برنامه «چهارگاه» به تهیه‌کنندگی کامران سیف‌اللهی و با حسام‌الدین سراج، محمداسماعیل آذر و حسن بلخاری قهی، بامداد ۲۱ ماه رمضان از شبکه چهارم سیما پخش شد.

مسلم نادعلیزاده پژوهشگر تعزیه در این برنامه اظهار کرد: در دامغان نسخه‌های تعزیه منحصر به فرد و به سبک دامغان است. البته با شهر‌های دیگر نیز نسخه مشترک داریم. نسخه‌های قدیم اصلاح شدند و برخی نسخ بازآفرینی شده و در منطقه دامغان بالغ بر ۵۰۰ مجلس تعزیه در اختیار تعزیه خوان‌ها است.

وی یادآور شد: در ایران بالغ بر ۲۰ سبک تعزیه خوانی داریم که در نسخ، الحان و اشعار و حتی سبک اجرا متفاوت است. در شیراز مرحوم همایونی ۱۵۰ نسخه تعزیه را معرفی می‌کند و جز اولین افرادی است که درباره تعزیه پژوهش کرد.

این پژوهشگر با اشاره به سابقه اجرای زیاد تعزیه در قزوین و طالقان و.. یادآور شد: بالغ بر ۱۰۰ تعزیه سرا را در ۳۰۰ سال اخیر شناسایی کردم و از برخی یک بند شعر به یادگار مانده و برخی نیز مجالس مختلفی برگزار کرده اند که محتوای این مجالس سروده خود آنان بوده است.

وی عنوان کرد: تعزیه سرایانی داریم که بالای ۱۰۰ مجلس تعزیه سروده اند که خیلی از نسخ آنان باقی نمانده است. نزدیک به یک هزار عنوان مجلس تعزیه داریم که موضوعات متنوعی دارد.

نادعلیزاده تصریح کرد: بعضی از این عناوین نسخ متفاوت دارد. از تعزیه حضرت ابوالفضل (ع) ۲۰ نسخه متفاوت داریم.

وی یادآور شد: تعزیه در پی صد‌ها سال اتفاق افتاده است و به علل مختلف، اواخر دولت صفویه و زندیه را می‌توان آغاز شکل گیری تعزیه به فرم امروزی دانست. همچنین اولین فتوای نیز در این باره به اواخر دوره زندیه بر می‌گردد؛ در سال ۱۱۹۰ هجری قمری عده‌ای درباره تعزیه استفتا می‌کنند.

این پژوهشگر تاکید کرد: شاعر مورخ نیست و هنرمند نیز مورخ نیست و تعزیه روایتگر قصه عاشورا است و قرار نیست تعزیه تاریخ عاشورا را بیان کند.

متین رضوانی پور نیز با اشاره به تعزیه و پژوهش در این عرصه توضیح داد: دکتر مسلم نادعلی زاده از پژوهشگران این عرصه هستند که من با وی در کتابت دانشنامه فرهنگ سوگ شیعی همراه بودم. در منطقه این پژوهشگر در دامغان همه تعزیه‌های اصیل اجرا می‌شود و حاج غلامعلی نادعلی زاده که معروف به ملک الشعرای تعزیه بود اصیل خوان بود و همه نسخ را بازنویسی کرده است.

اسماعیل آذر در ابتدای این برنامه اظهار کرد: تاریخ به زیبایی خط علی (ع) دلالت دارد و این امام فارغ از نهج البلاغه، شاعر هم بوده و منتسب به او اشعار مختلفی داریم که به دانش هم ربط پیدا می‌کند.

وی با اشاره به نگاه حضرت علی (ع) ادامه داد: در وجود امام علی هیچ جز ارتباط نزدیک با خداوند نیست.

این استاد ادبیات یادآور شد: در مقاله شعر تعزیه نوشتم که معیار این نوع شعر، اشعار شاعران دیگر است و وزن‌ها براساس همان وزن‌ها بنا گذاشته شده و همه جا سعی شده به سمت بکا راهبری شود.

آذر افزود: هر گروهی آمده نسخه‌ای را درباره تعزیه نوشتند که بر وسعت این فرهنگ این اتفاق می‌افزاید. سال ۳۵۲ هجری قمری، موعظ الدوله دیلمی دستور داد سیاه بپوشند و برای امام حسین عزاداری کنند. پس از این دوره، پراکنده در آناتولی عزاداری می‌کردند.

حسام الدین سراج نیز اظهار کرد: شعری که جنبه هنری دارد تاثیرگذار است و وقتی شعر ضعیف درباره یک بزرگ می‌شنوم آب یخ روی سرم می‌ریزند. یکی از بهترین شعر‌ها درباره حضرت علی (ع) شعر شهریار است. تصویر زیبا در بیان موضوع تاثیرگذار خواهد بود.

وی ادامه داد: در قرآن آمده است که دعا کنید و من استجابت می‌کنم مرحوم طباطبایی می‌فرماید که اینجا رابطه بنده و خدا حذف می‌شود و اشاره می‌شود که من نزدیکم و امیدوارم در این شب همه برای رفع مسائل و و حل مشکلات اقتصادی دعا کنیم.

حسن بلخاری هم گفت: در روایات آمده حضرت می‌فرماید او یک ضربت به من زد و به او یک ضربه بزنید. این از عدالت علی است. دستوراتی که حضرت درباره نگارش خط می‌دهند منشور و مرامنامه خوشنویسان ما است و در دوره صفوی، اولین کتاب هنر کلاسیک ما را قاضی احمد منشی قمی می‌نویسد و گلستان هنر کتابت می‌شود.

وی ادامه داد: همه سرچشمه‌ها در این کتاب به امیر المومنین می‌رسد. هنر‌ها و فتوت نامه‌ها به حضرت علی می‌رسد.

این استاد یادآور شد: هیچ شخصیتی پس از پیامبر اسلام همچون علی (ع) در حق ذوب نشده بود.

بلخاری عنوان کرد: برخی تواریخ اعلام می‌کنند آل بویه تعزیه را شکل داد. هر اتفاقی در قلمرو تاریخ، کامل می‌شود و از زمان آل بویه ظهور و بروز سیاسی خود را دارد. 

بلخاری در پایان با اشاره به روایت مولانا از عزاداری در حلب گفت: این یک سند تاریخی است.