پدافند هوایی یکی از عناصر قدیمی نظامی و اثرگذار دفاعی بوده که متمایز با دیگر نیرو‌ها به لحاظ فعال بودن در زمان جنگ و صلح، نوع و زمان تهدید و حوزه ماموریت است. نیروی پدافند هوایی یکی از ظرفیت‍‌های مهم نظامی در حفظ امنیت کشور است که نقش راهبردی این نیرو در صیانت از مرز‌های هوایی کشورمان بسیار خطیر و حائز اهمیت است.

این موضوع در کنار روند تغییر سریع در ماهیت جنگ‌ها و تهدید‌ها موجب حساس‌تر شدن موقعیت پدافند هوایی برای صاحب نظران نظامی گردیده است. در هر حال باید توجه کرد که ساختار و ماهیت کیفی و کمی پدافند هوایی هرچه باشد، اعمال حاکمیت و فرماندهی بر آسمان در هر کشوری جنبه حیاتی دارد. از دست دادن توانایی در دور کردن حریفی که قصد استفاده از آسمان یا تقرب به مرز‌های کشور را دارد، باعث می‌شود تا دشمن از ضعف موجود در دفاع هوایی بیشترین بهره را کسب نماید.

پدافند هوایی کشورمان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پیشرفت‌های زیادی داشته است و با پوشش راداری بیش از ۳۶۰۰ نقطه در کشور گستردگی فراگیر دارد و کارایی خود را در حفظ آسمان ایران اسلامی از پرنده‌های متخاصم و بهبود تردد هوایی و مراقبت‌های اطلاعاتی فرامنطقه‌ای نشان داده است.

پدافند هوایی از جمله موضوعاتی است که دائما مورد تاکید رهبر معظم انقلاب فرمانده معظم کل قوا بوده و به دلیل مشترک بودن این حوزه میان ارگان‌های نظامی (ارتش، سپاه، نیروی انتظامی و بسیج) از حساسیت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

امیر سرتیپ علیرضا صباحی‌فرد فرمانده پدافند هوایی کشورمان درباره اهمیت پدافند هوایی در نبرد‌های اخیر و آینده، اظهار داشت: افزایش تعداد حملات هوایی به نسبت سایر عرصه‌ها در جنگ‌های اخیر، پیشرفت روزافزون فناوری‌های هوافضایی، بمباران گسترده زیرساخت‌ها و استفاده گسترده از قدرت هوافضا در سناریو‌های جنگی از جمله دلایل اهمیت روزافزون نقش پدافند هوایی در نبرد‌ها بوده و به همین دلیل نیز مقام معظم رهبری فرمودند: «امروز پدافند در اولویت اول است» و در شهریورماه سال ۱۳۸۷ فرمان تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء (ص) ارتش جمهوری اسلامی ایران را صادر فرمودند.

فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش درباره نقش پدافند هوایی در دوران دفاع مقدس، با تاکید بر این‌که «هیچ عملیاتی در ۸ سال دفاع مقدس انجام نشد مگر این‌که پدافند هوایی در آن نقش و حضوری فعال داشت»، گفت: دفاع هوایی از مناطق مسکونی و شهرها، تأمین اقتصاد جنگ با دفاع از جزایر و نفتکش‌ها، حفاظت از شخصیت‌ها، تأمین و پوشش پدافند هوایی بیش از ۱۴۴ مرکز حساس و حیاتی کشور، کشف و شناسایی بیش از یک میلیون ۲۵۰ هزار پرواز عبوری در فضای کشور، انهدام بیش از ۶۶۸ فروند هواپیما و بالگرد دشمن و ... بخشی از عملکرد مقتدرانه نیروی پدافند هوایی ارتش در دوران دفاع مقدس بوده است.

وی هم‌چنین با اشاره به دستاورد‌ها و پیشرفت‌های اخیر نیروی پدافند هوایی ارتش اضافه کرد: پدافند هوایی در حال حاضر قطب فناوری راداری در کشور بوده و در حوزه کشف و شناسایی و انهدام اهداف، حوزه پهپاد، جنگ الکترونیک، سامانه‍های فرماندهی و کنترل تاکتیکی و حوزه تحقیقات صنعتی و پژوهش به پیشرفت‌های قابل توجهی دست یافته است.

امروزه، نیروی پدافند هوایی ارتش و پدافند هوایی سپاه دو بخش مهم پدافندی کشور هستند که هر دو تحت امر قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا فعالیت می‌کنند. این قرارگاه، وظیفه ایجاد طرح، برنامه‌ریزی، کشف و اجرای عملیات‌های مشترک پدافندی در سراسر کشور را بر عهده دارد.

سامانه پدافندی باور ۳۷۳، سوم خرداد، پانزده خرداد، طبس، نهم دی، رعد از مهمترین سامانه‌های پدافندی کشورمان هستند که داخلی و توسعه‌یافته در کشور هستند.

دریادار دوم محمدعلی احمدی بنیانگذار پدافند هوایی سپاه در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران گفت: هر آن چه لازم بوده در این حوزه و در پیشرفت پدافند هوایی در سه سطح ارتفاع پست و میانی و بالا هم در سپاه پاسداران و هم در ارتش جمهوری اسلامی ایران با بالاترین تکنولوژی وجود دارد و قادر است با تهدید‌های دشمنان در سه سطح متفاوت مقابله و برخورد کند.

دریادار دوم احمدی افزود: اکنون در سطحی هستیم که بتوانیم از تمامیت کشور در مقابل تهدیدات هوایی دفاع کنیم، پیشرفت‌های موشکی در بخش پدافند هوایی و در بخش موشک‌های زمین به زمین در هوافضا در حال انجام است؛ به صورت کلی از تکنولوژی جهانی نه تنها عقب نیستیم، بلکه جلوتر هم هستیم.

وی گفت: ما این توانایی را داریم که مقابل تهدیدات هوایی دشمن و انواع و اقسام هواپیما‌های پیشرفته دنیا بایستیم. پدافند ما قادر است که مقابله کند. اینکه یک بار هواپیمایی بتواند از سد پدافند هوایی عبور کند، در همه دنیا وجود دارد و در کشور ما نیز ممکن است پیش آید، اما واقعیت این است که پدافند هوایی کشور در حد اطمینان بخشی قادر به انجام ماموریت‌های خود در چارچوب قرارگاه پدافند هوایی است و خواهد بود.

دریادار دوم احمدی گفت: در زمان جنگ پدافند هوایی سپاه و ارتش مستقل بودند؛ پس از پایان جنگ ضرورت احساس شد و مقامات نظامی کشور به این نتیجه رسیدند که بهتر است در قرارگاهی مشترک اقدامات را انجام دهیم.

خبرنگار: محمدحسین نیک خوی متین