میزگرد تخصصی ارزیابی عملکرد رسانه‌ای ایران در عملیات وعده صادق در قم برگزار شد
میزگرد تخصصی «ارزیابی عملکرد رسانه‌ای ایران در عملیات وعده صادق» با حضور اعضای هیئت علمی دانشکده رسانه دانشگاه ادیان و مذاهب قم برگزار شد.
به نقل از دانشگاه ادیان و مذاهب قم، به همت دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، میزگرد تخصصی «ارزیابی عملکرد رسانه‌ای ایران در عملیات وعده صادق» با حضور و ارائه اساتید و اعضای هیئت علمی این دانشکده برگزار شد.
ضرورت همگرایی بین میدان و رسانه
در این جلسه دکتر سیدمرتضی اسماعیلی‌طبا مدیر گروه مدیریت دانشکده رسانه، بر ضرورت همگرایی بین میدان و رسانه تاکید کرد و بیان داشت: از شبکه خبر به عنوان ویترین خبری رسانه ملی، انتظار بود که در زمینه عملیات وعده صادق، بهتر و فعالتر عمل کند. هماهنگی‌های کامل بین میدان و ارگان‌های نظامی و اجرا کنندگان عملیات و رسانه باید وجود داشته باشد. پیوست رسانه‌ای عملیات هم به اندازه خود عملیات مهم است. ابعاد نظامی این عملیات به عنوان مهمترین و گسترده‌ترین عملیات پهپادی تاریخ محسوب می‌شود که ابعاد آن در نگاه ملی و بین المللی بسیار وسیع بود، اما پیوست رسانه‌ای آن چندان قابل قبول نبود. شبکه خبر به لحاظ زمانی دیرتر اقدام کرد و لکنت رسانه‌ای رسانه ملی در این مورد بسیار مشهود بود. بعد از چندین دهه سابقه فعالیت و با این تجربه فعالیت وسیع و وسعت نیروی انسانی، انتظار می‌رفت رسانه ملی در برخورد با بحران‌های مختلف در مراحل مدیریت پیش از بحران حین بحران و بعد از بحران بهتر عمل کند. تحلیل‌های خبری در این زمینه باید مناسبتر صورت می‌گرفت. همچنین اموزش تکنیک‌های پوشش خبری باید در راس فعالیت‌های رسانه ملی قرار بگیرد تا مردم تحت الشعاع تکینک‌های رسانه‌ای شبکه‌های غربی و معاند قرار نگیرند.
وی ادامه داد: رسانه ملی به عنوان ابر رسانه کشور باید از امکانات فضای مجازی و شبکه‌های مرتبط با آن همزمان استفاده کند جهت پوشش اخبار مخصوصا اخباری که به اقتدار ملی مربوط است. به اعتقاد عضو هیات علمی این دانشکده، رسانه‌ای که به تمام نیاز‌های مختلف مردم (سرگرمی، اطلاع رسانی و آموزشی) بهتر پاسخ دهد بیشتر مورد اعتماد مردم خواهد بود. در حال حاضر تعدد مجاری خبری وجود دارد بنابراین وقتی مردم از طریق رسانه ملی اقناع نشوند رو به سوی سایر کانال‌ها و مجاری خواهند آورد و رسانه ملی مخاطبان خود را از دست خواهد داد. اگر رسانه ملی روایت اول را از دست دهد مرجعیت خود را از دست خواهد داد و از دست دادن روایت اول خطرناک است چرا که میدان را دودستی به دشمن تقدیم خواهد کرد. گاهی فشار‌های خارج از سازمان، باعث می‌شود این اتفاق رخ دهد کاهش قدرت اقناع افکار عمومی هم از جمله عوامل مهم در این زمینه است.
وی در پایان افزود: این تاخیر در شبکه‌های العالم و پرس تی وی هم وجود داشت، اما در تحلیل‌های بعد از حادثه رسانه ملی ما خوب عمل کرد. جهت افزایش مرجعیت رسانه‌ای باید از کاهش اعتماد و ریزش مخاطب جلوگیری شود. اگر میدان را دست رسانه‌های دشمن دادیم این خطر است و باید این میدان را برگردانیم. طبا به راهکار‌های مختلف جهت بهبود پوشش رسانه‌ای اشاره کرد و گفت باید کمک شود تا اعتماد عمومی و مرجعیت ملی رسانه افزایش یابد و آموزش سواد رسانه‌ای و خبری، در راس فعالیت‌های رسانه قرار گیرد.
دفاع در برابر هجوم رسانه‌ای معاندان یکی از کارویژه‌های مهم مهندسی پیام در رسانه است
در ادامه دکتر فائزه فرهودی گفت: رسانه‌ها در چند دهه اخیر آنچنان به رشد و تاثیر گذاری رسیده اند که به یخش جدایی ناپذیری از زندگی بشر مبدل شده اند. رسانه ملی در هر کشوری نماینده مواضع دولت آن کشور است و به این جهت مورد توجه عموم قرار دارد و از این منظر حساسیت خبری در رسانه ملی نسبت به سایر رسانه‌ها بیشتر است.
وی تصریح کرد: همچنین دفاع دربرابر هجوم رسانه‌ای معاندین یکی از کارویژه‌های مهم مهندسی پیام در رسانه شمرده می‌شود لذا باید مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها، طراحی‌ها و اقداماتی که باعث کاهش آسیب پذیری فکری نیروی انسانی (مخاطبان) شود بااتخاذ راهبرد‌های مناسبی مورد توجه مدیران بحران که دراین بخش همان مدیران اطلاع رسانی شمرده می‌شوند قرار گیرد.
عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه گفت: مهندسی پیام یعنی تشخیص ضرورت‌های اطلاع رسانی و در نظر گرفتن قالب‌های مناسب جهت پیام رسانی با توجه به موقعیت مخاطبان و نوع پیام که در حوزه رسانه مخصوصا خبر رسانه مسئله بسیار مهمی است. چنانچه انتشار خبر فوری و مهمی در دستور شبکه خبری قرار بگیرد اهمیت مهندسی پیام دوچندان خواهد شد. مثلا در عملیات وعده صادق و اطلاع رسانی درباره آن با توجه به اهمیت و گستردگی ابعاد آن بحث مهندسی پیام بسیار مهم بود.
وی افزود: در واقع با توجه به مهم و بی سابقه بودن عملیات وعده صادق انتظارات از رسانه ملی بیشتر بود. اما از سوی دیگر رسانه‌های صهیونیستی سعی در کوچک نمایی و بی اهمیت جلوه دادن حادثه داشتند که در این زمینه انتظار بود رسانه ملی به نحو بهتری خبر حادثه را پوشش دهد. تبیین تمام جوانب و ابعاد واقعه به شکل صحیح و روایت درست و دقیق از این حادثه نکته دیگری است که از رسانه ملی انتظار می‌رود در پوشش دهی اخبار مهم و فوری مورد توجه قرار دهد. علت و چرایی انجام این اقدام از سوی ایران مساله مهمی است که باید به درستی تبیین شود تا بهانه دست معاندین و یا افراد بی اطلاع و کم اطلاع داده نشود. همچنین مساله حمله رژیم صهیونیستی به کنسولگری ایران، چرایی آن و نحوه انجام آن و انگیزه‌های اسرائیل از این اقدام باید به دقت تبیین شود تا عملیات وعده صادق که در پاسخ به این اقدام متجاوزانه رژیم صهیونیستی صورت گرفت به درستی و با دقت مورد تحلیل کارشناسان و عموم مردم قرار گیرد.
دکتر فرهودی بیان کرد: به دلیل اینکه بسیاری از رسانه‌های معاند قصد ایجاد اسلام هراسی و ایران هراسی دارند لذا وظیفه اطلاع رسانی دقیق از سوی رسانه ملی بیشتر باید اهمیت داده شود و جوانب و ابعاد و چرایی وقوع این حادثه بهتر است به خوبی تبیین شود. علاوه بر اطلاع رسانی به عموم مردم، جهت دهی تحلیل‌های مردم هم از اهمیت زیادی برخوردار است تا ارزیابی‌های آنها به درستی و دقیق صورت بگیرد. ایجاد آرامش و امنیت روانی در بین مردم هم از نکات بسیار مهمی است که باید رسانه ملی به آن توجه داشته باشد. حتی در موضوعات و اتفاقات کم اهمیت‌تر معمولا اطلاع رسانی‌هایی از قبل انجام می‌شود، اما در خصوص عملیات وعده صادق که پاسخ تنبیهی ایران به اسرائیل است که در تاریخ بی نظیر بود و مانند آن را شاهد نبوده ایم متاسفانه از قبل هیچ اطلاع رسانی صورت نگرفت.
وی گفت: یکی دیگر از جنبه‌های مهندسی پیام در زمان وقوع بحران است که با در نظر گرفتن مولفه‌های مهندسی پیام انتظار است که مدیریت بحران در سه سطح درون کشوری (داخلی)، برون کشوری (خارجی) و محیط عملیات برون کشوری صورت پذیرد. در قضیه عملیات وعده صادق رسانه ملی در این سه سطح وظیفه خطیری به عهده داشت و دارد. چنانچه در مدیریت بحران داخلی به خوبی عمل نکند به دلیل سوء برداشت‌ها و عدم اطلاع از جوانب مختلف عملیات وعده صادق ممکن است در ذهن بسیاری از مردم سوالات مختلفی شکل بگیرد که بدون پاسخ باقی می‌ماند و، چون از جانب رسانه ملی تغذیه خبری صحیح و اقناع کننده اتفاق نمی‌افتد مردم به سراغ رسانه‌های بیگانه می‌روند و اخبار مربوط به عملیات را از طریق آن رسانه‌ها پیگیری می‌کنند که این خود مصداق بارز بحران داخلی است. در سطح مدیریت بحران خارجی انتظار است که رسانه ملی به تکنیک‌های خبری رسانه‌های خارجی و بعضا معاند توجه داشته باشد و از آنها غافل نماند تا قضیه عملیات وعده صادق را وارونه جلوه ندهند که همین امر باعث می‌شود بعد بین المللی خبر خدشه دار شود و تحلیل و ارزیابی سایر کشور‌ها در این موضوع به درستی شکل نگیرد. در سطح مدیریت بحران محیط عملیات برون کشوری رسانه ملی باید به تاثیر مخرب رسانه‌های رقیب و معاند بر اذهان عمومی کشور دقت داشته باشد و راهکار‌ها و استراتژی‌های مناسب جهت مواجهه با این نوع بحران‌ها نیز تبیین شود.
دکتر فرهودی در پایان افزود: به طور کلی مهندسی پیام در رسانه ملی در زمینه عملیات وعده صادق بیش از پیش احساس می‌شود و می‌بایست رویکرد مهندسی پیام رسانه ملی با بهره گیری از خرد اندیشمندان و متخصصان رسانه به درستی تبیین شود تا رسانه ملی بتواند در مواقع بحرانی و شرایط حساس کشور نقش خود را به درستی و با دقت انجام دهد.
اهمیت میدان داری خبری و به دست گرفتن روایت اول
در ادامه دکتر هاتف پور رشیدی بر لزوم میدان داری خبری و به دست گرفتن روایت اول تاکید کرده و گفت: در سال ۲۰۰۳ و در جریان جنگ عراق با پدیده الجزیره مواجه شدیم و در سال ۲۰۱۱ نیز تا حدودی پرس تی وی و العالم توانستند در عرصه انتشار اخبار مربوط به بهار عربی نقش مثبت و تاثیرگذاری ایفا نمایند. این اقدام نتیجه توجه به رسانه و حضور افراد متخصص در این رسانه هاست.
وی اضافه کرد: به کار گیری افراد و مدیران فاقد تخصص باعث مشکلات مختلف در رسانه خواهد شد که از جمله آنها از دست دادن روایت اول در موضوعات مختلف است.
به گفته پوررشیدی عدم به کارگیری مدیران شایسته، لایق و متخصص در شبکه‌های دولتی، باعث عقب ماندن رسانه از انجام وظایف در حوزه اطلاع رسانی است.
عضو هیئت علمی گروه علوم ارتباطات گفت: در زمان دستگیری صدام، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) اولین خبر را در این زمینه منتشر کرد، اما به سرعت بعد از ان ۱۳۵ خبر توسط رویترز در این مورد منتشر شد. این درحالی است که ایرنا می‌توانست میدان دار این خبر باشد و خبر را هم در دست داشت، اما رویترز میدان دار و روایتگر خبر شد.
رسانه معنای جنگ را تغییر می دهد
در ادامه دکتر رضا سجادی نژاد معاون آموزش و پژوهش دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات بیان کرد: رسانه معنای جنگ را تغییر می‌دهد. وی با بیان این نکته که پیوست رسانه‌ای نباید متأخر از اقدام اصلی باشد توضیح داد: اینکه ابتدا کاری انجام شود و بعد بخواهند پیوست رسانه‌ای برای آن تولید کنند تداعی کننده نوعی نگاه ابزاری و سنتی به رسانه است که امروز ارباب رسانه از این نگرش گذر کرده‌اند و معنقدند رسانه معنابخش شده است.
دکتر سجادی نژاد با اشاره به سخنان اخیر رهبری انقلاب درباره اولویت و اهمیت رسانه نسبت به موشک گفت: وقتی ماهیت و ابعاد یک عملیات در بزرگی و شگرفی و صفات دیگر مطابق ارزش‌های خبری چیده شود و رسانه نه فقط ابزاری برای جنگ که تغییر دهنده معادلات شناختی به شمار آید طبیعی است که رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی غیروابسته را نیز به خدمت خواهد گرفت و آنها را تحت تاثیر قرار خواد داد. این‌گونه دیگر رسانه تنها ابزار جنگ نخواهد بود بلکه تغییر دهنده معنای جنگ خواهد بود.
دکتر سجادی نژاد در بیان نکته‌ای دیگر با طرح سؤالی از اساتید حاضر در این میزگرد پرسید: آیا درست است که همه ظرفیت رسانه را به یک خبر اختصاص دهیم؟ آیا اختصاص دادن همه ظرفیت رسانه ملی و حکومتی به یک عملیات نظامی، در صورت عدم موفقیت، ریسک بالایی ندارد و بهتر آن نیست که برخی از ظرفبت رسانه‌ای را به موضوعات دیگر اختصاص دهند تا در صورت عدم موفقیت احتمالی بتوانند افکار عمومی را مدیریت کنند؟ افزون بر اینکه اگر این هوشمندی وجود داشته باشد که به سایر اخبار نیز پرداخته شود تاثیرگذاری آن بیشتر خواهد بود.
وی همچنین به برخی شخصیت‌های سخنور خرده گرفت که بدون آنکه مسئولیتی در حوزه سخنگویی نظام داشته باشند در مورد موضوعات تخصصی اظهار نظر می‌کنند و هزینه می‌تراشند. این استاد دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات در پایان به استراتژی لازم برای مدیریت «خبرفوری»ها پرداخت که در چالش‌های نظامی و امنیتی، انگاری هیچ استراتژی مشخصی برای مدیریت آنها و جود ندارد.
خط سیر عملیات وعده صادق در دست رسانه‌های جریان اصلی بود
در ادامه این میزگرد دکتر سیدعلی محمد رضوی استاد جامعه‌شناسی و رسانه بیان داشت: اسرائیل در سانسور بعد بین المللی عملیات وعده صادق موفق نشد.
وی با اشاره به خط سیر عملیات وعده صادق که در دست رسانه‌های جریان اصلی بود،گفت: در ابتدا تلاش شد با جو سانسور در اسرائیل عملیات ضعیف نشان داده شود. اما هر چه جلو رفت آنها اعتراف کردند به بزرگی واقعه و این یک موفقیت رسانه‌ای برای ایران بود.
استاد دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات ضمن تاکید بر بعد بین المللی عملیات وعده صادق به نظریه جان مرشایمر تحت عنوان رئالیسم تهاجمی اشاره کرد که هر کشوری سعی می‌کند خودش را در عرصه بین الملل اثبات کند.
این استاد دانشکده رسانه تصریح کرد: تصور در مورد ایران این بود که غالبا در مقابل اتفاقات سکوت می‌کند، اما با عملیات وعده صادق این تفکر دگرگون شد که ایران در مقابل تجاوز واکنش لازم را دارد. نه تنها وضعیت این رویکرد تهاجمی مخدوش شد علاوه بر این افکار نظام بین الملل را به خود درگیر کرد. این نقطه قوت برای ایران محسوب می‌شود.
دکتر رضوی در ادامه افزود: مرشایمر در کتاب خود اشاره کرده که اسرائیل در آینده دچار چالش‌های مختلف در خاورمیانه خواهد شد. علت این است که امریکا بیشتر دنبال شکل گیری ارتباطات و تعاملات سیاسی و اجتماعی است تا اقدامات خشونت آمیز و حملات مختلف. اما چون اسرائیل این روند را ندارد ممکن است حمایت امریکا را از دست بدهد. چنان که امریکا از نتانیاهو می‌خواست جواب حمله ایران را ندهد.
ایران در مدیریت رسانه‌ای عملیات وعده صادق موفق‌تر عمل کرد
دکتر مجید مبینی مقدس در ابتدا بیان داشت: امروز در دنیا چالش‌ها و درگیری‌ها، چالش‌های رسانه‌ای است. رسانه‌ها بیش از موشک و پهپاد و هواپیما در عقب راندن دشمن تاثیر می‌گذارند.
وی گفت: عملیات نظامی وعده صادق را می‌توان از منظر ارتباط شناختی مورد تحلیل قرار داد و ابعاد جنگ رسانه‌ای جاری بین ایران و اسرائیل را با تکیه بر نظریات و تکنیک‌های خبری بررسی کرد که بخشی از آن شامل موارد ذیل است:
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: اسرائیل و سایر دشمنان یا رقبای منطقه‌ای ایران کوشیدند اذهان مردم ایران، منطقه و جهان را از توجه به عملیات نظامی ایران بازدارند. در سطح ملی، برجسته کردن اجرای قانون مقابله با بی‌حجابی مورد توجه رسانه‌های فارسی بیگانه قرار گرفت. در سطح بین‌المللی نیز تصمیم اخیر ترکیه برای رهسپاری کشتی “آزادی ۲” به سمت غزه می‌تواند در این راستا تحلیل شود.
وی ادامه داد: همان گونه که انتظار می‌رفت و در عملیات عین‌الاسد نیز اتفاق افتاد، رسانه‌های متخاصم سعی در کوچک نشان دادن این عملیات نظامی کردند. از سوی دیگر، ایران با استفاده از تکنیک اقناعی «گواهی دادن» به سراغ شخص ثالث رفت و اعتراف مقامات غربی و اسرائیلی در تایید عظمت عملیات را بازنشر کرد که در این مورد، ایران موفق‌تر عمل کرد.
دکتر مجید مبینی مقدس گفت: اسرائیل با طرح ماجرای اصابت ترکش ضدموشک به یک کودک، سعی در تحریک عواطف داشت. از سوی دیگر، نمی‌توانست اشاره‌ای به کشته یا زخمی شدن مردم اسرائیل کند، چرا که باعث ایجاد ترس در جامعه اسرائیل می‌شد. اما ایران در این زمینه می‌توانست بر روی این موضوع که عامدانه مردم اسرائیل را هدف نگرفته بسیار مانور دهد و چهره انسانی و اسلامی خود را آشکارتر کند؛ اما چنین نشد. در عین حال انتشار تصاویر عبور پهپاد‌های ایرانی بر فراز کربلا (برای مخاطب شیعه) و مسجدالاقصی (برای مخاطب عرب و مسلمان) در این سطح قابل تحلیل و ارزش‌گذاری است.
وی تصریح کرد: ایران در روز‌های منتهی به عملیات، توانست به خوبی از تکنیک عملیات روانی ارعاب برای به هم ریختن فضای اسرائیل استفاده کند و موفق عمل کرد. از سوی دیگر، رسانه‌های اسرائیلی با تاکید بر پیامد‌های نظامی و اقتصادی حمله ایران و پاسخ اسرائیل، سعی در ایجاد رعب در مردم ایران داشتند.
عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: به نظر می‌رسد اتاق فکر رسانه‌ای اسرائیل، با نشر فیلم‌های اصابت موشک که مربوط به حوادث دیگری بود و سپس تکذیب آنها، سعی کرد اعتماد مخاطبان به فیلم‌های واقعی ناشی از اصابت موشک‌های ایرانی را از بین ببرد. در این امر، هوشمندی دوچندان رسانه‌های ایرانی به خصوص رسانه‌های رسمی ضروری است.
وی در پایان افزود: در مجموع می‌توان گفت ایران در مدیریت رسانه‌ای عملیات وعده صادق نسبت به عملیات‌های پیشین (عین الاسد و اربیل) و نسبت به رسانه‌های اسرائیلی تا این لحظه موفق‌تر عمل کرده است.
تصمیم گیری‌های به موقع در رسانه ملی ضروری است
در پایان این جلسه نیز دکتر عبدالله گودرزی بیان کرد: ایجاد اتاق فکر و تصمیم گیری‌های به موقع در رسانه ملی ضروری است.
وی با طرح این سوال که چرا رسانه ملی با این عظمت با تاخیر وارد میدان عمل شد اشاره کرد بعضی شبکه‌ها خوب عمل کردند مثل شبکه افق و شبکه یک هم برنامه زنده در پوشش خبر عملیات وعده صادق به نحو مطلوب عمل کردند. اما در مقایسه با قبل شبکه خبر بهتر توانست وقایع اصفهان را در این اواخر پوشش دهد و لحظه به لحظه اخبار واقعه را انعکاس داد.
دکتر گودرزی در پایان به غافلگیری شبکه خبر در اتفاق وعده صادق اشاره کرد و گفت: حتی این قضیه قابلیت تبدیل شدن به رساله دانشجویی هم دارد. تصمیم گیری‌های به روز و به موقع در رسانه ملی به خوبی انجام نمی‌شود و در مقایسه با شبکه‌های مختلف از جمله الجزیره با تاخیر بیشتری تصمیمات عملی می‌شود چرا که اتاق فکر آنها به خوبی عمل می‌کند و خلا اتاق فکر در رسانه ملی به چشم می‌خورد همچنین ایشان به عدم جسارت در پخش اخبار مهم اشاره کرد.
