پدافند غیرعامل یا همان دفاع بدون اسلحه یکی از بخش‌های مهم و نوین الگوی دفاع در جمهوری اسلامی است که متولی صیانت از مردم و حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی در برابر تهدیدات است.

 پدافند غیرعامل چه در سطح مفهومی آن و چه در سطح نگاشت نهادی تلاشی است برای ایجاد لایه‌های دفاعی در برابر سیل از تهدیدات مدرن. سازمان پدافند غیرعامل ایران در سال ۱۳۸۲ بر اساس فرمان رهبر معظم انقلاب به عنوان عالی‌ترین مقام در جمهوری اسلامی ایران تشکیل شده است.

تدابیر رهبر معظم انقلاب در حوزه پدافند غیرعامل:

• در مقابل شیوه‌های پیچیده‌ی تهاجم دشمنان، پدافند غیرعامل نیز باید کاملا هوشیار و جدی باشد و به صورت علمی، دقیق، به روز و همه جانبه عمل و با هر گونه نفوذ مقابله کند.
•  اگر مدیران کشور اهمیت این مسئله را درک نکنند و پدافند غیرعامل به طور شایسته توسعه پیدا نکند، کشور در معرض تهدید‌های بعضاً غیرقابل جبران قرار خواهد گرفت.

• مسئولان بخش‌های مختلف کشور چه بخش‌های نظامی و چه بخش‌های غیرنظامی باید با پدافند غیرعامل همکاری کامل و لازم انجام دهند.
•  پدافند غیرعامل مثل مصونیت سازی بدن انسان است. از درون ما را مصون می‌کند. معنایش این است ولو دشمن تهاجمی بکند و زحمتی هم بکشد و ضرب و زوری هم بزند اثری نخواهد داشت. پدافند غیرعامل نتیجه اش این است.

به طور کلی منظور از پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که بدون بکارگیری سلاح و تجهیزات نظامی باعث کاهش آسیب‌پذیری، افزایش پایداری ملی، تسهیل مدیریت بحران، تداوم کارکرد فعالیت‌های ضروری و تولید بازدارندگی دفاعی در برابر تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می‌گردد.

 مهمترین رسالت‌های سازمان پدافند غیرعامل ایران را می‌توان در چند مورد خلاصه کرد:

رصد، پایش و تشخیص تهدیدات
حفظ، پایدارسازی، کاهش آسیب پذیری و مصونسازی زیرساخت‌های کشور

صیانت و حفاظت از مردم
آموزش عمومی مردم و ارتقای آمادگی‌ها

دفاع سایبری در برابر تهاجمات سایبری دشمن
دفاع در برابر تهدیدات نامتعارف دشمن

تضمین و استمرار خدمات ضروری دستگاه‌ها در برابر تهدیدات
ارتقای تاب آوری و انسجام ملی
مقابله غیرنظامی با تهدیدات دشمن
 

این سازمان مهم در ایران که ذیل ستاد کل نیرو‌های مسلح فعالیت می‌کند در دو سطح ستادی و عملیاتی ماموریت‌های خود را پیش می‌برد.

در سطح ستادی مهمترین ماموریت‌های این سازمان عبارت است از:

 ۱. تبیین و برآورد تهدیدات دشمن در حوزه‌های مختلف

۲. راهبری و هدایت و اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل

۳. ارزیابی فنی پدافندی طرح‌های پدافند غیرعامل دستگاه‌های اجرایی

۴. نظارت بر اجرای پدافند غیرعامل دستگاه‌های اجرایی

۵. تصویب ضوابط، استاندارد‌ها و دستورالعمل‌های عمومی و تخصصی در حوزه پدافند غیرعامل

۶. تعیین مصادیق تاسیسات زیربنایی، ساختمان‌های حساس و شریان‌های اصلی و حیاتی کشور

۷. تصویب طرح‌های پدافند غیرعامل دستگاه‌ها و تایید اعتبار مورد نیاز آنها

۸. بررسی و تایید نتایج ارزیابی‌ها از اجرای طرح‌های پدافند غیرعامل

۹. ایجاد هماهنگی لازم بین دستگاه‌های اجرایی در حوزه پدافند غیرعامل

۱۰. نهادینه سازی اصول و الزامات و ملاحظات فنی و مهندسی پدافند غیرعامل در ذات طرح‌های توسعه‌ای کالبدی کشور

۱۱. تعامل سازنده با نهاد‌های قانونگذار و تنظیم کننده برنامه‌های موضوعی و ۵ ساله کشور در جهت نهادینه سازی پدافند غیرعامل در آنها

۱۲. تهیه و تدوین و ابلاغ نظامات فنی و اجرایی طرح‌های پدافند غیرعامل کشور

همچنین در سطح عملیاتی نیز این سازمان متولی ماموریت‌های مهمی از جمله:

۱-سازماندهی، طرح ریزی، هدایت و راهبری عملیات پدافندی مقابله با تهدیدات نوین دشمن

۲-هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین (سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی)

۳-هدایت، راهبری، مدیریت و کنترل سامانه‌های مرتبط با پدافند غیرعامل کشور در برابر تهدیدات نوین

۴-ارتقای آمادگی دستگاه‌های اجرایی برای تداوم چرخه تولید و خدمات در مقابله با انواع تهدیدات

۵. بکارگیری ظرفیت‌ها و منابع کشور در حوزه‌های مختلف برای انجام تمهیدات لازم پدافند غیرعامل

۶-فرهنگسازی و آماده سازی دستگاه‌های اجرایی و استان‌های کشور برای کمک، اداره و هدایت مردم در شرایط بحرانی می‌باشد

این سازمان برای پاسخگویی به انواع تهدیدات احتمالی، قرارگاه‌های تخصصی را با موضوعات خاص تشکیل داده است که بر بررسی دائمی تهدیدات انسان ساخت و ایجاد آمادگی لازم برای مقابله با آنها تمرکز دارند.

این قرارگاه‌ها عبارتند از.

قرارگاه پدافند سایبری؛ برای دفاع از فضای سایبری و زیرساخت‌های کشور در برابر تهدیدات سایبری

قرارگاه پدافند الکترونیک؛ این قرارگاه مطابق سند راهبردی پدافند الکترونیک، وظیفه دارد تا با احصای تهدیدات با استفاده از ظرفیت‌های علمی و صنعتی کشور طرح‌های خود را در جهت مصون سازی مراکز حیاتی و حساس کشور از منظر دفاع الکترونیک پیاده سازی نماید. 

قرارگاه پدافند زیستی؛ برای دفاع از مردم در برابر تهدیدات زیستی و ممانعت از انتقال آلودگی‌های انسان ساخت به مردم، محصولات کشاورزی و دامی، مواد غذایی و دامی، منابع آب، محیط زیست و منابع طبیعی

قرارگاه پدافند شیمیایی؛ برای دفاع و محافظت از مردم و کنترل و کاهش پیامد‌های ناشی از هرگونه نشت شیمیایی، صنعتی و تهدیدات شیمیایی دشمن

قرارگاه پدافند پرتوی؛ برای دفاع از مردم و کنترل و کاهش پیامد‌های ناشی از هرگونه نشت هسته‌ای و حوادث پرتوی

قرارگاه پدافند کالبدی؛ برای مصونسازی، مستحکم سازی، پایداری سازی و حفاظت از زیرساخت‌های کشور با اعمال ملاحظات فنی و مهندسی در طرح‌ها و پروژه‌های کشور

قرارگاه پدافند مردم محور؛ با شعار مردم یاری، مردم بانی و مردمداری، برای حفاظت از مردم در برابر حوادث و تهدیدات و همچنین ایجاد آمادگی برابر تهدیداتی که مردم را مورد هدف قرار می‌دهد.