گرمازدگی و راه‌های پیشگیری از خطرات آن
گرمازدگی اگر چه نسبت به سایر موارد اورژانسی، شیوع کمی دارد و قابل درمان است اما در صورتی که درمان به هنگام آن به تعویق بیفتد می‌تواند خطرآفرین و منجر به مرگ فرد شود لذا آشنایی با علائم، عوارض و راهکارهای پیشگیری و درمان گرمازدگی امری ضروری است.
با توجه به شروع تابستان و همچنین پیش‌بینی روز‌های گرم، توجه به موضوع پیشگیری از گرمازدگی امری بسیار مهم است.
به گفته متخصصان، فردی که دچار گرمازدگی شده ممکن است، نشانه‌هایی مثل کاهش حجم ادرار، بی‌قراری، تهوع، سرگیجه و سردرد داشته باشد و در مواردی، علائم کاهش سطح هوشیاری، تشنج، پوست شدیدا داغ و خشک نیز در فرد گرمازده مشاهده خواهد شد.
اگر گرمازدگی به موقع مورد درمان قرار نگیرد خطر جانی برای فرد را به همراه دارد لذا آشنایی با علائم گرمازدگی و عوارض و خطرات ناشی از آن و راهکارهای پیشگیری و نیز اقدامات درمانی آن امری بسیار مهم است.
علی یزدانی رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: گرمازدگی زمانی ظاهر می‌شود که فرد، مدت زمان زیادی را در معرض نور آفتاب و یا دمای بالا قرار بگیرد و شدت آن بسته به میزان فعالیت بدنی، رطوبت از دست رفته و طول زمان قرار گرفتن در معرض گرما، می‌تواند از خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد.
او افزود: رنگ پریدگی، عرق شدید، تهوع، اسهال و استفراغ، سردرد، گرفتگی عضلات، خستگی، ضعف، تشنگی شدید، سرگیجه، از دست دادن تمرکز، از جمله علایم گرمازدگی و عوارض رایج آن در فصل تابستان به شمار می‌رود.
رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: مادران باردار، افرادی دارای بیماری‌های خاص، افراد با سابقه بیماری قلبی، بیماری انسدادی مزمن ریه، دیابت، کم آبی، چاقی و افراد با محدودیت حرکتی، نوزادان و کودکان، سالمندان و افراد ناتوان، بیماران مبتلا به فشار خون بالا و نیز کسانی که در محیط‌های گرم فعالیت دارند، بیش از گروه‌های سنی دیگر در معرض خطر بالای ابتلا به اختلالات ناشی گرمازدگی در فصل تابستان قرار دارند.
زایمان زودرس و سقط جنین، از عوارض گرمازدگی شدید در زنان باردار
ناهید صاحبدل‌فر رئیس بیمارستان حضرت ام‌البنین (س) از مراکز زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مادران باردار به دلیل تغییرات هورمونی که دارند کمی با افزایش دمای بدن مواجه هستند لذا بیش از دیگران در معرض گرمازدگی قرار می‌گیرند و مواجهه با گرمای بیشتر از ۳۵ درجه سانتیگراد، ممکن است برای آنان، انقباضات «برکستون هیکس»، مشابه انقباضات زایمانی، اما از نوع کاذب آن، به وجود آورد.
او افزود: مادران باردار باید در فصل تابستان موضوع گرمازدگی را جدی بگیرند، زیرا اگر گرمازدگی از نوع شدید و همراه با غش و ضعف باشد می‌تواند منجر به زایمان زودرس و حتی سقط جنین شود.
رئیس بیمارستان حضرت ام‌البنین (س) با بیان این که گرمی پوست، سردرد، گیجی، گرفتگی عضلانی، حالت تهوع و استفراغ از جمله علائمی است که در زمان گرمای شدید در مادران باردار دیده می‌شود، ادامه داد: افرادی که احساس تهوع دارند و یا اینکه علائم آنان بیش از یک ساعت به طول می‌انجامد باید حتماً به پزشک مراجعه کنند چرا که این حالت برای گروه‌های مختلف از جمله مادران باردار می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
صاحب‌دل فر بیان کرد: تب بالای ۳۸ درجه و علائم آنفلوآنزا ممکن است برای یک فرد عادی چندان مهم نباشد، اما این موضوع در مادران باردار به دلیل شرایط خاصی که دارند، بایدمم کاملاً جدی گرفته شود.
او تصریح کرد: دمای زیاد بدن نه تنها برای مادر باردار خطرناک است، بلکه برای جنین هم می‌تواند خطرناک باشد، به‌خصوص در سه ماهه اول بارداری که بدن جنین و ارگان‌های آن تشکیل می‌شوند و گرمای زیاد می‌تواند روی پروتئین‌های تشکیل دهنده ارگان‌ها تأثیر بگذارد و موجب نقایص قلبی، عصبی و چشمی در جنین شود.
رئیس بیمارستان حضرت ام‌البنین (س) تاکید کرد: مادران باردار باید برای جلوگیری از بروز این مشکل مصرف بیشتر مایعات و انواع نوشیدنی‌های دارای املاح همچون شربت را در برنامه روزانه خود داشته باشند و از حضور در فضا‌های گرم بسته همچون سونا و جکوزی خودداری کنند و در ساعاتی که گرمای هوا شدید است از منزل خارج نشوند.
گرمازدگی می‌تواند تاثیرات جدی بر سلامت کودکان داشته باشد
محمدرضا کشتمندی متخصص بیماری‌های کودکان بیمارستان فوق تخصصی کودکان اکبر مشهد گفت: گرمازدگی یکی از مشکلات شایع در فصل‌های گرم سال است که می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت کودکان داشته باشد.
او افزایش دمای بدن، تغییر وضعیت ذهنی یا رفتاری، پوست قرمز، گرم و خشک و حساسیت به گرما، افزایش ضربان قلب و تنفس سریع، سردرد، سرگیجه و حالت تهوع و استفراغ را از علائم و نشانه‌های گرمازدگی در کودکان برشمرد.
متخصص بیماری‌های کودکان بیمارستان فوق تخصصی کودکان اکبر مشهد با بیان اینکه مراقبت بیشتر از شیرخواران و کودکان زیر پنج سال که نسبت به تغییرات دمای محیط آسیب پذیرترند، باید جدی شمرده شود، ادامه داد: تغذیه با شیر مادر، بهترین راه درمان گرمازدگی در نوزاد است.
کشتمندی بیان کرد: در نظر داشته باشید که گرمازدگی به درمان اورژانسی نیاز دارد چرا که اگر فرد درمان نشود می‌تواند منجر به تخریب مغز، قلب، کلیه‌ها و ماهیچه‌ها شود و هرچه درمان بیشتر به تعویق بیفتد، آسیب شدیدتر می‌شود و خطر به جا ماندن عوارض جدی یا مرگ افزایش می‌یابد.
او با بیان این که گرمازدگی می‌تواند به سرعت در چند دقیقه یا به آرامی و در چند ساعت یا چند روز درمان شود، تصریح کرد: ممکن است بیمار در طول بهبودی احساس خستگی و ضعف داشته باشد که این یک وضعیت طبیعی است.
متخصص بیماری‌های کودکان بیمارستان فوق تخصصی کودکان اکبر مشهد تاکید کرد: توجه ویژه به نظافت شخصی، نوشیدن آب و مایعات کافی، پوشیدن لباس‌های نازک و خنک، انتقال کودک به مکان خنکتر، شستش وی دست‌ها و پاها، استفاده از گیاهان، شربت‌ها و میوه‌های خنک، شربت خاکشیر، دارو طبق نظر پزشک و رعایت رژیم غذایی معتدل و آبرسان از مهمترین اقدامات در برخورد با گرمازدگی است.
سحر روانشاد عضو هیات علمی گروه بیماری‌های داخلی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در حالت طبیعی بدن به کمک مکانیزم‌هایی مانند تعریق می‌تواند، تا حدودی افزایش دما را که ناشی از افزایش دمای محیط است، کنترل کند، اما در صورتی که دمای محیط از یک میزان معینی بیشتر شود، این مکانیسم قادر به کنترل دمای بدن نخواهد بود، لذا با افزایش دمای بدن فرد اصطلاحا دچار گرمازدگی می‌شود.
او افزود: به دنبال پدیده گرمازدگی، معمولا بدن تا حدود ۴۰ درجه سانتیگراد و ظرف مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه می‌تواند افزایش دما داشته باشد و در صورت عدم رسیدگی اورژانسی به بیمار، فرد در معرض عوارض غیرقابل درمان و حتی مرگ قرار خواهد گرفت.
یزدانی رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: هرچند گرمازدگی نسبت به دیگر موارد اورژانسی، شیوع کمی دارد و قابل درمان است، اما در صورتی که درمان آن به تعویق بیفتد می‌تواند خطرآفرین و حتی منجر به مرگ شود.
او افزود: بیمارانی که دچار گرمازدگی می‌شوند به علت مختل شدن مکانیسم تعریق و از دست دادن مقدار فراوانی آب بدن، درجه حرارت بدنشان به شدت افزایش می‌یابد و در صورت عدم درمان، سطح هوشیاری فرد کاهش یافته و در مواردی منجر به فوت فرد می‌شود.
رئیس اورژانس پیش بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: آشنایی با علائم گرمازدگی برای کلیه شهروندان ضروری است تا بتوانند در مواجهه با فرد مبتلا به گرمازدگی و اختلالات ناشی از آن با انجام اقدامات درمانی اولیه، از تشدید علائم و خطر مرگ جلوگیری کنند.
یزدانی بیان کرد: افراد با دیدن علائم گرمازدگی نظیر تعریق شدید، خستگی، قرمزی پوست، گرگرفتگی یا اسپاسم عضلات به همراه درد، سردرد یا سرگیجه خفیف و حالت تهوع، باید هرچه سریع‌تر اقدامات اولیه را در مواجهه با فرد گرمازده آغاز کنند.
پیشگیری از گرمازدگی با نوشیدن مایعات کافی و پرهیز از تردد غیرضروری
روانشاد عضو هیات علمی گروه بیماری‌های داخلی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: برای پیشگیری از گرمازدگی در روز‌های گرم تابستان، توصیه می‌شود افراد از تردد غیرضروری به خارج از منزل خودداری کنند.
او با بیان این که خنک نگه داشتن محیط برای سالمندان و کودکان و مصرف کافی مایعات در طول روز‌های گرم نیز توصیه می‌شود، افزود: همچنین برای افرادی که خود، به تنهایی قادر به مصرف مایعات نیستند، باید مایعات کافی توسط اطرافیان به آنها خورانده شود.
عضو هیات علمی گروه بیماری‌های داخلی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: درمان فرد دچار گرمازدگی، بعد از انتقال به بیمارستان، با برقراری سریع راه هوایی مناسب و شروع مایع درمانی و اصلاح اختلالات الکترولیتی صورت می‌گیرد.
روانشاد بیان کرد: این بیماران بسیار در معرض رابدومیولیز (آسیب و تخریب عضلات اسکلتی بدن)، هستند که به دنبال آن مبتلا به نارسایی حاد کلیه خواهند شد، لذا مایع درمانی اصولی، کافی و خنک کردن سریع بدن بیمار اساس درمان این بیماران در بخش اورژانس بیمارستان است.
بردن ذخایر آبی بدن با مصرف آب همراه با مواد فیبری نگهدارنده
زهرا اباصلتی مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در روز‌های گرم سال باید میوه بیشتر خورده و برای آنکه ذخایر آب بدنمان را بالا ببریم بهتر است آب را همراه مواد فیبری نگهدارنده مصرف کنیم تا به تدریج وارد دستگاه گوارش شده و سریع دفع نشود.
او افزود: به طور مثال مصرف هویج، هندوانه، طالبی، خربزه، هلو یا خاکشیر می‌تواند بسیار مفید باشد و مصرف این نوع از میوه‌ها به دلیل فیبری که دارند مانع از یبوست می‌شود.
مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشه ادامه داد: خوردن یک صبحانه کامل همراه با مصرف میوه‌های تازه، خوردن ماهی، استفاده از غذا‌های سبک و انواع نوشیدنی‌های گیاهی، استفاده نکردن از مایعات سرد، نخوردن غذا در بیرون، عدم مصرف انواع فست فودها، استفاده از غذا‌های حاوی گوشت، سبزیجات و منابع پروتئینی و حبوبات، خوردن میوه و سبزی همراه غذا‌های سرخ کرده، استفاده از میوه‌های سرد و مرطوب مثل گوجه فرنگی، خیار، کیوی، انبه و آناناس و پرهیز از مصرف غذا‌های سرخ کرده و گریل شده و آسیب زننده به شبکه هاضمه انسان از جمله دیگر موارد مورد تأکید در فصل تابستان است.
اباصلتی با اشاره به اینکه باید در روز‌های گرم سال بدن برای خنک نگه داشتن خود عمل تعریق را بیشتر انجام دهد، لذا باید قبل از آن که بدن دچار کم‌آبی شود، آب بدن را تأمین کرد و بدن خود را مرطوب و هیدراته نگه داشت، بیان کرد: تأمین آب و الکترولیت‌های بدن نکته‌ای مهم است که باید برای پیشگیری از کاهش آب بدن و ابتلا به گرمازدگی مورد توجه قرار گیرد.
او با ذکر این نکته که باید به جای آب، آب‌الکترولیت‌دار نوشید، تصریح کرد: البته نباید فراموش کرد که با تعریق فقط آب از دست نمی‌رود بلکه الکترولیت‌های با ارزشی مثل سدیم و پتاسیم هم از دست می‌رود؛ سدیم و پتاسیم، ۲ عنصر بسیار مهم برای حفظ فشار اسمزی خون و عملکرد شبکه عصبی، اسکلتی و ریتم قلب هستند و به همین علت تأمین الکترولیت‌ها مهم است.
مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد تاکید کرد: در روز‌های گرم تابستان باید غذا‌هایی دارای طبع سرد که فعالیت غدد عرق را بیشتر می‌کنند و باعث گشادی عروق در سطح پوست و خنکی بدن می‌شوند، مصرف شود و از جمله این نوع غذا‌ها می‌توان به غذا‌های دریایی همراه با سیر، ماست و خیار و دوغ با مقدار کمی نمک که تأمین‌کننده املاح بدن باشد، اشاره کرد.
اباصلتی اظهار کرد: همچنین بهتر است که در این فصل به جای گروه کربوهیدرات‌ها بیشتر از سبزیجات استفاده کرد و میزان مصرف پروتئین و چربی را در حد استاندارد نگه داشت.
منبع: ایرنا
