امیر سرتیپ براتعلی غلامی از پیشکسوتان پدافند هوایی درباره چگونگی نفوذ هواپیما‌های دشمن به خاک کشورمان در زمان جنگ تحمیلی روایت می‌کند: بالاترین بهره‌برداری عراق از نقاط مختلف و مناطق کور راداری کشور زیر ارتفاع ۱۵۰۰، پا در حالت گسترش ۱۲ رادار و ۱۸ رادار به خوبی مشهود است. با استفاده از این نقیصه بزرگ در طول هشت سال دفاع مقدس بار‌ها هواپیما‌های عراقی با همین اطلاعات به عمق کشور نفوذ کرده و حتی یک لحظه در دید راداری قرار نگرفتند که می‌توان به حملات عراق به صنایع و پالایشگاه اصفهان و پالایشگاه تهران و حمله به محله، ولنجک که با جماران اشتباه گرفته شده بود و نیروگاه نکا در شمالی‌ترین نقطه کشور نام برد.

در طول جنگ تحمیلی، پرسنل درگیر با دشمن از وجود چنین مدارکی بی‌اطلاع بودند این مدارک اخیراً در دسترس ما قرار گرفتند. این مدارک و تجزیه و تحلیل چگونگی نفوذ دشمن به عمق کشور، مبین این واقعیت است که نیروی هوایی بعثی عراق دقیقاً از نقاط ضعف پوشش‌های راداری کشور ما اطلاع داشته‌اند و به احتمال قوی به مدارک موجود در مستشاری آمریکا دسترسی بررسی داشته‌اند.

ترس عراقی‌ها از مقابله به مثل ایران

در شروع حمله عراق به هیچ کدام از رادار‌های کشور حمله نشد. نمی‌دانیم چرا هیچ وقت رادار دهلران مورد هجوم هواپیما‌های عراق قرار نگرفت همانگونه که در اول همین بخش توضیح داده شد این رادار پس از محاصره توسط نیروی زمینی عراق و قطع امید از نجات آن توسط هواپیما‌های خودی منهدم شد. در آن زمان بهم ریخته از این نمونه‌ها به کرّات یافت می‌شود به عنوان مثال اگر پالایشگاه‌های ما را می‌زدند یک فاجعه بزرگ ایجاد می‌شد ولی چنین نکردند شاید ترس از مقابله به مثل باعث چنین امری شده باشد.

از حمله سنگین به رادار بوشهر در تاریخ ۱۳۶۴/۰۳/۰۲ می‌توان به عنوان یکی از وقایع سیستم راداری کشور در دوران دفاع مقدس نام برد در آن حمله به آنتن سمت یاب رادار بوشهر خسارات زیادی وارد آمد که در محل تعمیر شد و در مدت غیر عملیاتی بودن رادار، بوشهر رادار GPS 11 مستقر در هاشم آباد به بوشهر منتقل و در نزدیکی رادار بوشهر عملیاتی شد البته به طور مرتب رادار‌های نزدیک به عراق مانند رادار آبدانان رادار سد دز رادار اهواز و رادار بندر امام مورد حمله و موشک‌های ضد رادار عراق قرار می‌گرفتند که با هوشیاری و زمانبندی، تشعشع از آنها محافظت گردید. رادار GPS 11 مستقر در آبدانان نیز در تاریخ ۱۳۶۴/۰۵/۱۵ مورد هجوم سنگین دشمن قرار گرفت و خسارت کلی، دید که به علت کمبود رادار و پایین بودن اولویت منطقه جایگزینی آن نشد.

همه شاهد بودند زمانی که حمله موشکی به شهری انجام می‌شد، بلا استثناء تقریباً بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه قبل از اصابت موشک آژیر‌های اخطار آن شهر به صدا در می‌آمد.

میسر در سال‌های پایانی، جنگ گرچه پدافند هوایی با کمبود شدید قطعات رادار‌های و دوربرد مواجه بود ولی باقیمانده رادار‌های متحرک خود را در سایت‌های بهبهان، زاهدان چابهار هاشم آباد و بندر طاهری مستقر، کرد که به علت کمبود قطعات همچنین به منظور در امان ماندن از حمله موشک‌های ضد رادار به صورت متناوب و نامنظم از آنها استفاده می‌شد. در طول هشت سال دفاع مقدس با همه تلاشی که به عمل آمد، اقدام مثبت و قابل توجهی برای نصب و راه اندازی رادار ADS 4 موجود در انبار‌ها به عمل نیامد.

تنها اقدام نیمه تمامی که می‌توان از آن نام برد در خصوص رادار ADS4 بهبهان بود، که توسط صنایع الکترونیک شیراز راه اندازی شد ولی به علت نقایص فنی زیاد، به بهره برداری دلخواه نرسید. ضعف شدید دید در ارتفاع پست در کل فلات ایران و اطلاعات دقیقی که نیروی هوایی عراق در نیمه دوم جنگ از این ضعف پیدا کرده بود این قدرت را به دشمن داد که به راحتی در ارتفاع پست در سراسر ایران پرواز نماید و در دید هیچ راداری قرار نگیرد. علت پدافند هوایی را بر آن داشت تا به منظور جلوگیری از غافلگیری در اطراف مراکز حساس با جنگ افزار و یا بدون جنگ، افزار دیدبانانی را بگمارد که این موضوع همین بار سنگینی را از نظر تأمین نیروی انسانی به پدافند هوایی تحمیل کرد.

در خلیج فارس پدیده‌ای به نام نویز دریایی یا Sea Clutter وجود داشت که در اکثر روز‌های تابستان باعث کاهش شدید دید راداری می‌شد همین وضعیت در ارتفاع پست به مراتب شدیدتر و در ارتفاع متوسط نیز دید راداری را تا حد صفر کاهش می‌داد. نویز‌های شدیدی که در بعضی از فصول به صورت کامل صفحه رادار را سفید می‌کرد و کشف هدف را حتی در ارتفاع متوسط کاملاً ناممکن می‌کرد.

هواپیما و هلیکوپتر‌های مجهز به موشک‌های دریایی از این ضعف راداری ما استفاده کرده و مرتب کشتی‌های در حال تردد در خلیج فارس را بدون اینکه در بر جنگ افزار‌های پدافند هوایی قرار بگیرند مورد اصابت قرار می‌دادند از این طریق، کشور عزیزمان ایران متحمل خسارات سنگینی می‌شد و ما هم امکان استقرار دیدبان در دریا را نداشتیم و بیشتر متکی به اطلاعات ناقص شنود بودیم.

پدافند هوایی برای فائق آمدن و جبران کمبود دید راداری در خشکی، با توجه به امکانات آن روز، چاره‌ای جز ایجاد شبکه دیدبانی بصری نداشت. اندیشه ایجاد دیدبانی بصری ابتدا از مواضع زمین به هوا شروع شد مراکز بزرگی مانند پالایشگاه تهران، اصفهان و حتی نقاط کوچکتر نفراتی را با یک وسیله ارتباطی به مسیر‌هایی که آخرین لحظه هواپیما را در آن سمت مشاهده کرده بودند، می‌فرستادند. با این روش، قادر بودند چند لحظه قبل از رسیدن هواپیما به هدف، مواضع را از حمله دشمن مطلع کنند.

فرایند به صدا در آمدن آژیر‌های خطر در شهر‌ها

این عمل اثری مطلوب و مثبت در درگیر شدن موفق مواضع با دشمن داشت و در پی آن گروه‌های پدافندی شروع به استقرار این نفرات در حد وسیع تری کردند. مثبت بودن و کارایی خوب این روش پدافند هوایی را بر آن داشت تا در سطح کشور اقدام به ایجاد سیستم دیدبانی متمرکز کند. در روز‌های پایانی جنگ سیستم دیدبانی بصری به عنوان مکمل دید راداری کشور بخصوص در ارتفاع پست کاملاً پذیرفته شده بود و در سطح وسیعی از آن استفاده شد یکی از ابتکارات خوب پدافند هوایی در زمان جنگ این بود که بدون اینکه سیستم راداری کشور قادر به کشف و رهگیری موشک‌های دشمن باشد به موقع آژیر خطر اصابت موشک در شهر‌های مختلف را به صدا درآورد ممکن است باور آن برای برخی سنگین، باشد، اما همه شاهد بودند زمانی که حمله موشکی به شهری انجام می‌شد، بلا استثناء تقریباً بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه قبل از اصابت موشک آژیر‌های اخطار آن شهر به صدا، آمدند که در راستای حفظ جان مردم، عزیز فوق العاده با ارزش بود این امر مهم به کمک شبکه دیدبانی و ایستگاه‌های شنود کشور انجام می‌شد؛ بدین گونه که دیدبانان مستقر در مرز با مشاهده نور ایجاد شده از شعله شلیک موشک‌ها که با تجربه با آن آشنا شده بودند گزارش خود را به ایستگاه‌های رادار مشخص شده ارسال می‌کردند.

پرسنل هوشیار و زیرک پدافند هوایی در ایستگاه‌های رادار گزارش‌های دیدبانی را با اطلاعات رسیده از ایستگاه‌های شنود تقاطع می‌دادند و با عکس العمل بموقع و سریع شهر در معرض حمله موشکی را مشخص و آژیر‌های آن شهر را به صدا در می‌آوردند که این مهم باعث پناه گرفتن مردم در جان امن و حفظ جان آنها می‌شد.

اکنون زمان آن فرا رسیده است تا پدافند هوایی دو نقص بزرگ دید راداری زمان جنگ را به هر طریق ممکن برطرف نماید که عبارتند از:

۱ دید ارتفاع پست کل کشور (مخصوصاً در فصل تابستان بر روی دریا).

۲ امکان دید و تعقیب موشک‌های بالستیک

رادار‌های ADS 4 موجود در انبار‌ها بلافاصله بعد از جنگ از انبار‌ها خارج شده و توسط پرسنل دپو‌های پدافند هوایی و همگام با پرسنل پدافند هوایی یکی پس از دیگری عملیاتی شد. زمان زیادی از استقرار این رادار‌ها نگذشته بود که کلیه رادار‌های پدافند هوایی منجمله رادارهای، ADS 4 نوسازی و بروزرسانی شدند.

منبع: ایسنا