زمانی که صحبت از سینمای ایران و تاریخ پرفراز و فرود آن می‌شود، ابتدا تمام نگاه‌ها به سمت فیلم «دختر لر» می‌رود. در خاطرات سینمایی نیز اولین چیزی که به نظر بسیاری می‌آید «لاله‌زار» قدیم است که به جز سیمایی خوش در حافظه‌های پیر و سالمند دیگر از آن چیزی نمانده است. داستان پرفراز و فرود سینمای ملی ایران، داستان سالن‌های نمایش فیلم و آپارات نیز است؛ سالن‌هایی که نقش آن در لاله زار کشیده شد و پس از آن خیلی زود به چهارباغ اصفهان سرایت کرد.

چهارباغ اصفهان را درگذشته با سینماها، درختان سربه فلک کشیده می‌شناختند. ۱۰ سینما که مردم بیشتر با دوچرخه، کالسکه و پیاده خودشان را به آن‌ها می‌رساندند. از سال ۱۳۰۸ خورشیدی خبرهایی از سینما «مایاک» در چهارباغ و سپس نام‌هایی از سینماهای سپه، ایران، شاهپور و هما به میان آمده است. به همین ترتیب سینماهای دیگری در چهارباغ سر برآوردند. در اسفند ۱۳۴۳ سینما «چهارباغ» و دو سال بعد، یعنی در تیر ۱۳۴۵، سینمای بزرگ «نقش‌جهان» در این خیابان افتتاح شد.

حال هرچند دیگر از این سینما در این محور تاریخی و گردشگری خبری نیست، اما همچنان می‌توان بقایای برخی از ساختمان این سینماها را مشاهده کرد، بقایایی که بخشی از تاریخ شفاهی این شهر هستند و نیاز است برای شهروندان به‌ویژه نسل امروز معرفی شوند.

علت رونق‌گیری ساخت سینما در چهارباغ اصفهان

نفیسه باقری، پژوهشگر حوزه سینما  به مناسب روز ملی سینما درباره تاریخچه سینما اظهار کرد: نخستین سینما شهر اصفهان در خیابان چهارباغ تأسیس شد و در ادامه آن سینماهای دیگر در این خیابان تأسیس و راه اندازی شد. علت اینکه در گذشته شاهد شکل‌گیری سینماها فقط در خیابان چهارباغ اصفهان هستیم بدین خاطر بود، سرمایه گذاران از ساخت سینما در بافت سنتی شهر هراس داشتند و به همین جهت سینماها در محور چهارباغ رونق گرفت.

وی افزود: در گذشته بیشتر سینماها تابستانی بودند و فیلم‌ها را در فضای باز به نمایش می‌گذاشتند بنابراین باغ‌های محدوده چهارباغ از مالکان خریداری و تبدیل به سینما شد از طرفی اسناد تاریخی نشان می‌دهد جمعی از علما و طلاب مدرسه چهارباغ در نامه‌ای به نخست وزیر از تأسیس سینما روبه‌روی این مدرسه گلایه کردند و استاندار موظف شد برای از بین بردن تنش درب سینما را به یکی از کوچه اطراف تغییر دهد.

این مورخ و پژوهشگر سینما تصریح کرد: در کتاب شهر سینما در ایران به اولین شهرهایی که به جریان ساخت سالن سینما پیوستند، اشاره می‌کند بدون اینکه از اصفهان نامی ببرد و در آن به اشتباه اشاره می‌شود به اینکه اولین سالن سینمای اصفهان در سال ۱۳۱۵ راه‌اندازی شده است، در صورتی که اولین سالن سینمای اصفهان هفت سال قبل یعنی در سال ۱۳۰۸ و با نام سینما «مایاک» افتتاح شد.

تصور غلط درباره اولین سالن سینمای اصفهان

وی ادامه می‌دهد: در سال‌های قبل از انقلاب سینما ایران را در خیابان چهارباغ داشتیم که اغلب افراد تصور می‌کنند، اولین سالن سینمای اصفهان است در صورتی که این باور اشتباه است. در محدوده سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ در پخش فیلم‌های ساخت شوروی و انگلیسی رقابت داشتیم، در آن زمان اشغال متفقین نقش مؤثری در جریان سینما داشت. سینما «مایاک» فیلم‌های ساخت شوروی و سینما «ایران» فیلم‌های ساخت انگلیس را پخش می‌کرد.

باقری با اشاره به اینکه بخش اعظمی از مخاطبان سینما در دوره پهلوی، طبقه کارگر اصفهان بودند، گفت: اصفهان در آن دوره به دلیل داشتن کارخانه‌های متعدد نساجی، شهر کارگران بود. به‌طوری که می‌توان گفت بیش از ۵۶ درصد از شاغلان اصفهان از طبقه کارگر بودند. تصاویر باقی مانده از آن زمان نشان می‌دهد که کارگران پس از ساعات کاری با دوچرخه به سمت سینماهای چهارباغ در حال حرکت بودند همچنین کارگرها اغلب دوچرخه‌های خودشان را به داخل سالن سینماها می‌بردند زیرا که سینما تفریح ارزانی برای این طبقه در اصفهان بود علاوه بر این قشر، نوجوانان که با پس‌اندازهای خود به استقبال سینماها می‌رفتند، نیز از مخاطبان سینماها بودند.

وی با بیان اینکه خانواده‌ها و به ویژه زنان به راحتی نمی‌توانستند در سینماها حضور داشته باشند افزود: با ساخت سینماهای جدید و استاندارد به تدریج شاهد حضور این گروه از جامعه در سینماها بودیم. از دی‌ماه ۱۳۱۴ با دعوت دولت از زن‌ها برای حضور در سینماها این حضور پررنگ‌تر شد.

این مورخ و پژوهشگر سینما اضافه کرد: صاحبان سینماها اغلب سرمایه‌داران کارخانه‌دار بودند و سینما برای آن‌ها امکانی بود تا سرمایه خودشان را افزایش دهند؛ در این میان ملاکانی بودند که در ساخت سالن‌های سینمایی کمک می‌کردند و نمونه آن سینما سپاهان است. سینما نقش جهان اولین و آخرین سینمایی بود که توسط غیراصفهانی‌ها ساخته شد و در زمان ساخت با مخالفت جدی از سوی مردم روبه‌رو شد اما با وجود مخالفت‌های بسیار راه‌اندازی شد.

علت تخریب سینماها در اصفهان

وی گفت: اغلب سالن‌های سینمای اصفهان، امکانات کمی داشتند و گاهی فقط یک فضای روباز بودند که به آن‌ها «سینما تابستانی» گفته می‌شد و یا حتی سینماهای موقتی بودند که پس از مدتی برچیده می‌شدند. پیش از انقلاب برخی سینماها ازجمله «سینما ایران» یا «سینما آسیا» تخریب شدند.

باقری ادامه داد: مقالاتی که در روزنامه‌های وقت چاپ‌شده، نشان می‌دهد که نسبت به کیفیت سالن‌های سینما نارضایتی وجود داشته است، البته این مسئله مخصوص سالن‌های سینما در اصفهان نبوده است. چراکه به‌طورمعمول در دهه‌های اولیه ورود سینما نظارت کمی بر آن‌ها بوده است.

وی حجم عمده سینماهای شهر اصفهان در دهه ۲۰ تا ۴۰ را کارگران نساجی دانست و در ادامه اظهار کرد: بر اساس اسناد تاریخی در سال ۴۶ برخی از مردم مذهبی شهر نامه‌ای برای استاندار نوشتند و از عکس‌های روی سر در سینما انتقاد کردند، استاندار نیز از رئیس اداره فرهنگ و هنر خواست تدبیری بیندیشد که در این زمینه حساسیت ایجاد نشود.

این مورخ و پژوهشگر سینما با اشاره به اکران فیلم‌های وارداتی یا فیلم فارسی در سینماهای آن دوران گفت: فیلم‌های اکشن یا داستان‌های عاشقانه محور اصلی این فیلم‌ها بود به همین دلیل گروهی از معلمان شهر نامه‌ای به استاندار نوشتند که کانونی برای نقد و پالایش و جذب فیلم‌های فرهنگی ایجاد کند.

منبع: مهر