به نقل از آستان مقدس حضرت معصومه سلام الله علیها| از آنجایی که شعار روز نهم دهه کرامت توسط کارگروه محتوایی ستاد بزرگداشت دهه کرامت کشور «ایمان و امید، نشاط معنوی در پرتو زیارت عارفانه» تعیین شده است در این نوشتار ابتدا به تعریف “زیارت” و ابعاد و مسائل پیرامونی موضوع زیارت اشاره می‌کنیم و سپس در ادامه به تفصیل به موضوع زیارت عارفانه و نقش و تاثیرات آن به ویژه در ایجاد نشاط معنوی و ایمان و امید در جامعه خواهیم پرداخت، و راهکار‌هایی را نیز در زمینه زیارت عارفانه و بهره مندی از فرهنگ غنی زیارت در جامعه اسلامی سخن خواهیم گفت.

تعریف و ابعاد زیارت و زیارت عارفانه

از نظر لغوی: زیارت از ریشه “زور” به معنای میل به چیزی و عدول از چیز دیگر است. برخی معتقدند زیارت به معنای قصد و توجه است. به عبارتی قصد دیدن زیارت شونده است به منظور گرامیداشت و ارج گذاری و انس گیری با او.

از نظر اصطلاحی: زیارت در عرف، آهنگِ زیارت شونده را کردن، به منظور تکریم و بزرگداشت او و همدم بودن با اوست. دیدار همراه با میل و محبت و اُنس و اِکرام، مورد توجه قرار دارد. زیارت، در واقع تأمین کننده یکی از نیاز‌های فطری انسان است.

 تعریف علمی زیارت: حضور نزد کسی یا چیزی مقدس به قصد تکریم، تعظیم، انس گرفتن و کسب فیض معنوی است.

انواع زیارت: زیارت حضوری: حضور در مکان مقدس یا نزد شخص مورد نظر زیارت غیرحضوری: قرائت زیارتنامه، دعا و توسل از راه دور؛ زیارت می‌تواند به صورت حضوری یا غیرحضوری انجام شود. زیارت مکان‌های مقدس مانند حرم ائمه اطهار (علیهم السلام)، مسجدالحرام، مسجدالنبی و … زیارت پیامبر اکرم (صلوات الله و سلامه علیه و آله)، ائمه اطهار (علیهم السلام)، و … از مصادیق بارز زیارت هستند که به صورت حضوری و از راه دور امکان زیارت فراهم است.

آداب زیارت: زیارت دارای آداب و رسوم خاص خود است که در دین مبین اسلام به آنها اشاره شده است.

 اهداف زیارت: توسل به ائمه اطهار یا امام زادگان (علیهم السلام)، ایجاد ارتباط معنوی با مقدسات، کسب فیض معنوی و آرامش روحی و نشاط معنوی، طلب حاجت دنیوی و اخروی، فراگیری فرهنگ و آموزه‌های دینی و اسلامی و تکریم و بزرگداشت شخصیت‌ها و پیشوایان مذهبی، را از جمله اهداف زیارت می‌توان برشمرد.

 اثرات زیارت: تقویت ایمان و باور‌های دینی، ارتقای اخلاق و معنویت، ایجاد انگیزه برای انجام اعمال صالح، تسکین آلام روحی و روانی، ایجاد حس همبستگی و وحدت بین مسلمانان، تقویت و افزایش امید و نشاط معنوی از آثار زیارت مطلوب است که در ادامه به بیشتر بدان‌ها می‌پردازیم.

 زیارت عارفانه در قرآن و روایت

 بر مبنای قرآن و روایات معرفت در لغت به معنای شناخت و آگاهی است. در اصطلاح دینی، معرفت و عرفان به معنای شناخت عمیق و حقیقی خداوند، حق امامت و ولایت ائمه اطهار (علیهم السلام) و مقامات معنوی ایشان است.

 زیارت با معرفت یا عارفانه به زیارتی گفته می‌شود که در آن زائر، علاوه بر حضور فیزیکی در حرم، مقام و منزلت امامزاده یا معصوم مورد نظر را به درستی شناخته و با شناخت کامل به ایشان سلام و عرض ادب می‌کند و عارفانه با دلی آکنده از عشق و ارادت، به راز و نیاز و دعا می‌پردازد.

 در قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) تأکید فراوانی بر زیارت با معرفت و عارفانه شده است.

 برخی از آیات و روایات در این زمینه: آیه ۱۲۵ سوره بقره: “وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ قِبْلَةً لَّکُمْ فَاتَّخِذُوا مِنْهَا سَبِیلًا وَلَا تَظْلِمُوا فِی الْمَوَاسِمِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ ذَلِکَ وَمَنْ هَدَى فَإِنَّ اللَّهَ لَهُدًى الْمُتَّقِینَ” در این آیه، خداوند متعال مسلمانان را به یادآوری خود در مواسم حج و عرفه دعوت می‌کند.

حدیثی از امام علی (علیه السلام): “هر کس قبر مرا با معرفت و ایمان زیارت کند، گویی مرا در حال حیات و جهاد در راه خدا زیارت کرده است”. 

احادیث مشابه‌ی درباره زیارت امام رضا (علیه السلام) و خواهر بزرگوارشان حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) نیز زیارت بامعرفت و عارفانه با تعبیر “عارفا بحقها” وارد شده است.

تعریف زیارت عارفانه

حضوری عارفانه و مشتاقانه در بارگاه پاکان عالم و تشرّف به حرم‌های مقدّس و نورانی آنان است. این نوع زیارت، سفری پر از شور و شوق و سرشار از اخلاص و عشق به سوی حرم معصومان و برگزیدگان الهی است. در زیارت عارفانه، زائر با تمام وجود خود در حرم حاضر می‌شود و با دلی سرشار از معرفت و عشق، به مقام و منزلت امامزاده یا امام معصوم (علیهم السلام) توجه می‌کند. او با تمام وجود خود با ایشان نجوا می‌کند و حاجات خود را از ایشان طلب می‌کند.

ارکان زیارت عارفانه

شناخت مقام و منزلت امامزاده یا معصوم مورد نظر: زائر باید بداند که به چه کسی سلام می‌کند و چه مقامی دارد.

ایمان و اعتقاد قلبی: زائر باید با ایمان و اعتقاد قلبی به زیارت برود و هدف او از زیارت، فقط طلب مغفرت و تقرب به خداوند و ائمه اطهار (علیهم السلام) باشد.

 ادب و احترام: زائر باید با نهایت ادب و احترام به حرم مشرف شود و از انجام هرگونه کار ناشایست خودداری کند. دعا و راز و نیاز: زائر باید در حرم به دعا و راز و نیاز با خداوند و ائمه اطهار (علیهم السلام) بپردازد و حاجات خود را از ایشان طلب کند

تلاش برای عمل به سیره و دستورات ائمه اطهار (علیهم السلام): زائر باید پس از زیارت، تلاش کند تا در زندگی خود به سیره و دستورات ائمه اطهار (علیهم السلام) عمل کند

در نتیجه: زیارت عارفانه و با معرفت، فرصتی ارزشمند برای ارتباط با خداوند و ائمه اطهار (علیهم السلام) و کسب فیوضات معنوی است. با شناخت عمیق مقام و منزلت امامزادگان و معصومین (علیهم السلام) و با دلی آکنده از عشق و ارادت، می‌توان از برکات و فواید بی‌شمار زیارت بهره‌مند شد.

 آداب زیارت عارفانه

 طهارت ظاهری و باطنی: زائر باید قبل از ورود به حرم، غسل کند و وضو بگیرد و با لباس‌های تمیز و پاکیزه به حرم مشرّف شود. همچنین باید قلب خود را از کینه، حسد و سایر رذایل اخلاقی پاک کند.

اخلاص و توجه: زائر باید با تمام وجود خود در زیارت حاضر باشد و از هرگونه غفلت و پریشانی خاطر دوری کند. او باید تمام توجه خود را به امامزاده یا امام معصوم (ع) معطوف کند و با ایشان نجوا کند.

تواضع و خشوع: زائر باید با تواضع و خشوع کامل در حرم حاضر شود و از هرگونه غرور و خودبرتربینی پرهیز کند. او باید عظمت و مقام امامزاده یا امام معصوم (ع) را درک کند و با احترام کامل به ایشان سلام کند.

 دعا و راز و نیاز: زائر می‌تواند در حرم دعا کند و حاجات خود را از امامزاده یا امام معصوم (ع) طلب کند. او همچنین می‌تواند برای شفاعت و مغفرت گناهان خود دعا کند.

تلاوت قرآن و ذکر صلوات: زائر می‌تواند در حرم قرآن بخواند و صلوات بر پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) بفرستد.

تفکر و تأمل: زائر می‌تواند در حرم به تفکر و تأمل در عظمت خداوند و مقام و منزلت امامزاده یا امام معصوم (ع) بپردازد.

 ثمرات زیارت عارفانه

زیارت عارفانه، مراتب و درجات مختلفی دارد. هرچه معرفت و ایمان زائر بیشتر باشد، زیارت او عارفانه‌تر خواهد بود. برخی از ثمرات و برکات زیارت عارفانه و بامعرفت به شرح زیر است:

 تقرب به خداوند: زیارت عارفانه، موجب تقرب به خداوند متعال و نائل شدن به ثواب و اجر الهی می‌شود.
 افزایش معرفت و ایمان: زیارت عارفانه، موجب افزایش معرفت و ایمان زائر می‌شود.
 طهارت قلب و روح: زیارت عارفانه، موجب طهارت قلب و روح زائر می‌شود.
 برآورده شدن حاجات: زیارت عارفانه، موجب برآورده شدن حاجات زائر می‌شود، مشروط به اینکه حاجات او شرعی و به صلاح او باشد.
 شادی و آرامش: زیارت عارفانه، موجب شادی و آرامش قلب و نشاط معنوی زائر می‌شود.
 غفران گناهان: در روایات آمده است که زیارت عارفانه، موجب غفران گناهان و آمرزش سیئات زائر می‌شود.
 استجابت دعا: دعا در حرم امامزادگان و بقاع متبرکه، به خصوص اگر با شرایط و آداب خاصی انجام شود، از جمله زیارت عارفانه، از استجابت بیشتری برخوردار است.
 ایجاد آرامش و طمأنینه: زیارت عارفانه، موجب آرامش و طمأنینه قلب و تقویت امید و معنویت زائر می‌شود.
 افزایش معرفت و بصیرت: زیارت عارفانه، با توجه به شناختی که نسبت به مقام و منزلت امامزادگان و بزرگان دین به زائر می‌دهد، موجب افزایش معرفت و بصیرت او می‌شود.

شاخص‌های زیارت عارفانه

 زیارت عارفانه، سفری عاشقانه و روحانی به سوی بارگاه معصومین علیهم السلام و بزرگان دین است که با معرفت، عشق، خشوع و توجه قلبی همراه است. در این نوع زیارت، زائر صرفاً به انجام اعمال ظاهری اکتفا نمی‌کند، بلکه با تمام وجود به مقام و عظمت امامزاده یا شخصیت مورد نظر توجه می‌کند و سعی می‌کند با او ارتباطی عمیق و معنوی برقرار کند. برخی از ویژگی‌های زیارت عارفانه عبارتند از:

معرفت و شناخت: زائر عارف، قبل از انجام زیارت، نسبت به مقام و منزلت امامزاده یا شخصیت مورد نظر شناخت و معرفت پیدا می‌کند و به فلسفه و اهداف زیارت آگاه است.

عشق و محبت: زیارت عارفانه از سر عشق و محبت واقعی به اهل بیت یا بزرگان دین انجام می‌شود. زائر در این سفر، با تمام وجود خود به امامزاده یا شخصیت مورد نظر عشق می‌ورزد و با او ابراز ارادت می‌کند

خشوع و تواضع: زائر عارف، با نهایت فروتنی و خضوع در پیشگاه امامزاده یا شخصیت مورد نظر حاضر می‌شود و از خود بزرگ‌بینی و غرور تهی می‌کند.

توجه و حضور قلبی: در زیارت عارفانه، زائر تمام توجه و تمرکز خود را به زیارت معطوف می‌کند و از افکار و مشغله‌های دنیوی فارغ می‌شود.

 راز و نیاز: زائر عارف، در خلوت حرم یا مضجع امامزاده، با او به راز و نیاز می‌پردازد و حاجات خود را از او طلب می‌کند. تجدید عهد و پیمان: زیارت عارفانه، فرصتی برای تجدید عهد و پیمان با امامان و بزرگان دین و تعهد به اطاعت از دستورات الهی است.

نشاط معنوی از آثار ویژه زیارت عارفانه

نشاط معنوی یکی از نتایج و آثار اصلی زیارت عارفانه و با معرفت است. در زیارت عارفانه، زائر با حضور قلب و معرفت عمیق به مقام و جایگاه امامزاده یا مکان مقدس، با انسان کامل و معصوم ارتباط روحی و معنوی برقرار می‌کند. این ارتباط عمیق، دریچه‌ای به سوی معرفت الهی و کمال حقیقی می‌گشاید و در وجود زائر نور معرفت و شعور معنوی را روشن می‌کند. این نور و شعور، تحولی ژرف در روح و جان زائر ایجاد می‌کند و او را از قید و بند‌های دنیوی و مشغله‌های مادی رها می‌سازد. در این حالت، زائر به حقیقت هستی و جایگاه خود در عالم پی می‌برد و لذت و شادمانی حقیقی را تجربه می‌کند.

علاوه بر نشاط معنوی، زیارت عارفانه می‌تواند آثار و برکات دیگری نیز به همراه داشته باشد، از جمله اینکه؛ ارتباط با معصومین و اولیای الهی، ایمان و اعتقاد زائر را تقویت می‌کند و او را در مسیر بندگی خدا استوارتر می‌سازد. زائر در حرم مطهر، به گناهان خود اقرار می‌کند و از خداوند طلب مغفرت و آمرزش می‌نماید. این کار به پاک شدن قلب و طهر نفس زائر کمک می‌کند، زائران در حرم مطهر به دعا و نیایش می‌پردازند و از خداوند حاجات خود را طلب می‌کنند. زائران با توسل به ائمه اطهار (ع) و طلب شفاعت از ایشان، از برکات و عنایات الهی بهره‌مند می‌شون. زیارت عارفانه، انگیزه و امید زائر را برای خودسازی و تهذیب نفس افزایش می‌دهد و او را در مسیر کمال انسانی رهنمون می‌سازد؛ و همه اینها از عوامل تقویت کننده و افزایش دهنده‌ی نشاط معنوی و عرفانی در زائر با معرفت می‌باشد؛ که در ادامه بدان می‌پردازیم.

 البته، باید توجه داشت که نشاط معنوی و سایر آثار و برکات زیارت، در گرو معرفت و معرفت زائر است. هر چه زائر معرفت عمیق‌تر و خالصانه‌تری به مقام و جایگاه امامزاده یا مکان مقدس داشته باشد، از برکات و آثار بیشتری بهره‌مند خواهد شد.

در اینجا به چند منبع برای مطالعه بیشتر درباره آثار و برکات زیارت عارفانه اشاره می‌کنم: کتاب “اسرار زیارت” نوشته حجت‌الاسلام سید محمدباقر خسروی مقاله “اهمیت و آداب زیارت عارفانه” در دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم.

ایمان و امید از نتایج ویژه زیارت عارفانه

از نتایج و آثار زیارت عارفانه و با معرفت، افزایش ایمان و امید در زائر است. در روایات و احادیث بسیاری به این اثر مهم زیارت اشاره شده است. به عنوان مثال، در حدیثی از امام رضا (علیه السلام) آمده است: “هر کس قبر مرا با معرفت حق من زیارت کند، خداوند گناهان او را می‌آمرزد و او را از آتش جهنم نجات می‌دهد. ” یا پاداش بهشت در چند حدیث شریف از سه امام بزرگوار، درباره زیارت کریمه اهل بیت (علیهم السلام) حضرت معصومه (سلام الله علیها) وعده داده شده است.

برخی از عواملی که می‌توانند در افزایش ایمان و امید زائر در اثر زیارت عارفانه نقش داشته باشند عبارتند از:

 توجه به مقام و منزلت امامزاده: زائر با حضور در حرم امامزاده و توجه به مقام و منزلت ایشان، به عظمت و قدرت خداوند متعال پی می‌برد و ایمان او به خدا و اولیای الهی تقویت می‌شود.

پاداش زیارت: توجه به پاداش بهشت، بخشش گناهان، شفاعت و ... در روایات شیعه آمده است؛ زائر را سرشار از ایمان و امید به آینده زندگی و نیز حیات اخروی می‌کند.

 توسل و دعا: یکی از مهم‌ترین اعمال در زیارت، توسل و دعا به امامزاده است. زائر با دعا و راز و نیاز در حرم امامزاده، حاجات خود را از خداوند متعال طلب می‌کند و به رحمت و عنایت الهی امیدوار می‌شود.

تجدید عهد و پیمان: زائر در زیارت، عهد و پیمان خود با امامان و ائمه اطهار (علیهم السلام) را تجدید می‌کند و بر پایبندی به اصول و احکام دین اسلام تأکید می‌ورزد. این امر موجب تقویت ایمان و تعهد و امیداوی زائر می‌شود.

 انجام اعمال زیارت: انجام اعمال زیارت با توجه به آداب و سنن مربوطه، می‌تواند در ایجاد حس معنوی و ارتباط با امامزاده و در نتیجه افزایش ایمان و امید زائر مؤثر باشد.

 تفکر و تأمل: زائر در هنگام زیارت فرصتی برای تفکر و تأمل در زندگی و اعمال خود پیدا می‌کند. این امر می‌تواند موجب پشیمانی از گناهان و تصمیم بر اصلاح و جبران اشتباهات شود و در نهایت به تقویت ایمان و امید زائر منجر گردد.

 البته اثرگذاری زیارت در افزایش ایمان و امید به شرطی است که با معرفت و شناخت کامل انجام شود. زائری که صرفاً برای انجام یک رسم یا عادت به زیارت می‌رود، ممکن است از برکات معنوی آن بهره‌مند نشود. بنابراین، برای بهره‌مندی از آثار و برکات معنوی زیارت، لازم است که زائر با معرفت و شناخت کامل به زیارت امامزاده برود و با حضور قلب و توجه کامل، اعمال زیارت را انجام دهد.

راهکار تجربه‌ی زیارت عارفانه

 قبل از سفر زیاریتی:

آگاهی و شناخت: مطالعه درباره‌ی زندگی، مقام و منزلت، فضایل و کرامات امام یا معصومی که قصد زیارت آن را دارید، معرفت و شناخت شما را نسبت به ایشان افزایش می‌دهد و زیارتتان را پربارتر می‌کند. نیت خالص: با هدف تقرب به خداوند و ائمه اطهار و با دلی پاک و خالی از هرگونه غرض و منظوری به زیارت مشرف شوید. تهذیب نفس: تلاش کنید قبل از سفر با انجام اعمال صالحه و تهذیب نفس، خود را برای استقبال از برکات معنوی زیارت آماده نمایید. دعای عهد: خواندن دعای عهد در روز‌های قبل از سفر، قلبتان را برای زیارت آماده‌تر می‌کند. همسفری با افراد صالح: سعی کنید در سفر زیارت با افراد با ایمان و صالح همراه شوید تا از فیض معنوی همنشینی با آنها بهره‌مند گردید.

 حین سفرزیارتی:

 ادب و احترام: با نهایت ادب و احترام به حرم مشرف شوید و از انجام هرگونه کار ناشایست که حرمت مکان مقدس را خدشه دار کند، خودداری نمایید حضور قلب: با تمرکز و توجه کامل به زیارت بپردازید و از افکار و مشغله‌های دنیوی دوری کنید ذکر و دعا: در طول زیارت، به ذکر و دعا و مناجات با خداوند و ائمه اطهار بپردازید و حاجات خود را از ایشان طلب کنید. تلاوت قرآن: تلاوت قرآن کریم، مخصوصاً آیات مربوط به زیارت، فضیلت زیارت شما را دو چندان می‌کند. تفکر و تدبر: در حرم مطهر به مقام و منزلت امام یا معصومی که به زیارت آن مشرف شده اید، بیندیشید و از ایشان درس اطاعت، صبر، شجاعت و دیگر فضایل اخلاقی را بیاموزید. هدیه و نذر: می‌توانید به عنوان هدیه و نذر، قرآن، کتاب‌های مذهبی یا وجوه نقدی را به حرم اهدا نمایید.

 مدارا و صبر: در حرم مطهر ممکن است با ازدحام جمعیت مواجه شوید، در این مواقع صبر و حوصله داشته باشید و با دیگران مدارا کنید. پوشش مناسب: در هنگام زیارت، پوشش حجاب اسلامی را به طور کامل رعایت نمایید. حفظ حرمت حرم: از انجام هرگونه کار که موجب اذیت و آزار زائران دیگر می‌شود، خودداری کنید.

 بعد از سفرزیاریتی: 

شکرگزاری: بعد از بازگشت از سفر، از خداوند متعال به خاطر توفیق زیارت تشکر و قدردانی نمایید. عمل به آموزه ها: تلاش کنید آموزه‌ها و درس‌هایی که از زیارت به دست آورده اید را در زندگی خود عملی نمایید. ذکر خاطرات: خاطرات شیرین و معنوی زیارت خود را یادداشت کنید و در مواقعی که نیاز به آرامش روحی دارید، آنها را مرور نمایید. ترویج فرهنگ زیارت: تجربیات و آموخته‌های خود را از زیارت با دیگران به اشتراک بگذارید و آنها را به زیارت ائمه اطهار تشویق نمایید. امیدوارم با رعایت این نکات، زیارتی عارفانه و پربار داشته باشید و از برکات معنوی آن بهره‌مند گردید.

حاضر و شاهد دانستن زیارت‌شونده عامل ایمان و امید و نشاط معنوی

 بر اساس آموزه‌های دینی و باور شیعیان، زیارت امامان و امام زادگان عظیم الشان و حاضر و ناظر دانستن آنها، می‌تواند برای زائر امید و نشاط معنوی به ارمغان بیاورد. دلایل متعددی برای این امر وجود دارد:

توسل و شفاعت: زائران با توسل به امامان و طلب شفاعت از آنها، به نوعی به یاری و حمایت معنوی آنها دلگرم می‌شوند و این امر به آنها ایمان و امید و قوت قلب می‌بخشد.

 تجدید عهد و پیمان: زیارت فرصتی برای زائران است تا با امامان خود عهد و پیمان دوباره ببندند و بر مسیر درست زندگی خود تأکید کنند. این امر می‌تواند به آنها باورمندی و انگیزه و امیدواری بیشتری برای ادامه مسیر بدهد.

 استغفار و طلب آمرزش: زائران با حضور در حرم امامان و طلب آمرزش از خداوند، به دنبال تطهیر روح خود و رهایی از گناهان هستند. این امر می‌تواند به آنها ایمان و اطمینان معنوی، آرامش و آسایش خاطر بدهد و امید به رستگاری را در آنها تقویت کند.

الگوگیری و الهام‌گیری: سیره و زندگی امامان مملو از آموزه‌های اخلاقی و درس‌های زندگی است. زائران با مطالعه و تأمل در سیره امامان، می‌توانند از آنها الگو بگیرند و در زندگی خود به کار ببندند. این امر می‌تواند به آنها در رشد ایمان و امید و نشاط معنوی در جهت‌دهی به زندگی و ارتقای سطح معنوی‌شان کمک کند.

احساس همبستگی: زیارت امامان، زائران را به یاد خاندان معصوم (علیهم السلام) و یاران باوفای آنها می‌اندازد و حس همبستگی و یگانگی را در آنها تقویت می‌کند. این حس می‌تواند به آنها در مقابله با مشکلات و سختی‌های زندگی یاری برساند.

 علاوه بر این، زیارت امامان می‌تواند به عنوان یک تجربه معنوی عمیق و تاثیرگذار، به زائران در برقراری ارتباط با خداوند و تقویت ایمان و امید و نشاط شان کمک کند.

 البته، باید توجه داشت که بهره‌مندی از این برکات معنوی، مستلزم شرایطی است، از جمله: معرفت و شناخت؛ زائر باید نسبت به مقام و منزلت امامان و جایگاه والای آنها در نزد خداوند آگاه باش. اخلاص و صداقت: زیارت باید با نیت خالص و به قصد تقرب به خداوند و ائمه اطهار انجام شود. رعایت آداب: زائر باید در هنگام زیارت، آداب و احترامات لازم را نسبت به حرم و ضریح امامان رعایت کند. توجه و تفکر: زائر باید در هنگام زیارت، با تمرکز و توجه قلبی به امامان توسل کند و در سیره و زندگی آنها تأمل کند.

 در نهایت، می‌توان گفت که باور به حاضر و شاهد بودن امام و زیارت شونده، در صورتی که با شرایط و آداب لازم همراه باشد، می‌تواند به عنوان منبعی غنی از ایمان و امید و نشاط معنوی برای زائران تلقی شود.

تعریف و تاثیر فرهنگ زیارت در جامعه اسلامی

فرهنگ زیارت، مجموعه‌ای از آداب، رسوم، باور‌ها و ارزش‌هایی است که در طول تاریخ اسلام، حول عمل زیارت شکل گرفته است. فرهنگ زیارت به ایجاد جامعه‌ای سالم، بانشاط و پرامید و با ایمان و اخلاق کمک می‌کند. این فرهنگ ابعاد و برکات مختلفی را در بر می‌گیرد، از جمله:

ترویج معارف دینی: زیارت فرصتی برای یادگیری و تعمق در آموزه‌های دینی و سیره ائمه اطهار (علیهم السلام) است.

تقویت ایمان: حضور در مکان‌های مقدس و توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام) ایمان انسان را تقویت می‌کند و به او آرامش روحی می‌بخشد.

استغفار و طلب مغفرت: زائران در حرم‌ها و بقاع متبرکه، به درگاه الهی استغفار و طلب مغفرت می‌کنند و برای رفع مشکلات خود دعا می‌کنند.

ایجاد وحدت و همدلی: زیارت، مسلمانان را از سراسر جهان در کنار یکدیگر جمع می‌کند و حس همبستگی و وحدت را در بین آنها تقویت می‌کند.

 ترویج فرهنگ ایثار و شهادت: زیارت امام حسین (علیه السلام) و یاران باوفایش، و همچنین زیارت دیگر امامان معصوم (علیهم السلام) و امامزادگان، یادآور فرهنگ ایثار و شهادت در راه دین و مذهب است.

رشد دین‌مداری در جامعه: زائران می‌توانند در حرم به دعا و نیایش و به تلاوت قرآن کریم بپردازد. زائران می‌توانند با توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام) و طلب واسطه قرار دادن آنها، از خداوند حاجت خود را طلب کنند؛ بسیاری از زائران حاجات خود را در حرم‌ها و بقاع متبرکه از خداوند متعال طلب می‌کنند و حاجتشان روا می‌رود. حضور در مکان‌های مقدس و توسل به ائمه اطهار (علیهم السلام)، به زائر آرامش روحی می‌بخشد و او را از غم و اندوه دنیوی رها می‌کند.

 فرهنگ زیارت، به ترویج ارزش‌های دینی مانند ایثار، شهادت، صبر و استقامت در جامعه کمک می‌کند.

تقویت وحدت و همدلی: زیارت، مسلمانان را از سراسر جهان در کنار یکدیگر جمع می‌کند و حس همبستگی و وحدت را در بین آنها تقویت می‌کند

فرهنگ زیارت، سرچشمه‌ی ایمان و امید و نشاط معنوی در جامعه ایران

استفاده از فرهنگ زیارت برای گسترش امید و نشاط معنوی در جامعه ایران فرهنگ زیارت در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد و از ارکان مهم هویت دینی و ملی مردم ایران به شمار می‌رود. این فرهنگ می‌تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای گسترش امید و نشاط معنوی در جامعه ایران به کار گرفته شود. در اینجا به چند راهکار برای استفاده از فرهنگ زیارت در این زمینه اشاره می‌کنم.

 ترویج فرهنگ زیارت در بین نسل جوان: استفاده از روش‌های نوین و جذاب برای ترویج فرهنگ زیارت در بین جوانان، مانند استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و تولید و نشر محتوا‌های فرهنگی و هنری با موضوع زیارت، مانند فیلم، سریال، موسیقی و شعر، داستان و رمان، تولید و انتشار محتوا‌های جذاب و آموزنده با موضوع زیارت پرداخت. همچنین می‌توان از اپلیکیشن‌های موبایل برای ارائه خدمات زیارتی به زائران جوان، مانند معرفی اماکن زیارتی، ارائه راهنمای زائر، و امکان ثبت‌نام آنلاین برای برنامه‌های زیارتی، استفاده کرد.
 برگزاری برنامه‌های زیارتی مخصوص جوانان و نوجوانان: می‌توان با برگزاری اردو‌های زیارتی، دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی با موضوع زیارت، و همچنین مسابقات و جشنواره‌های فرهنگی و هنری با محوریت زیارت، فرهنگ زیارت را در بین نسل جوان ترویج کرد.
 تأکید بر ابعاد معنوی و روحانی زیارت: ترویج فرهنگ دعا و نیایش در اماکن زیارتی برگزاری جلسات سخنرانی و تربیتی با موضوع زیارت و آداب آن تأکید بر فلسفه زیارت و نقش آن در ارتقای ایمان و تقوا. می‌توان با دعوت از سخنرانان مذهبی و کارشناسان فرهنگی به اماکن زیارتی، جلسات سخنرانی و تربیتی با موضوع زیارت و آداب آن برگزار کرد. در این جلسات می‌توان به تبیین فلسفه زیارت، آداب زیارت، و فواید زیارت از نظر معنوی و روحانی پرداخت.
 تأکید بر فلسفه زیارت و نقش آن در ارتقای ایمان و تقوا: می‌توان با استفاده از روش‌های مختلف آموزشی و تبلیغی، به تبیین فلسفه زیارت و نقش آن در ارتقای ایمان و تقوا پرداخت. در این زمینه می‌توان از مقالات، کتاب‌ها، سخنرانی‌ها، فیلم‌ها و سایر محتوا‌های آموزشی استفاده کرد.
 ایجاد تسهیلات برای زیارت: ساخت و توسعه اماکن زیارتی ارائه خدمات رفاهی و پشتیبانی به زائران تسهیل در امر حمل و نقل زائران

ایجاد تسهیلات برای زیارت: می‌توان با ساخت و توسعه اماکن زیارتی، به افزایش ظرفیت زیارت و تسهیل دسترسی زائران به اماکن زیارتی پرداخت. همچنین می‌توان با نوسازی و بهسازی اماکن زیارتی موجود، به ارتقای کیفیت خدمات ارائه شده به زائران کمک کرد. می‌توان با ارائه خدمات رفاهی و پشتیبانی به زائران، مانند اسکان، غذا، حمل و نقل، و خدمات بهداشتی و درمانی، به تسهیل امر زیارت و افزایش رضایت زائران کمک کرد. تسهیل در امر حمل و نقل زائران: می‌توان با ارائه خدمات حمل و نقل عمومی به اماکن زیارتی، و همچنین تسهیل در صدور ویزا و گذرنامه برای زائران خارجی، به تسهیل در امر زیارت کمک کرد

 استفاده از تجارب زیارت برای حل مشکلات جامعه: برگزاری جلسات هم‌اندیشی و گفتگو با موضوع زیارت و نقش آن در حل مشکلات جامعه حمایت از زائران نیازمند و محروم استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی اماکن زیارتی برای حل معضلات اجتماعی.

استفاده از تجارب زیارت: برای حل مشکلات جامعه: می‌توان برگزاری جلسات هم‌اندیشی و گفتگو با موضوع زیارت و نقش آن در حل مشکلات جامعه: می‌توان با برگزاری جلسات هم‌اندیشی و گفتگو با حضور کارشناسان دینی، فرهنگی و اجتماعی، به بحث و بررسی نقش زیارت در حل مشکلات جامعه پرداخت. در این جلسات می‌توان به ارائه راهکار‌هایی برای استفاده از ظرفیت‌های زیارت در جهت حل معضلات اجتماعی، مانند فقر، اعتیاد، و طلاق، پرداخت.

 حمایت از زائران نیازمند و محروم: می‌توان با ارائه کمک‌های مالی و خدمات حمایتی به زائران نیازمند و محروم، به آنها در انجام زیارت کمک کرد. همچنین می‌توان با ایجاد صندوق‌های قرض‌الحسنه و سایر سازوکار‌های حمایتی، به زائران در تأمین هزینه‌های سفر زیارتی کمک کرد
 ترویج فرهنگ زیارت در سطح بین‌المللی: معرفی فرهنگ زیارت به گردشگران خارجی برگزاری برنامه‌های زیارتی بین‌المللی استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی فرهنگی برای ترویج فرهنگ زیارت با استفاده از این راهکار‌ها می‌توان از فرهنگ زیارت به عنوان ابزاری قدرتمند برای گسترش امید و نشاط معنوی در جامعه ایران استفاده کرد.
 توجه به تنوع فرهنگی و مذهبی جامعه ایران: در برنامه‌ها و فعالیت‌های مربوط به زیارت باید به تنوع فرهنگی و مذهبی جامعه ایران توجه شود و از هرگونه تبعیض و یکسان‌سازی پرهیز شود.
 استفاده از ظرفیت‌های مردمی: برای ترویج فرهنگ زیارت باید از ظرفیت‌های مردمی و تشکل‌های غیردولتی استفاده کرد.
 ایجاد هم‌افزایی بین دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف: برای استفاده از حداکثر ظرفیت فرهنگ زیارت در راستای گسترش امید و نشاط معنوی، باید بین دستگاه‌ها و نهاد‌های مختلف دولتی و غیردولتی هم‌افزایی ایجاد شود.

در نتیجه: با اتخاذ رویکردی جامع و چندجانبه، می‌توان از فرهنگ زیارت به عنوان ابزاری مؤثر برای ارتقای سطح امید و نشاط معنوی در جامعه ایران اسلامی استفاده کرد.

نهاد‌ها و عواملی ارتقاء و گسترش فرهنگ زیارت

ارتقا و گسترش فرهنگ زیارت نیازمند تلاش و همکاری همه‌ی نهاد‌ها و افراد جامعه است. با هم می‌توانیم این فرهنگ ارزشمند را به نسل‌های آینده منتقل کنیم و از برکات آن بهره‌مند شویم. برخی از نهاد‌ها و عواملی که می‌توانند فرهنگ زیارت را ارتقا و گسترش دهند.

 نهاد‌های دولتی و مردمی:

سازمان حج و زیارت: این سازمان وظیفه‌ی برنامه‌ریزی، ساماندهی و اعزام زائران به اماکن مقدس در ایران و خارج از ایران را بر عهده بگیرد.

 وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: این وزارتخانه می‌تواند با تولید و انتشار محتوای فرهنگی و مذهبی، به ترویج فرهنگ زیارت کمک کند.

سازمان صدا و سیما: این سازمان می‌تواند با پخش برنامه‌های مذهبی و زیارتی، به افزایش آگاهی مردم از اهمیت و برکات زیارت کمک کند.

آموزش و پرورش: این نهاد می‌تواند با آموزش معارف دینی و فرهنگ زیارت به دانش‌آموزان، از سنین پایین نسل آینده را با این امر آشنا کند.

مساجد و هیئت‌های مذهبی: مساجد و هیئت‌های مذهبی می‌توانند با برگزاری مراسم زیارت و دعا، زمینه را برای حضور مردم در اماکن مقدس فراهم کنند.

مؤسسات فرهنگی و مذهبی: این مؤسسات می‌توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی و پژوهشی، به ارتقای سطح دانش و معرفت مردم در مورد زیارت کمک کنند.

 خیرین فرهنگی: خیرین می‌توانند با کمک مالی به زائران کم‌بضاعت، زمینه را برای زیارت آنها فراهم کنند.

 عوامل فرهنگی و اجتماعی

ترویج باور‌ها و ارزش‌های دینی: هر چه باور‌ها و ارزش‌های دینی در جامعه قوی‌تر باشد، میل به زیارت نیز بیشتر خواهد شد؛ و متقابلا زیارت و فرهنگ زیارت به تقویت باور‌ها و ارزش‌های دینی افراد منجر می‌شود و این چرخه‌ای هم افزا و مکمل است.

 تقویت هویت دینی: تقویت هویت دینی افراد، آنها را به انجام اعمال مذهبی مانند زیارت ترغیب می‌کند.

 ایجاد الگو‌های رفتاری: وجود الگو‌های رفتاری مناسب در جامعه، به ویژه در بین افراد مشهور و مورد احترام، می‌تواند به ترویج فرهنگ زیارت کمک کند.

معرفی اماکن مقدس: معرفی اماکن مقدس و بیان فضایل و برکات زیارت، می‌تواند مردم را به انجام این امر تشویق کند. تسهیل و ارزان‌سازی سفر‌های زیارتی: هر چه سفر‌های زیارتی آسان‌تر و ارزان‌تر باشد، افراد بیشتری می‌توانند در آنها شرکت کنند

نقش رسانه‌ها: رسانه‌ها می‌توانند با انعکاس اخبار و رویداد‌های مربوط به زیارت، به افزایش آگاهی مردم از این امر کمک کنند. رسانه‌ها می‌توانند با تولید و پخش برنامه‌های جذاب و آموزنده در مورد زیارت، به ترویج فرهنگ زیارت در بین مردم بپردازند. رسانه‌ها می‌توانند با ایجاد فضایی مثبت و معنوی، مردم را به زیارت ترغیب کنند.

 نقش خانواده: خانواده اولین نهادی است که فرهنگ زیارت را به فرزندان خود آموزش می‌دهد. والدین می‌توانند با بردن فرزندان خود به اماکن مقدس، از سنین پایین آنها را با فرهنگ زیارت آشنا کنند. خانواده می‌توانند با ایجاد فضایی معنوی در خانه، فرزندان خود را به انجام اعمال مذهبی مانند زیارت تشویق کنند.

نویسنده: حجت الاسلام محمدباقر مشکلاتی دبیر کارگروه محتوایی ستاد بزرگداشت دهه کرامت