هفدهمین نشست از سلسله نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» با محوریت معرفی دایرةالمعارف فارسی تألیف غلامحسین مصاحب، در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

در این نشست غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضمن اشاره به تاریخچه دایرةالمعارف‌نویسی در جهان و اهمیت دایرةالمعارف فارسی در گسترش دانش و فرهنگ در ایران گفت: ما در فرهنگ اسلامی نیز دایرةالمعارف داشته‌ایم؛ البته نه دایرةالمعارف به معنی غربی آن. فکر تالیف دانشنامه از دوره قاجار در ایران پیدا شد و در دوره ناصری عده‌ای از فضلای آن زمان تلاش کردند «نامه دانشوران» را به سبک دایرةالمعارف فرانسه تالیف کنند؛ اما فقط چند مجلد از آن منتشر شد و ناتمام ماند. دیگر هم اثر دایرةالمعارفی در زمان پهلوی دوم منتشر نشد.

دایرۀالمعارف فارسی به لحاط فرم و محتوا دارای اهمیت است

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: در دوران پهلوی دوم، دکتر مصاحب مسئول تدوین دایرةالمعارف فارسی شدند. دایرةالمعارف فارسی ابتدا قرار بود ترجمه‌ای از دایرةالمعارف انگلیسی کلمبیا باشد و دکتر مصاحب این دایرۀالمعارف را اساس کار خود قرار داد، اما به مرور زمان برخی مقالات آن را حذف و مقالات تالیفی متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی به آن اضافه نمود.

وی با بیان اینکه اساس قراردادن دایرةالمعارف کلمبیا دو مزیت داشت، گفت: مزیت استفاده از دایرةالمعارف کلمبیا این بود که اولا روش دایرةالمعارف‌نویسی را پیش پای دکتر مصاحب قرار داد و دوم اینکه از بسیاری از محتوا‌های آن استفاده شد و بار نوشتن مداخل جدید را کم می‌کرد.

حداد عادل گفت: دایرةالمعارف فارسی از دو جهت در غنای ادبی و علمی جامعه ما دارای اهمیت است؛ یکی از جهت محتوا و دیگری از جهت روش. چرا که بسیاری از مقالات این دایرةالمعارف هنوز به لحاظ محتوایی صحیح و مفید است و حتی نیاز به روزآمدشدن ندارد. از سوی دیگر اولین دایرةالمعارفی بود که به سبک جدید در ایران و در سه جلد بصورت مفصل تدوین و کامل شد. چرا که تا پیش از آن دایرةالمعارف‌ها به انجام نمی‌رسید مانند دانشنامه ایران و اسلام.

دایرۀالمعارف فارسی دارای انضباط علمی است

حداد عادل به اهمیت ویراستاری علمی در تدوین این دایرةالمعارف اشاره و تأکید کرد: یکی دیگر ازجنبه‌های مهم دایرةالمعارف فارسی ویراستاری آن است که این کار دکتر مصاحب باعث شد ویراستاری کتاب و دانشنامه در ایران بنیان نهاده شود. زیرا در تالیف دایرةالمعارف به همان میزان که تالیف مقالات دارای اهمیت است، ویراستاری علمی مقالات نیز حائز اهمیت است.

وی با اشاره به لزوم انضباط علمی برای تکمیل یک دایرةالمعارف گفت: ممکن است در تدوین دایرةالمعارف ده‌ها سال زمان صرف شود و نسل‌ها بیایند و بروند، اما این انضباط علمی باید بر دایرةالمعارف حاکم باشد. دکتر مصاحب توانست این زبان واحد علمی را در دانشنامه فارسی خود پیاده کند و موفق هم بود.

دایرۀ‌المعارف فارسی می‌تواند مهارکننده فضای مجازی باشد

در ادامه این نشست حسین معصومی همدانی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنران خود به اهمیت جمع‌آوری دانش در قالب دایرةالمعارف اشاره کرد و به چالش‌های تدوین چنین آثاری در دنیای امروز پرداخت. وی همچنین خاطراتی از همکاری با دکتر مصاحب و ویژگی‌های شخصیتی و علمی وی بیان کرد و تأکید کرد که دقت و حساسیت دکتر مصاحب در تدوین آثارش از جمله عوامل مهم در ارزشمند بودن دایرةالمعارف فارسی است.

معصومی همدانی با اشاره به اهمیت روزآمدشدن دایرةالمعارف فارسی گفت: امروز مهمترین منبع دانشجویان ویکی پدیاست که منبعی کاملا غیرموثق است. از همین رو لازم است دایرةالمعارف فارسی برخط و روزآمد شود و زبان آن نیز که متعلق به دهه ۴۰ است، تغییر کند چرا که بسیاری از واژه‌گزینی‌های به‌کار رفته در دایره‌المعارف، امروز منسوخ شده است.

این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دایرةالمعارف چاپی که نمونه برخط نیز داشته باشد را عاملی برای مهارکردن فضای مجازی دانست و گفت: ما دایرةالمعارف‌های تخصصی داریم، اما دایرةالمعارف عمومی نداریم و دایرةالمعارف فارسی می‌تواند شروع خوبی باشد تا با برخط شدن آن جوابگوی نیاز‌های عمومی مردم باشد و از خطا‌های محتوایی که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد، جلوگیری کند.