هنوز یک ماه از تابستان نگذشته است که طبیعت چهره خشن خود را نشان مردم قم داده و از ابتدای هفته نفس شهر قم به شماره افتاده است. آمار‌ها می‌گویند در ۳۰ روز از روز‌های سال جدید، نفس کشیدن برای مردم قم کاری دشوار بوده و تا پایان فصل نیز پیش‌بینی‌ها بر بدتر شدن این روند است.

عقربه‌های نرم‌افزار سنجش کیفیت هوا در قم این روز‌ها اعداد عجیبی را نشان می‌دهد. اعدادی که از ۱۸۰ شروع شد، اما تا ۵۰۰ و ۷۹۷ نیز رسید. این عدد‌ها یعنی در ساعات و روزهایی، حجم آلاینده‌های هوای شهر قم چند برابر ظرفیت تحمل یک انسان سالم است و همین اعداد عجیب موجب افزایش پنج درصدی مأموریت‌های اورژانس قم نیز شد.

«قُمی‌ها دیگر باید به این وضعیت عادت کنند!» این جمله تلخ را یکی از مسئولان درباره وضعیت کاهش کیفیت هوا و ریزگرد‌ها بیان کرده است که نشان دهنده اصلی‌ترین رویکرد به این مشکل در این روز‌ها است؛ رویکردی منفعلانه و بدون باور برای توان تغییر.

کمبود اعتبارات برای مقابله با بیابان‌زایی

این را وقتی می‌توان بهتر متوجه شد که به سراغ محمد شعاعی، مدیرکل منابع طبیعی استان قم می‌رویم و او توصیف خود را از حمایت‌های مدیریتی راجع به گردوغبار و بیابان‌زایی در یک جمله این‌گونه بیان می‌کند: «تقریبا هیچ!»

وی با اشاره به حجم بالای اراضی بیابانی استان قم که نیاز به تثبیت خاک دارند می‌گوید: از سال ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۱ از محل اعتبارات استانی دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان به مسئله بیابان‌زدایی اختصاص یافته است.

مدیرکل منابع طبیعی استان قم تاکید می‌کند: سال ۱۴۰۲ نیز دو میلیارد تومان از این اعتبارات به این مسئله اختصاص یافت که این اعتبارات نیز در قالب اسناد خزانه با سررسید ۱۴۰۵ است و اگر بخواهیم نگاهی منصفانه بیندازیم می‌توانیم بگوییم در عمل حمایت‌ها نزدیک به هیچ بوده است.

شعاعی با طرح این پرسش که آیا با این اعتبارات می‌توان با بیابان‌زایی مقابله کرد، ادامه می‌دهد: این نشان می‌دهد مسئله مبارزه با بیابان‌زایی و پدیده گردوغبار اولویت مدیریت استان نیست.

استان قم در کمربند خشک بیابانی کشور قرار دارد و وجود ۱۰۵ هکتار کانون خطرناک تولید گردوغبار طی سال‌های اخیر کیفیت هوای شهر را تحت تأثیر قرار داده است. هنگامی که در دهه ۹۰ هوای شهر قم به یک‌باره تغییر کرد و ۱۰ روز هوای آلوده به بیش از ۳۰ روز رسید، زنگ خطر‌ها برای این مسئله به صدا درآمد.

امروز مسئله ریزگرد‌ها به یکی از بحران‌های اساسی استان قم تبدیل شده است، چراکه یک چهارم مساحت قم را بیابان تشکیل داده و بخش وسیعی از این مساحت در شرایط بحرانی قرار گرفته است، به‌نوعی که امکان هیچ تثبیت بیولوژیکی در آن وجود ندارد.

حسین‌آباد میش مست، کوه نمک، منطقه سراجه و دشت مسیله کانون‌های مهم بحرانی در استان قم است که اقدامات اصلاحی برای رفع بحران در این مناطق با سرعت بیابانی شدن دیگر مناطق استان همخوانی ندارد.

اهتمام اندک برای مشکلی بزرگ

در حالی که ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی استان قم در حال بیابانی شدن است طی ۳۰ سال گذشته تنها ۱۳ هزار هکتار بوته‌کاری انجام شده است که مقایسه این اعداد نشان می‌دهد میزان اهتمام برای پیشگیری از معضل ریزگرد‌ها در قم با اغماض، نزدیک به هیچ است.

این در حالی است که مدیرکل مدیریت بحران استانداری قم در پاسخ به پرسش خبرنگاران درباره شرایط پیش آمده طی روز‌های گذشته تنها همان حرف‌های همیشگی را تکرار می‌کند؛ توصیه‌هایی برای در خانه ماندن مردم و تعطیلی کارگاه‌های عمرانی!

به گفته محمد حسن بازگیر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم تأمین نشدن حقابه‌های زیست‌محیطی و نبود اعتبارات برای اجرای پروژه‌ای بیابان‌زدایی موجب پیش آمدن وضعیت موجود شده است.

وی با اشاره به وضعیت بحرانی ۳۰ هزار هکتار از اراضی استان قم از نظر تولید گردوغبار، می‌گوید: در استان‌های مجاور نیز مدیریت ناصحیح منابع آبی موجب بیابان‌زایی و تولید کانون‌های بحرانی شده است که شهر قم نیز از این اراضی تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

وضعیت قرمز در یک چهارم روز‌های سال جدید

آنطور که مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم مطرح می‌کند طی چند سال اخیر صورت میانگین حدود ۷۰ روز هوای ناسالم در شهر قم شاهد بوده‌ایم، اما از ابتدای سال ۱۴۰۳ وضعیت بسیار بدتر بوده است و تاکنون حدود ۳۰ روز یعنی یک چهارم روز‌ها هوا در وضعیت ناسالم بوده که این روند نشان دهنده لزوم اجرای راهکار‌های عاجل است.

ریشه‌های پدیده گردوغبار متعدد است، از توسعه بی‌ضابطه و غیرعلمی گرفته تا فعالیت‌های معدنی، اصناف ناسازگار و قطع کامل حقابه‌های زیست‌محیطی از جمله قمرود و قره چای؛ اتفاقاتی که این پدیده را به موضوعی چند وجهی و پیچیده تبدیل کرده است.

لزوم تأمین حقابه‌های زیست محیطی استان قم

عباس جعفری، کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه کانون‌های تولید گردوخاک متعددی در اطراف شهر قم وجود دارد، اظهار می‌کند: بخشی از این کانون‌ها طبیعی و بخش دیگری به‌دلیل فعالیت‌های غیر استاندارد عمرانی یا کاربری‌های ناسازگار شهری ایجاد شده است.

وی می‌افزاید: ۳۳۲ هزار هکتار، معادل ۳۰ درصد از مساحت یک میلیون و ۱۲۳ هزار هکتاری استان قم را عرصه بیابانی تشکیل داده، اما در این سال‌ها برای تأمین حقابه‌های محیط زیستی اتفاق درخوری صورت نگرفته است.

این کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه نبود پوشش گیاهی مناسب در کانون‌های مستعد گردوخاک و گرم شدن هوا که موجب ایجاد جریان باد تروپوسفری می‌شود و در نهایت نتیجه‌ای به جز گردوخاک شدید ندارد، تصریح می‌کند: مساحت مهم‌ترین کانون بحرانی فرسایش بادی استان یعنی دشت مسیله برابر ۴۰ هزار هکتار است که با توجه به خشکسالی‌های پی‌درپی، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش شدید رواناب‌ها در مراتع حاشیه دریاچه نمک، وسعت مناطق مستعد تولید گردوخاک به سرعت در حال افزایش است.

نیاز به تأمین ۲۱۳ میلیون متر مکعب حقابه

جعفری با اشاره به اینکه کنترل و پیشگیری از بروز این پدیده نیاز به ۲۱۳ میلیون متر مکعب آب دارد، می‌افزاید: در حالی که ورودی رواناب‌ها به استان قم تقریباً به صفر رسیده است، حتی اندک حقابه‌هایی که در تالاب مره وجود داشت که به‌دلیل فعالیت‌های بالادست قطع شده است.

وی با اشاره به اینکه با شرایط کنونی و با ریتم بسیار کند اقدامات جبرانی، پیش‌بینی وضعیت استان قم در دو دهه آینده بسیار هولناک خواهد بود، از لزوم تغییر رویه برای پرداختن به این مسئله سخن گفت.

اهمیت توسعه کمربند سبز در مقابله با ریزگرد‌ها 

پیام جوادیان، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز قم با اشاره به موانع توسعه فضای سبز جنگلی و کمربند سبز در شهر قم اظهار کرد: با توجه به توسعه شهرنشینی و لزوم رسیدن به سرانه‌های فضای سبز استاندارد، حفظ کیفیت اکولوژیک فضای سبز در دستور کار است و هدف سال ۱۴۰۴ سرانه ۲۶ مترمربعی است.

او محدودیت‌های توسعه فضای سبز را مدنظر قرار داد و گفت: در این زمینه نیازمند همکاری و همیاری دستگاه‌های مختلف استان هستیم که مهم‌ترین محدودیت منابع آبی و اراضی واگذارشده به شهرداری است.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری قم با بیان این که لازمه توسعه فضای سبز تأمین منابع آبی و اراضی مناسب است و ابراز کرد: افزایش ریزگرد‌ها در سال‌های اخیر مشکلات زیادی برای مردم ایجاد کرده و یکی از راهکار‌ها برای کاهش آنها ایجاد و توسعه فضای سبز جنگلی و کمربند سبز است.

او اذعان کرد: هرچند شهرداری در سال‌های اخیر تلاش کرده با منابع آبی پایدار توسعه فضای سبز را فراهم کند، اما نیاز داریم حداقل منابع آبی موردنیاز با همکاری دستگاه‌های ذیربط اختصاص یابد که یکی از این منابع پساب فاضلاب است.

جوادیان ادامه داد: امیدواریم بتوانیم با همکاری نهاد‌های مختلف استان به سرانه برنامه‌ریزی‌شده برای سال ۱۴۰۴ دست پیدا کنیم. 

انتظار می‌رود صحبت از مسائل محیط زیستی و بحران‌های اساسی کشور از جمله بحران آب و آلودگی هوا بیش از پیش مورد توجه مسئولان قرار گیرد، چراکه پرداختن به مسائلی همچون اقتصاد و اشتغال بدون حل کردن مشکلات اساسی محیط زیستی و پیشگیری از بحران‌های آینده ممکن نیست.

منبع:شهر نیوز