و ۷۰ سانتی‌متر عرض دارد. این مجسمه، فرعون نشسته را در حالی به تصویر کشیده است که سربند سلطنتی و گردن‌بند پهنی بر سر و گردن دارد، با دست راست خود عصایی را نگه داشته و لباس تشریفاتی و سندل به تن دارد.

رامسس دوم یک مجسمه متحرک پر از انحنا و پیچ و خم نیست که بتوان آن را از هر زاویه‌ای تماشا کرد. این مجسمه را باید از چهار زاویه تماشا کرد؛ نمای جلویی، دو نیم‌رخ و یک نمای پشتی. نمای ثابت و حالت انعطاف‌ناپذیر حاکی از اقتدار محکم فرعون است.

خپرش

فرعون در این مجسمه سربند سلطنتی بر سر دارد که با نام «خپرش» شناخته می‌شود. از این سردیس معمولا با نام‌های «تاج آبی» و «تاج جنگ» یاد می‌شود، چراکه نشان‌دهنده دلاوری نظامی صاحب آن است. «رامسس دوم» یکی از آخرین حاکمان جنگجوی مصر باستان بود که بیش از ۱۵ لشگرکشی را رهبری کرده بود.

«خپرش» همچنین «اورئوس» مار کبری را که نمادی از «بوتو» ایزدبانوی مصر باستان است، به تصویر می‌کشد. بنابراین، «خپرش» به بیننده شکوه نظامی و اقتدار سلطنتی پادشاه را یادآوری می‌کند.

چهره

زیر «خپرش» چهره «رامسس دوم» تراشیده شده است. با توجه به شباهت چهره او و پدرش «ستی یکم» می‌توان دریافت که این مجسمه به سال‌های نخست حکومت «رامسس دوم» تعلق دارد. برخی از مورخان حتی این فرضیه را مطرح کرده‌اند که این مجسمه در ابتدا چهره «ستی یکم» را به تصویر می‌کشیده و «رامسس دوم» بعد‌ها آن را به چهره خود تغییر داده است. با این حال هیچ اثری از تراشیدگی دوباره وجود ندارد. بنابراین، این مجسمه با وجود تأثیرات هنری سنگین از سلطنت پدرش، از همان ابتدا به «رامسس دوم» تعلق داشته است. این مجسمه چهره‌ای جوان، مطمئن و ایده‌آل از پادشاه را ارائه می‌کند.

گردنبند عریض

زیر چهره شاهد گردنبند یا نوعی یقه عریض هستیم که از ۶ ردیف مٌهره و یک لبه منگوله‌دار ساخته شده است. نمونه‌های زیادی از یقه‌های پهن از مصر باستان به‌ویژه از دوران «پادشاهی میانه» و «نوین» باقی مانده است، بنابراین رنگ‌های به‌کاررفته در گردنبند «رامسس دوم» را می‌توان حدس زد. مواد به‌کاررفته در این گردنبند طلا، عقیق جگری، فیروزه و لاجورد بوده‌اند. در این صورت «رامسس دوم» یک گردنبند فوق‌العاده رنگارنگ و نفیس را آویخته بوده است. متأسفانه، هیچ یک از گردنبند‌های عریض شخصی «رامسس دوم» تا به امروز باقی نمانده است.

گردنبند به جای مانده از دودمان دوازدهم «پادشاهی میانه» مصر باستان

هِکا

در دست راست فرعون یک عصا قرار دارد. این «هِکا» یا عصای سرکج است که نماد اقتدار سلطنتی است. یکی از معروف‌ترین نمونه‌هایی که تاکنون از عصای سرکج کشف شده است، داخل مقبره «توت عنخ آمون» قرار داشت. عصای سرکج «رامسس دوم» احتمالا از ترکیب زیبایی از نوار‌های متناوب طلا و لاجورد ساخته شده بود.

لباس

لباسی که تمام بدن «رامسس دوم» را پوشانده یک لباس تشریفاتی است. این یک لباس پلیسه‌دار است که احتمالاً از کتان ساخته شده است. تاخوردگی این پلیسه‌ها روی بازوی راست مجسمه که «هکا» را با آن نگه داشته، قابل مشاهده است. این لباس که درست به اندازه بدن فرعون آماده شده است، اجزای بدن او به ویژه شانه‌های پهن، سینه، بازو‌های عریض و شکم صاف او را مورد توجه قرار می‌دهد. در این مجسمه «رامسس دوم» به عنوان یک مرد قوی و منضبط به تصویر کشیده شده است که از بدن ورزیده‌ای برخوردار است. ویژگی‌های ظاهری او به ایده‌آل‌های دودمان هجدهم قبلی شباهتی ندارد و در عوض بدن او بازگشتی به ارزش‌های سنتی دیرینه پادشاهان قدرتمند مصر باستان است. با این حال، لباسِ تمام‌بدن، سبک جدیدی است که در دوران «پادشاهی نوین» معرفی شد؛ چراکه در «پادشاهی کهن» و «میانه»، پادشاهان قوی با سینه برهنه با جامه کوتاه به تصویر کشیده می‌شدند.

سندل‌ها

«رامسس دوم» در این مجسمه صندل‌های قطوری به پا کرده است که احتمالا از چرم یا نی‌های پاپیروس ساخته شده‌اند. زیر سندل‌های فرعون نیز نمادی از ۹ دشمن مصر حکاکی شده است.

ملکه نفرتاری

در دو سمت پا‌های مجسمه بزرگ دو پیکره کوچک قرار دارد، یک مرد جوان در سمت چپ مخاطب و یک زن بالغ در سمت راست مخاطب. زن بالغ ملکه «نفرتاری»، همسر اصلی پادشاه است. ملکه سربندی به سبک الهه «حاثور» بر سر دارد که دو شاخ آن شبیه قابی برای یک لوح خورشیدی و دو پر بلند به نظر می‌رسند.

«رامسس دوم» عمیقا به ملکه «نفرتاری» علاقه داشت. حضور «نفرتاری» در این مجسمه قدمت آن را به ۳۰ سال نخست سلطنت «رامسس دوم» برمی‌گرداند؛ چراکه او در سی‌امین سال سلطنت «رامسس دوم» یعنی در سال ۱۲۴۹ قبل از میلاد درگذشت. به تصویر کشیدن «نفرتاری» در این مجسمه حاکی از محبوبیت او در زندگی پادشاه است.

پسر فرعون

در سمت چپ مخاطب نیز تصویری از یک مرد جوان دیده می‌شود که درحقیقت پسر فرعون و وارث تاج و تخت است و «Amunherkhepeshef» نام دارد. حضور او در این مجسمه، بیانگر باروری رامسس دوم و نفرتاری و امنیت این سلسله از نظر جانشین تاج و تخت است. تاریخ مصر باستان بیشتر با کشمکش‌هایی درباره جانشین همراه بود. بنابراین، تضمین یک وارث مشروع برای انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از یک فرعون به فرعون دیگر بسیار مهم بود.

با این حال «Amunherkhepeshef» پیش از رسیدن به تاج و تخت و در بیست و پنجمین سال سلطنت «رامسس دوم» یعنی در ۱۲۵۴ پیش از میلاد درگذشت. پسر دیگری به نام «مرنپتا» (Merneptah) در نهایت تاج و تخت را به دست گرفت. حضور «Amunherkhepeshef» در این مجسمه همچنین نشان می‌دهد که این مجسمه تا بعد از سال ۱۲۵۴ قبل از میلاد ساخته نشده است. از این رو این مجسمه در فاصله ۱۲۷۹-۱۲۵۴ قبل از میلاد خلق شده است.

معبد آمون

مجسمه «رامسس دوم» اکنون در موزه مصرشناسی تورین واقع در ایتالیا نگهداری می‌شود. با این حال این مجسمه نخستین‌بار در «معبد آمون» واقع در «اقصر» کنونی قرار داشت. این مجسمه احتمالا برای تشکر از خدای آمون ساخته شده است. شاید فرعون به تازگی در یک جنگ پیروز شده بود، یک پروژه بزرگ را به پایان رسانده یا از یک بیماری مرگبار جان سالم به در برده بود.

منبع: ایسنا