باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک‌منش - آئین شب یلدا از گذشته‌های دور تاکنون با برگزاری آداب و رسوم سنتی در نقاط مختلف ایران فرصتی برای همدلی و همنشینی با اقوام و بزرگان فامیل وجشنی برای آغاز فصل سرما و زمستانی سپیدپوش و نمادی از همدلی اقوام ایرانی و اتفاق نظر بر گرامیداشت این شب است.

یلدا در ایران باستان بیش از عید نوروز ارزش داشته و هیچ آیینی نیز به عظمت این شب نبوده است که در لرستان نیز نسبت به دیگر مناطق با آیین ویژه و مرتبط‌تری پاس داشته می‌شود.

گرامیداشت شب یلدا در ایران باستان به دلیل گرامیداشت مقام زن بوده که در این شب طولانی یک ایزد بانو متولد شده است و بر این اساس بین لرستانی‌ها مرسوم است در این شب برای خواهران و دختران خانواده کادو‌هایی تهیه می‌کنند که برای احترام به مقام آنان در گذشته گاو و گوسفند هم قربانی می‌شده است.

گفته می‌شود حضرت مسیح نیز همچون مهر بدون پدر در شب اول زمستان متولد شده است.

 در دین اسلام آب را مهر حضرت فاطمه (س) می‌دانیم و مقام زن به پاسداشت شخصیت این بانوی گرامی اسلام ارزشمند و گرامی است. لرستان در ایران باستان دیار گرامی داشتن مقام زن و ارج نهادن به این عنصر مهم خانواده بوده است.

علاوه بر جذابیت آئین‌ها و سنن مختلف شب یلدا، سرکشی به خانواده و دید و بازدید یکی از بارزترین ویژگی‌های  این شب آئینی است که در دین مبین اسلام نیز مورد تاکید قرار گرفته است.

آیین شب یلدا در لرستان به "شُوچله" معروف است و ریشه این آیین به هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد؛ مردم این خطه در گویش لری خود به این شب " اول قاره " می‌گویند که به همراه آداب و رسوم ویژه‌ای اجرا می‌شود و از گذشته‌های دور نسل به نسل انتقال یافته است.

فال چل سرو (چهل سرود) در دورهمی‌های یلدایی لرستان

فال چهل سرود که به زبان محلی استان به چل سرو معروف است که در شب‌های یلدا در شلوغی‌های خانوادگی با هدف سرگرمی و آگاهی از اقبال خوب یا بد در کار‌ها انجام می‌شود.

یک شهروند لرستانی می‌گوید: این فال که باید به صورت دسته جمعی انجام شود بدین نحو می‌باشد که یک نفر تسبیح در دست گرفته و چهل مهره تسبیح را جدا می‌کند و پس از جدا کردن مهره ها، نیتی در دل کرده است. سپس هر نفر از افراد حاضر یک شعر آهنگین به زبان محلی می‌گوید.

این روال ادامه پیدا می‌کند تا به آخرین مهره یعنی چهلمین می‌رسد و در نهایت آن را تفسیر می‌کنند که آیا خوش اقبال بوده یا خیر. نمونه‌هایی از اشعار فال چل سرو به زبان محلی:

"گنم گرمسیر هر تلی جوری بوشنه دوسکم شونوسی بایی"

" خوشال و وژتان جرخه تان جمه بیچاره‌ای چوی مه له مینتان کمه"

"کلل بچرن وه نساره وه تا مه تورکی بم وه دیاره وه"

"دسکم بگر بنارم سخته سر ابناره هوماری تخته"

"لونمی دیا خا پر چالی کوگه نق نقین رزق حلالی"

" توپی شترکت توپه گلاوه غلایی شاهنشین برج خرموه"

" دو ده تاز ناو سورین پاماس کل بون وه فدایی ننی سرون خاص"

چیستان گویی در شب یلدا

وی افزود:چون این شب طولانی‌ترین شب سال است برای سرگرم کردن افراد خانواده یکی از افراد چیستانی را مطرح می‌کند و از سایر افراد می‌خواهد که معما را حل کنند مانند " نه در هوا نه در زمین آنچه خورد گوشت آدمی"

شب یلدا شبی اساطیری و بخشی از تاریخ و میراث لرستان

عطا حسن پور مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان بیان کرد: با گذشت سالیان دراز هنوز مردم افسانه امیل و ممیل و ششله و چارچار زمستان را می‌دانند و در کوی و برزن روستا‌ها و مناطق قدیمی نوجوانان با آویزان کردن شال پشت بام خانه همسایه، هدیه دریافت می‌کنند که این آیین بخشی از میراث لرستان است.

عطا حسن پور گفت: از آنجایی که شب یلدا در لرستان هنوز هم با آداب و آیین خاصی به سبک و سیاق قدیمی برگزار می‌شود، شبی اساطیری و بخشی از تاریخ و میراث استان است.

وی ادامه داد: یکی دیگر از سنت‌های این شب در لرستان تهیه غذا و شام مخصوص این شب است و هم‌چنین تنقلات ویژه لرستان که قدیمی‌ترین آن شامل گندم‌شیر یعنی گندمی که مدتی در شیر خیسانده شده و برای شب یلدا برشته و سرو می‌شود، پسته وحشی نیز یکی از آجیل‌های مخصوص این شب است که در طبیعت لرستان نیز وجود دارد و همراه با آجیل شب یلدا در لرستان مصرف می‌شود.

حسن‌پور عنوان کرد: انار نیز به علت رنگ قرمز و نماد گرمابخش بودن در شب یلدای لرستان جایگاه ویژه‌ای دارد و خصوصا اینکه نقش انار در یافته‌های باستان‌شناسی این استان کشف شده و آنچه از گچ‌بری‌ها نمایان است این میوه از دوره ساسانی در استان کشت می‌شده و یکی از میراث آن می‌باشد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان افزود: ما لرستانی‌ها و مردم ایران از لحاظ باستانی بودن این شب، یلدا را ارج می‌نهیم که پیشینه تاریخی این شب نماد زایش، ایزد مهر و تاریخ ایرانیان است.

یلدا جشن زایش مهر و مهربانوان ایرانی

حسن پور گفت: آیین شب یلدا یا "شو چله" سال ۹۰ در فهرست میراث معنوی به نام لرستان ثبت شده است و در ایران قدمتی به درازای تاریخ دارد.

وی افزود: شب یلدا آیینی کهن و مربوط به دین مهر و مهر پرستی در دوران قبل از زرتشت است که شواهد مهر پرستی را در دوران هخامنشیان و اشکانیان نشان می‌دهد و در دوره ساسانیان تلاش می‌شد تا آثار آن از بین رود.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اظهار داشت: در اثر جنگ‌های ایران و روم در دوره‌های اشکانیان و ساسانیان حدود ۲۷۰ سال قبل از تولد مسیح، آیین میترائیسم وارد اروپا شد و حدود ۶ قرن در آنجا رواج داشته است و امپراطوران بزرگ روم ازجمله "نرون" مهرپرست بودند.

حسن پور ادامه داد: آیین مهرپرستی براساس مهر ورزی، دوستی و پاکی بوده و اسرار بسیاری از این دین بیان شده است که دارای هفت مرحله بوده که سیر و سلوک در مرحله هفتم سپری شده است.

رسم "امشو اول قهاره خیر ده هونت بواره" در پشت بام‌های خانه‌ها

شهروندی دیگر از لرستان می‌گوید: این رسم که بیشتر توسط پسربچه‌ها و نوجوانان اجرا می‌شد، بر سر پشت‌بام خانه‌ها رفته و شال یا چادری را به داخل حیاط خانه دراز می‌کردند، و شعر «امشو اول قهاره خیر دِ هونت بواره، نون و پنیر و شیره کیخا هونت نمیره» را می‌خواندند که در این زمان صاحب‌خانه به واسطه وسع مالی و چیز‌هایی که در خانه داشت چیزی را درون شال‌هایی که از پشت‌بام آویزان شده بود می‌گذاشتند، و چیز‌هایی را که از سر پشت‌بام‌ها جمع می‌کردند برای افرادی که کم‌دست و فقیر بودند می‌بردند. اما امروزه این رسم خیلی کم در استان انجام می‌شود.

شاهنامه خوانی مردم لرستان

وی افزود:زمانی که چهل سرود می‌گرفتند، اگر فال که همان بیت آخر است، معنی خوبی داشت، همه شروع می‌کردند به خواندن ابیات شاد و شادی می‌کردند.

در پایان شب نیز بزرگ خانواده یا کسی که سواد داشت شروع به خواندن داستانی از روی کتاب می‌کرد، این کتاب‌ها «شاهنامه»، یا کتاب «فلک ناز» یا کتاب «حمله حیدری» بود و یا امیرارسلان خوانی می‌کردند همه این کتاب‌ها به نظم بود و خواننده نیز آنها را با آواز می‌خواند.

شادونه و گندم برشته در کاسه‌های میهمانان یلدایی

در این شب که طولانی‌تر از شب‌های دیگر است مردم لرستان بعد از صرف شام برای گپ و گفت بیشتر خوراکی‌های خاص خود از جمله گندم برشته، گردو، شادونه، کشمش و قلنگ را بعنوان تنقلات استفاده کرده و این رسم هم چنان پابرجای است و فرصتی برای لذت بردن در کنار هم شده است.

 ذبح کردن گوسفند در شب یلدا

از زمان‌های قدیم در لرستان رسم بر این بوده که در شب چله (یلدا) گوسفند ذبح می‌کردند و خانواده‌ها دور هم جمع می‌شدند و غذا‌هایی متنوع از جمله "جگروز" و "گله " تهیه می‌کردند. این رسم امروزه با توجه به زندگی شهرنشینی و افزایش هزینه‌ها کم رنگ‌تر شده است و بیشتر در مناطق عشایر نشین و روستا‌های استان کماکان با اندک تغییراتی پابرجا است.