احسان زهره‌وندی معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی گفت: منظر فرهنگی تاریخی کلات نادری شامل دره‌ای در میان صخره‌های صعب‌العبور است که باروی تاریخی کلات مشتمل بر سازه‌های دفاعی هم‌چون برج و دیوار‌هایی است که در رخنه‌ها و گذرگاه‌های متعدد کلات که همچون دژی طبیعی است، کشیده شده است.

او افزود: این دژ طبیعی به‌دلیل قرارگیری در میان کوه‌های کپه داغ همواره مورد توجه مهاجمان و مدافعان بوده است و همین موضوع نیز سبب شده است تا باشندگان این منطقه، از دیرباز رخنه‌ها و گذرگاه‌های موجود در این دیوار طبیعی را با ساخت سازه‌های دفاعی مختلف ترمیم کنند و دژی یکپارچه و نفوذناپذیر را به‌وجود آورند.

معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی ادامه داد: به این ترتیب در میان کوه‌های بلندی که کلات را در میان گرفته‌اند، به‌ویژه در جبهه جنوبی و جنوب غربی دیوار‌های نسبتاً بلند و طولانی از سنگ ساخته شده است و به‌منظور حفاظت و حراست بیشتر و بهتر، در میان آنها نیز برج‌هایی را پی ریخته‌اند.

زهره وندی بیان کرد: این سازه‌ها در منطقه اگر چه به زمان نادرشاه منتسب می‌شود، اما تحقیقات و پژوهش‌های باستان‌شناختی پیشینه استفاده از آنها را تا دوران ساسانی عقب می‌برد و متون تاریخی نیز گویای این واقعیت هستند که نادر شاه هم به بازپیرایی آنها پرداخته است.

او تصریح کرد: این سازه‌ها صرفا دیوار‌ها را در بر نمی‌گیرد، بلکه برج‌های متعدد در طول بارو را نیز شامل می‌شوند، کلیه این برج‌ها از ساختار و پلانی مشابه برخوردار بوده و دارای فرم استوانه‌ای هستند.

معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی تاکید کرد: نکته قابل توجه در موقعیت این برج‌ها آن است که محل احداث آنها به گونه‌ای انتخاب شده است که امکان نظارت بر دامنه‌های جنوبی کوه کلات و اشراف بر راه اصلی کلات به درگز میسر البته این منظر پیاده‌راه‌ها و راه‌های دسترسی به بارو و تأسیسات وابسته به بارو همچون پل‌ها و دربند‌ها را نیز در بر می‌گیرد و از این روی با عنوان مجموعه باروی کلات شناخته می‌شود.

زهره‌وندی اظهار کرد: دژ کلات همان‌گونه که سّدی محکم در برابر حملات بوده است، پناهگاهی امن نیز به شمار می‌آمده است، چرا که ویژگی‌های جغرافیایی این دره حاصل‌خیز سبب می‌شد تا اهالی این قلعه برای تأمین معاش خود هیچ نیازی به خارج نداشته باشند.

او افزود: منظر فرهنگی تاریخی کلات نادری علاوه بر اهمیت تاریخی و معماری، دارای بار غنی فرهنگی نیز واجد توجه است و از نظر ابعاد و اندازه، ساختار و تأثیرگذاری بر تاریخ فرهنگی خطه کلات قابل توجه است.

معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی ادامه داد: در واقع باروی کلات منظر دفاعی این خطه را نشان می‌دهد که در تعامل با انسان و محیط ساخته شده است، استفاده از مصالح بوم‌آورد و هوشمندی در جایگزینی عناصر معماری و مهندسی در ارتباط تنگاتنگ با محیط طبیعی ویژگی منحصر بفرد باروی کلات است که در چنین مقیاسی بی‌همتاست، اندازه بزرگ و ویژگی‌های طبیعی که در بالا به آن اشاره شد سبب شده بود تا این دژ تسخیرناپذیر از دیرباز مورد توجه انسان‌ها قرار گیرد و باشندگان نیز همواره به ترمیم رخنه‌های آن توجهی ویژه داشته باشند.

زهره وندی بیان کرد: ثبت ملی این منظر تاریخی فرهنگی در راستای ساماندهی این اثر منحصر به‌فرد ملی که بخش مهمی از وقایع تاریخی ایران را از سر گذرانده و جلوگیری از تخریب این بستر طبیعی آن انجام شده و می‌تواند پس از مرمت و بازسازی، به یک مقصد گردشگری فرهنگی، تاریخی و طبیعی تبدیل شود.