تالاب بندر انزلی با ویژگی‌های خاص اقتصادی، گردشگری و ورزشی در شهرستان بندر انزلی در ۴۰ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان واقع شده است. این تالاب بین المللی یکی از زیست بوم‌های ارزشمند جهان است که سال ۱۳۵۴ هجری شمسی در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت رسید. 

این پهنه علاوه بر چشم‌انداز طبیعی برای گردشگران، از گذشته تاکنون محلی برای اشتغال و معیشت بومیان منطقه بوده است. این زیستگاه گونه‌های نایاب از آبزیان، پرندگان و گیاهان، هر ساله پذیرای پرندگان مهاجری می‌شود که از سوی کشور‌های همسایه شمالی به ایران می‌آیند. 

در بهار و تابستان هر سال نیز گل‌های لاله مردابی و نیلوفر‌های آبی بر سطح تالاب انزلی ظاهر می‌شوند؛ گل‌هایی که نمونه آنها در کمتر شهری از دنیا وجود دارد. بدین ترتیب این تالاب بین المللی با یک وسعت دلربا از برگ‌های سبز و نیلوفر‌های صورتی خوشرنگ روی آن به بهترین قاب برای ثبت یک عکس یادگاری تبدیل می‌شود.

این تالاب بین‌المللی که باید مهار کننده سیل‌های ویرانگر و تعدیل کننده آب و هوای منطقه باشد، در حال حاضر با انواع فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماند‌ها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت و ساز در حریم تالاب، آتش زدن نیزار‌ها با هدف تصرف، ورود رسوبات از رودخانه‌ها و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود، دست و پنجه نرم می‌کند.

رودخانه‌های رشت مسیر ورود فاضلاب به تالاب انزلی

به گفته کارشناسان حوزه تالاب، عملیات احیای تالاب انزلی با گذشت ۵ دهه از آغاز برنامه‌های آن، تاکنون به نتیجه نرسیده است. از میلیون‌ها مترمکعب فاضلاب و پساب که به تالاب انزلی می‌ریزد، بخش مهمی مربوط به شیرابه کوه زباله سراوان در قلب جنگل‌های هیرکانی بوده است.

شیرابه این کوه زباله‌ها وارد ۲ رودخانه زرجوب و گوهررود رشت می‌شود؛ رودخانه‌هایی که پس از عبور از درون شهر و سیراب شدن با فاضلاب شهری آلوده به مواد شوینده و سایر مواد خطرناک مصرفی در منازل، بیمارستان‌ها و صنایع شهری، در بیرون شهر به هم می‌پیوندند و رودخانه آلوده پیربازار را تشکیل می‌دهند.

فاضلاب بزرگی که پس از مسیری چند کیلومتری به درون تالاب انزلی می‌ریزد.

شناسایی ۱۰۵ نقطه ورودی فاضلاب به تالاب انزلی

حمزه عشوری مدیرکل محیط زیست گیلان در گفت‌وگویی با تسنیم با بیان اینکه مساحت تالاب انزلی طبق اعلام شرکت آب منطقه‌ای استان حدود ۲۳ هزار و ۷۳۰ هکتار است، گفت: تالاب انزلی در تابستان امسال بسیار کم آب بود که در این خصوص دلائل زیادی وجود دارد که کاهش تراز آب دریای خزر و کاهش نزولات جوی در حوزه بالادست و ... از جمله این موضوعات است. 

او یکی دیگر از مشکلات تالاب انزلی را ورود فاضلاب شهر‌ها از مسیر‌های مختلف به این تالاب دانست و افزود: ۱۰۵ نقطه ورودی فاضلاب از رودخانه‌های زرجوب و گوهررود شناسایی و ۱۷ نقطه در چند سال گذشته ساماندهی و وارد شبکه جمع آوری فاضلاب شد.

مدیرکل محیط زیست گیلان تصریح کرد: بر اساس آخرین گزارشی که از طریق آبفای استان دریافت کردیم ساماندهی ۲۱ نقطه دیگر ورودی فاضلاب رودخانه‌های گوهررود و زرجوب به شرق تالاب انزلی انجام می‌شود. 

عشوری همچنین با تشریح اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از ورود فاضلاب به تالاب انزلی گفت: آبفا نقطه‌هایی که امکان ورود و اتصال به شبکه جمع آوری فاضلاب داشت را متصل کرد و مسیر ورود فاضلاب به رودخانه که به تالاب منتهی می‌شد را مسدود کرد که در نهایت به تصفیه خانه فخب می‌رسد.

او با بیان اینکه آلودگی‌های محیط زیستی در انهار و رودخانه‌ها به دلیل پایین آمدن سطح آب در زمان خشک سال بیشتر نمایان می‌شود، افزود: حدود ۵۰ درصد فاضلاب‌هایی که وارد رودخانه‌های زرجوب و گوهررود می‌شود مربوط به فاضلاب‌های بهداشتی و خانگی شهر رشت است که میزان آلودگی رودخانه را زیاد می‌کند. 

ضرورت مدیریت ورود فاضلاب به تالاب انزلی به صورت منطقه‌ای

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان همچنین در آخرین جلسه کارگروه ساماندهی تالاب انزلی و مدیریت پسماند استان گفت: با پسروی ۲ متری دریای خزر و ورود فاضلاب‌های بهداشتی شهری و روستایی به حوزه تالاب انزلی مواجه هستیم.

عشوری با بیان اینکه میلیون‌ها تن رسوب از طریق رودخانه‌ها وارد تالاب انزلی می‌شود، بر اجرای پروژه‌های آبخیزداری در حوزه تالاب تأکید کرد و افزود: بر اساس وظایف سازمان حفاظت محیط زیست، حفاظت از اکوسیستم و حیات وحش تالاب انزلی را در دستور کار داریم.

او همچنین از انجام ۵ مطالعه مرتبط با تالاب خبر داد و تصریح کرد: باید ورود فاضلاب به تالاب انزلی را به صورت منطقه‌ای مدیریت کنیم.

ارائه راه حل‌های ناموفق برای احیای تالاب در ۵ سال گذشته

هادی حق شناس، استاندار گیلان هم در این جلسه گفت: برای احیای تالاب بین المللی انزلی برنامه ۷ ساله‌ای در نظر گرفته شد که همینک ۵ سال از این طرح می‌گذرد، اما راه حل‌های ارائه شده باعث بهبود وضعیت تالاب نشده است.

او افزود: به همین دلیل برای بهبود وضعیت تالاب انزلی باید راه‌حل‌های مناسب تری ارائه شود و در نخستین گام باید جلوی ورود پسآب کشاورزی، خانگی و صنعتی گرفته شود تا این رسوبات به تالاب افزوده نشود و از سوی دیگر کار لایروبی نیز ادامه یابد.

استاندار گیلان تصریح کرد: همینک حدود یک میلیارد مترمکعب رسوب در تالاب انزلی انباشته شده که نمی‌توان این میزان رسوبات را در کوتاه مدت لایروبی کرد؛ اما با جلوگیری از ورود رسوبات جدید و از سوی دیگر ورود سالانه ۲ میلیارد مترمکعب آب ورودی از محل نزولات آسمانی، می‌توان تالاب را احیا کند.

به گفته حق شناس، وضعیت کنونی تالاب انزلی مناسب نیست و با توجه به اضافه شدن پسماند‌های خانگی شهرستان‌های رشت و بندر انزلی، پسماند کشاورزی و همچنین پسماند شهر صنعتی رشت که آلوده هم است، حدود ۳۶۹ نوع موجودات آبزی و پرندگانی که در این منطقه وجود دارند در خطر انقراض قرار می‌گیرند.

ایجاد بیماری‌های پوستی و گوارشی به خاطر رسوبات تالاب انزلی

او همچنین پیش از این در نخستین سخنرانی در مراسم معارفه خود با اشاره به پر شدن تالاب انزلی از رسوبات گفته بود: تا ۱۰ سال پیش با کاهش عمق تالاب مواجه نبودیم، زیرا هنوز ظرفیت در تالاب وجود داشت، اما اکنون این ظرفیت وجود ندارد و ممکن است تا ۱۰ سال آینده، به وضعیت خشک شدن تالاب انزلی هم برسیم.

استاندار گیلان با بیان اینکه علاوه بر ورود گل و لای و رسوبات به تالاب انزلی، فاضلاب انسانی نیز به آن وارد می‌شود که به شدت به زیست بوم تالاب آسیب زده و می‌زند، افزود: برای رفع این معضل باید چاره اندیشی اساسی شود.

به گفته حق شناس، اگر تدبیری جدی برای حفظ و احیای تالاب انزلی نشود، ریزگرد‌های موجود در آن موجب بروز مشکلات فراوان و بیماری‌های پوستی، گوارشی و انواع سرطان‌ها می‌شود. 

ضرورت تعیین یک متولی برای تالاب بین المللی انزلى

احمد اسدیان، معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی سازمان بازرسی کل کشور نیز در سفری که به گیلان داشت ضمن بازدید از تالاب انزلى بر ضرورت تعیین یک متولی برای این تالاب بین المللی تأکید کرد تا تصمیمات واحدی برای حفظ آن گرفته شود. 

او با اشاره به رها شدن فاضلاب در تالاب انزلی گفت: به مجموعه بازرسی استان گیلان مأموریت داده ایم که نتایج بازرسی و پیشنهاد‌های خود در مورد تالاب را به مرکز اعلام کنند تا پس از بررسی در صورت نیاز، بازرسى فوق العاده تعریف شود.

جلسات ملال آور و بی نتیجه ۲۰ ساله برای احیای تالاب انزلی

بنا بر گزارش روابط عمومی و امور رسانه اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، دومین جلسه بررسی معضلات، چالش‌ها و احیاء تالاب بندر انزلی روز پنجشنبه اول آذر ماه با حضور احمد آقایی، رئیس سازمان بازرسی استان و سایر مدیران ذی ربط استانی و شهرستانی در سر محیط بانی قلم گوده این شهرستان برگزار شد.

بازرس کل گیلان با این نکته که تالاب بندر انزلی یکی از شاهکار‌های خلقت و میراث گرانبهای طبیعت است، گفت: ما امروز وارث آن هستیم که اگر برخی از گذشتگان با یک برنامه ریزی درست و صحیح و با مسئولیت پذیری کامل مشکلات تالاب را پیگیری می‌کردند، چه بسا وضع بهتر از این می‌شد.

آقایی افزود: به مدت ۲ دهه به طور مستقیم و مستمر جلسات و نشست‌هایی پی در پی در مورد تالاب در استان گیلان برگزار شده و این جلسات هم برای برخی ملال آور است، چرا که این همه جلسه هیچ نتیجه‌ای نداشته است. 

بیشتر بخوانید

• اما و اگرهای احیای تالاب انزلی
• تالاب انزلی باید احیا و حفاظت شود 
• رفع مخاطرات حریم تالاب انزلی ضروری است

او با بیان اینکه البته برخی عوامل و چالش‌هایی را شناسایی کرده اند که با دست مسئولان استان هم حل می‌شود، تصریح کرد: در شگفتم که چرا معضلاتی که به راحتی به دست ما حل می‌شود را انجام نمی‌دهیم، اعتبار یک بخش از معضلات تالاب است، اما جدیت در انجام کار بر اعتبار غلبه دارد.

به گفته رئیس سازمان بازرسی استان گیلان، طبق آمار سالانه ۳۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب شهری، ۴۰۰ هزار متر مکعب فاضلاب کشاورزی و روستایی و در روز ۱۵ تن زباله وارد تالاب می‌شود که اگر این آمار‌ها درست باشد، همه با هم حیات تالاب را به خطر انداخته اند.

آقایی با تأکید بر این موضوع که لایروبی و حذف سنبل آبی فقط یک نوع مسکن است، گفت: کار اصلی بالا بردن تراز آبی تالاب است، طبق تحقیقات تنها راه نجات تالاب بین المللی بندر انزلی احداث سد لاستیکی و متحرک است که آن هم نیاز به یک طرح کاربردی با اعتبار کلان ملی دارد.

رسانه‌ها حال بد تالاب انزلی را منعکس کردند

 این جلسه البته تحت الشعاع حواشی مربوط به فایل صوتی محمد پورخوش سعادت، فرماندار بندر انزلی از این نشست و اهانت او به اصحاب رسانه قرار گرفت؛ حاشیه‌هایی که سرتیتر بسیاری از رسانه‌ها و در نهایت منجر به برکناری او شد.

استاندار گیلان بعد از برکناری فرماندار انزلی در جمع خبرنگاران گفت: اگر رسانه‌ها و فضای مجازی نبود تا این حد به مسئله تالاب و سایر مسائل زیست محیطی استان‌ها توجه نمی‌شد و اگر ۳۰ سال پیش این رسانه‌ها و فضای مجازی را داشتیم، شاید وضعیت تأسف‌بار امروز تالاب رقم نمی‌خورد و همان زمان فکری برای آن می‌شد لذا تردیدی ندارم که اصحاب رسانه کار خودشان را درست انجام داده‌اند و البته در هر حوزه‌ای با برخی مسائل و شیطنت‌ها نیز مواجه هستیم، اما دلیل نمی‌شود که یک مسئول دولتی از الفاظ ناشایست استفاده کند.

کار از آزمون و خطا گذشته است

تالاب انزلی به عنوان مهم‌ترین منبع معیشتی و منبع ارتزاق و اقتصاد ۵ شهرستان و ۲۶ روستا، با زخم‌های بسیاری که بر پیکر دارد، همچنان منتظر عزم جدی مسئولان برای احیای دوباره است.

طبق هشدار و پیش‌بینی‌های کارشناسان محیط زیست؛ اگر تغییرى در رویه‌های موجود برای حفظ و نگهداری تالاب انزلی صورت نگیرد، این تالاب بین‌المللی در کمتر از ۱۰ سال آینده می‌میرد و تنها به عنوان عکسی در گالری‌ها و آلبوم‌ها باقی می‌ماند و البته حسرتی در نگاه صیادان، کشاورزان، گردشگران، دوستداران محیط زیست و همسایگان تالاب؛ بنابراین دیگر وقتی برای آزمون و خطا باقی نمانده است و باید از تمام شرایط و فرصت‌ها برای جبران عقب‌ماندگی‌ها و احیای تالاب بهره گرفت.