پس از پایان بی‌نتیجه مذاکرات قاهره برای رسیدن به توافق آتش‌بس در غزه، منابع سیاسی و رسانه‌ای مختلف نقطه اصلی اختلاف بین حماس و رژیم صهیونیستی را بر سر خودداری اشغالگران از عقب نشینی از محور صلاح الدین (فیلادلفیا) اعلام کردند. در حالی که جنبش مقاومت اسلامی بر عقب‌نشینی کامل ارتش صهیونیستی از این منطقه اصرار دارد، دولت بنیامین نتانیاهو خواستار تداوم کنترل رژیم بر این محور است به صورتی که هفته گذشته او در یک سخنرانی مدعی شد اگر مجبور باشد بین آزادی اسرا و کنترل محور فیلادلفیا یکی را انتخاب کند، انتخاب او محور فیلادلفیاست، اما چرا حفظ این محور برای نتانیاهو تا این حد ارزشمند است و حتی به عنوان یک اقدام موقت نیز حاضر نیست که چنین امتیازی به حماس بدهد؟

محور فیلادلفیا دقیقاً کجاست؟

محور فیلادلفیا که فلسطینی‌ها آن را با نام صلاح الدین می‌خوانند، نوار زمینی باریکی در امتداد مرز بین غزه و شبه جزیره سینا در مصر و اراضی اشغالی، یعنی از دریای مدیترانه در شمال تا گذرگاه کرم شالوم در جنوب است که طول آن ۱۴ کیلومتر و عرض آن نیز ۱۰۰ متر است. گذرگاه زمینی رفح، روی این محور ایجاد شده است. تأسیس این محور بخش مهمی از معاهده صلح میان مصر و رژیم صهیونیستی است که در سال ۱۹۷۹ امضا شد و به چندین دهه جنگ میان دو طرف پایان داد.

این توافق باعث شد که اسرائیل شبه جزیره سینا را که در جنگ ۱۹۶۷ از مصر در ازای پذیرش آتش بس گرفته بود، بازگرداند و در نهایت راه را برای به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی مصر در دولت انور سادات هموار کرد. با تشدید محاصره نوار غزه از سوی صهیونیست‌ها پس از سال ۲۰۰۷، ساکنان غزه برای کاهش فشار‌های اقتصادی و تأمین نیازمندی‌های روزمره خود چندین تونل را در زیر محور فیلادلفیا حفر کردند. در طول سال‌های گذشته ارتش صهیونیستی با این ادعا که حماس از طریق این تونل‌ها سلاح و مواد منفجره را به داخل غزه قاچاق می‌کند، همواره تلاش کرده تا تونل‌های متصل کننده غزه به خاک مصر را نابود کند.

 با این حال در پی عملیات طوفان الاقصی که در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ انجام شد، اسرائیل از همه طرف نوار غزه را کاملا در محاصره گرفت و محور فیلادلفیا به یکی از مهم‌ترین اهداف استراتژیک جنگ برای تل آویو تبدیل شد و از همان ابتدای جنگ حملات هوایی گسترده‌ای را متوجه گذرگاه رفح کرد به صورتی که حتی تا مدت‌ها امکان ورود محدود کمک‌های بشردوستانه به غزه نیز ممکن نبود. ناکامی در رسیدن به اهداف اولیه جنگ پس از گذشت ۱۰ ماه از شروع تجاوز به غزه و اشغال آن، کابینه مستأصل نتانیاهو را بیش از پیش در پیشبرد استراتژی محاصره و مجازات دسته جمعی غزه برای تحت فشار قرار دادن مقاومت و واداشتن آن به پذیرش شروط تحمیلی آتش‌بس، مصمم کرده است، اما سناریوی فراتر و پیچیده‌تری نیز در اصرار دولت نتانیاهو بر حفظ محور صلاح الدین وجود دارد که با قطع زمینه‌های تاریخی توافق با مصر و از دریچه آن تغییر قواعد سیاسی و حقوقی و ژئوپلیتیکی عربی و بین المللی درباره مسئله فلسطین ارتباط دارد. معنای عمیق این موضوع در راهبرد اسرائیل به رهبری نتانیاهو و شرکای او، بازنگری در شرایط «صلح» با مصر، لغو تشکیلات خودگردان فلسطین و رد حمایت اروپا از راه حل دو دولتی است. درخصوص مصر، تداوم اشغال محور فیلادلفیا عملاً نقض آشکار توافق نامه صلح و خدشه جدی بر بازیگری و نفوذ مصر در مسئله غزه و فلسطین خواهد بود.

این توافق، تعداد نیرو‌هایی را که مصر و اسرائیل می‌توانستند در نزدیکی مرز یکدیگر داشته باشند، محدود و این کریدور را به یک منطقه حائل مهم بین دو دشمن سابق تبدیل می‌کرد. طبق معاهده، اسرائیل اجازه دارد نیرو‌های محدودی متشکل از چهار گردان پیاده نظام در منطقه اطراف محور فیلادلفیا داشته باشد و در طرف مقابل مصر نیز تنها می‌تواند حدود ۷۵۰ سرباز مرزبانی با سلاح‌های سبک و ۴ فروند کشتی در منطقه مرزی دریایی و ۸ فروند بالگرد غیرمسلح را برای انجام ماموریت مبارزه با تروریسم، نفوذ فرامرزی، قاچاق و کشف تونل‌ها مستقر کند. با این حال، تغییرات و اصلاحات توافق نامه‌های امنیتی در سال‌های اخیر به قاهره این امکان را داده است تا برای مقابله با گروه‌های تروریستی، حضور امنیتی خود را در شبه جزیره سینا تقویت کند؛ بنابراین با به دست گرفتن کنترل محور فیلادلفیا صهیونیست‌ها هم موقعیت نظامی خود را در مرز‌های صحرای سینا تقویت می‌کنند و هم از نفوذ مصری‌ها در پرونده غزه و کلاً فلسطین خواهند کاست. 

در برخی روایات تاریخی آمده است که ژنرال گوروی فرانسوی که نماینده عالی کشورش در لبنان و سوریه در دوره استعمار بود و مسئولیت نظارت بر روند جدایی دو کشور در سال ۱۹۲۰ را برعهده داشت، در بازدید از قبر صلاح الدین ایوبی، در قیاسی بین اشغال منطقه شام توسط قدرت‌های غربی در آغاز قرن بیستم و جنگ‌های صلیبی که در سال ۱۰۹۶ به شکست اروپا انجامید، گفته بود: صلاح الدین بیدار شو ما برگشتیم». اگرچه گفته می‌شود که انتخاب «فیلادلفیا» از سوی ارتش صهیونیستی برای نام گذاری محور صلاح الدین تصادفی بوده، اما واقعیت این است که کارکرد نام‌ها به اندازه اشغال سرزمین‌های فلسطینی از اهمیت نمادین برخوردار است. اکنون نیز با تصرف این منطقه از سوی رژیم و اصرار بر کنترل آن در آینده، حمایت حقوقی بین‌المللی از فلسطین علیه اشغالگری، حمایت اروپا از راه‌حل دو دولتی و توافق صلح با مصر، موضوعاتی به هم پیوسته است که تل‌آویو به صورت نمادین آن‌ها را زیر پا گذاشته و به عنوان معادلات منقضی شده معرفی خواهد کرد. 

در نهایت این دیدگاه نیز قابل اشاره و ارزیابی است که نتانیاهو با پیش کشیدن شرط غیرقابل حصول کنترل محور فیلادلفیا و گذرگاه مرزی رفح، در واقع سعی در به شکست کشاندن روند مذاکرات دارد تا از این طریق مانع سرعت گرفتن روند سقوط کابینه شود. گفتنی است در روز‌های گذشته با رفتن میانجی‌های آمریکایی و قطری و مصری به دوحه وسپس به قاهره برای مذاکرات آتش بس، نیرو‌های تندروی حاضر در کابینه ائتلافی نتانیاهو، از جمله اسمورتیج و بن گویر، وزرای دارایی و امنیت داخلی رژیم، تهدید کرده بودند که نخست وزیر نباید به فکر خاتمه جنگ باشد و در صورت پذیرش توافق آتش بس از کابینه کناره گیری و موجبات سقوط آن را فراهم می‌کنند. موضوعی که علاوه بر پایان عمر سیاسی نتانیاهو، می‌تواند به محاکمه او نیز بینجامد.

منبع: روزنامه خراسان