به گزارش سرويس بهداشت و درمان باشگاه خبرنگاران،پسوریازیس اشکال گوناگون با شدتهای متفاوت داشته و مسری هم نمی‌باشد.

پسوریازیس چگونه ایجاد می‌شود؟

امروزه مشخص شده است که پسوریازیس یک بیماری مرتبط با سیستم ایمنی بدن است. در طی این بیماری سیستم ایمنی با ارسال سیگنال‌های معیوب موجب تسریع رشد سلول‌های پوست می‌شود. در واقع در حالت عادی سلول‌های پوست بطور دائم از لایه‌های زیرین به طرف سطح حرکت کرده، در آنجا هسته‌های خود را از دست داده و بصورت پوسته‌های مرده از بدن دفع می‌شوند. این روند بطور معمول حدود یک ماه به طول می‌انجامد، اما در جریان پسوریازیس، چرخه حیات سلول‌های پوست بر اثر همان اشکالات سیستم ایمنی، سرعت یافته، در نتیجه چندین لایه سلول مرده در سطح پوست تجمع پیدا می‌کنند که همان پوسته‌های پسوریازیس را تشکیل می‌دهند.

میزان شیوع پسوریازیس در جامعه چقدر است؟

بیماران اغلب تمایل دارند که بدانند آیا افراد دیگری نیز با بیماری مشابه آنها در جامعه وجود دارند یا خیر؟ پسوریازیس از جمله بیماری‌های شایع پوست است، طوریکه تخمین زده می‌شود حداقل یک درصد از مردم جهان به این بیماری مبتلا باشند، بنابراین اگر شما از پسوریازیس رنج می‌برید، باید بدانید دست کم ۷۰ میلیون نفر دیگر در دنیا با شما در این درد شریک هستند!

البته شیوع پسوریازیس نیز همانند بسیاری از بیماری‌های دیگر در نواحی مختلف دنیا متفاوت است و به نظر می‌رسد بخصوص در کشورهای اسکاندیناوی بیشترین شیوع را داشته تا ۶ درصد از جمیعت این نواحی ممکن است به پسوریازیس مبتلا باشند، در حالیکه بر عکس در میان اسکیموها، ژاپنی‌ها و غرب آفریقا پسوریازیس بیماری نادری محسوب می‌شود.

اگرچه آمار دقیقی در مورد شیوع بیماری در مملکت ما وجود ندارد، اما باید گفت پسوریازیس در ایران نز جزو بیماری‌های شایع پوستی بوده، به نظر می‌رسد در شمال ایران حتی از شیوع بالاتری نیز برخوردار باشد.

پسوریازیس در چه سنی ایجاد می‌شود؟

پسوریازیس اغلب در سنین جوانی شروع می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی از دوران نوزادی تا سنین کهولت شروع شود. هم زنان و هم مردان تقریباً به یک نسبت به این بیماری مبتلا می‌شوند.

بیماری از کجا می‌آید؟ و چه عواملی در بروز آن دخیل هستند؟

این سئوال اغلب از اولین سوالاتی است که بیمار مبتلا به پسوریازیس یا همراهان وی از پزشک خود می‌پرسند. پاسخ به این سوال گرچه چندان ساده نیست اما بطور اختصار می‌توان گفت که عوامل متعددی در ایجاد شدن بیماری پسوریازیس موثرند و به اصطلاح این بیماری یک بیماری چند عاملی یا موتی فاکتوریال است. از میان این عوامل بدون شک وراثت نقش اساسی دارد. بررسی‌های متعدد ژنتیکی نقش ارث را ثابت کرده است، هرچند تنها در ۳/۱ موارد، سابقة وجود بیماری در سایر اعضای خانواده دیده می‌شود. این مسئله نشان دهندة آن است که عوامل دیگری غیر از وراثت نیز در پدید آمدن این بیماری دخیل هستند که از مهمترین این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

۱- عوامل روحی: بی‌شک استرس‌های مختلف روحی و هیجانی در بروز یا تشدید بیماری پسوریازیس موثرند و در بسیاری از موارد خود بیمار به رابطه این استرس‌ها با بیماری خویش پی می‌برد.

۲- عفونتها: در مورد ارتباط عفونت‌ها با پسوریازیس اتفاق نظر وجود ندارد. شاید تنها رابطه ثابت شده بین اشکال قطره‌ای پسوریازیس و عفونتهای حاد استرپتوکوکی باشد.

۳- صدمات فیزیکی: علاوه بر استرس‌های روحی، صدمات فیزیکی به پوست نیز می‌تواند باعث ایجاد شدن پسوریازیس در محل ورود آسیب شود. بطور شایع خود بیمار نیز این تجربه را پیدا می‌کند که درست در محل خراشیدگی پوست یا محل برش جراحی، ضایعات پسوریازیس ایجاد می‌شوند. روی همین اساس است که به بیمار مبتلا به پسوریازیس توصیه می‌شود که از کندن پوسته‌ها و خراشیدن پوست خود پرهیز کند، چراکه این عمل می‌تواند باعث تشدید بیماری وی شود.

۴ – داروها: بسیاری از داروهایی که بیمار مصرف می‌کند می‌تواند باعث ایجاد شدن یا شعله‌ور شدن پسوریازیس شود. از مهمترین این داروها می‌توان به ترکیبات لیتیوم، داروهای مسدود کننده بتا مثل پروپرانولول و اتنولول، داروهای ضد مالاریا مثل کلروکین، کلونیدین و ترکیبات ید اشاره کرد.

۵ – عوامل هورمونی و متابولیک: پسوریازیس اغلب با عوامل هورمونی نیز در ارتباط است. برای مثال بطور معمول در جریان حاملگی، پسوریازیس تخفیف یافته و برعکس پس از حاملگی و در جریان شیردهی تشدید می‌شود. همچنین کمی کلسیم خون نیز می‌تواند باعث تشدید پسوریازیس شود.

۶- نور آفتاب: اکثر بیماران اذعان می‌دارند که بیماری ایشان در زمستان بدتر می‌شود. شواهد گوناگون دیگر نیزحاکی از آن است که نور آفتاب باعث بهبودی پسوریازیس می‌شود. با این وجود هستند بیمارانی که نور آفتاب باعث شعله ور شدن بیماری‌شان می‌شود. روی همین اصل توصیه می‌شود که بیمار مبتلا به پسوریازیس از نور شدید آفتاب پرهیز کند.

آیا بیماری پسوریازیس مسری است؟

با توجه به عوامل بر شمرده شده در مورد منشأ بیماری، مشخص می‌شود که پاسخ این پرسش به روشنی منفی است و بیمار و همراهان وی نباید کوچکترین نگرانی از این بابت داشته باشند. بنابراین، اگر هم بیماری در شخص دیگری از اعضای خانواده ایجاد شده است نه به علت سرایت از فرد مبتلا، بلکه اغلب به خاطر زمینه‌های ژنتیکی مشترک است. همینطور اگر بیماری در یک فرد رو به گسترش است، نه به علت سرایت از کانونی به کانون دیگر، بلکه به خاطر سیر بیماری و بعضاً به علت صدماتی است که فرد به پوست خویش وارد کرده است.

آیا پسوریازیس ارثی است؟

همانگونه که گفته شد ارث نقش مهمی در بیماری پسوریازیس دارد, اما ژن واحدی برای این بیماری وجود ندارد. بیماران مبتلا به پستوزیازیس اغلب دوست دارند بدانند که آیا فرزندانشان نیز به این بیماری دچار خواهند شد یا خیر؟ پاسخ به این سئوال، چندان ساده نیست. بطور کلی می‌توان گفت اگر تنها یکی از والدین به بیماری دچار باشند, احتمال ابتلای فرزندشان کمتر از ده درصد خواهد بود اما اگر هر دوی والدین مبتلا به پسوزیازیس باشند تا ۴۰ درصد این احتمال وجود خواهد داشت.

علائم بیماری پسوریازیس چگونه است؟

اگرچه پسوریازیس نام خود را از خارش گرفته است اما معمولاً بیماران چندان از این نظر شکایت ندارند. در واقع جدا از درگیری مفصلی که آن هم تنها در درصد کمی از بیماران اتفاق می‌افتد، پسوریازیس چندان بر سلامتی فرد تأثیر نمی‌گذارد و اغلب فقط از نظر زیبایی است که بیمار را نگران می‌سازد.

پسوریازیس در اشکال گوناگون دیده می‌شود، اما شایع‌ترین شکل آن که پسوریازیس معمولی نامیده می‌شود بصورت پلاکهای قرمز رنگ با پوسته‌ریزی قابل توجه، اغلب در سر، آرنج‌ها، ساعدها، زانوها و سایر نواحی تحت فشار دیده می‌شود.

گاهی اوقات پلاکهای فوق‌الذکر بخش قابل توجهی از سطح پوست را درگیر می‌کنند که در این حالت اصطلاحاً به آن پسوریازیس ژنرالیزه می‌گویند و گاهی هم تقریباً تمام سطح بدن دچار قرمزی و پوسته‌ریزی می‌شود که حالت خطیری از پسوریازیس را ایجاد می‌کند که پسوریازیس اریترودرمیک نامیده شده، نیاز به مراقبت ویژه دارد.

علاوه بر این ممکن است ضایعات پوستی پسوریازیس بسیار کوچک و متعدد باشند که اصطلاحاً به آن پسوریازیس قطره‌ای می‌گویند که بخصوص در کودکان و پس از عفونتهای استرپتوکوکی دیده می‌شود.

ندرتاً ضایعات پوستی در پسوریازیس بصورت ضایعات حاوی چرک تظاهر پیدا می‌کنند که در این حالت به آن پسوریازیس پوسچولار می‌گویند.

نهایتاً همانگونه که گفته شد ممکن است در جریان بیماری پسوریازیس مفاصل نیز درگیر شوند که به آن آرتریت پسوریازیی می‌گویند. آرتریت پسوریازیس معمولاً در افراد بزرگسال ایجاد شده و خود در اشکال گوناگون دیده می‌شود. معمولاً یک یا چند مفصل محیطی بطور غیر قرینه مبتلا می‌شوند، اما این امکان وجود که مفاصل انگشتان، ستون فقرات و سایر نواحی هم درگیر شوند.

علاوه بر اشکال گوناگون پسوریازیس، شدت آن نیز در افراد مختلف متفاوت است. ممکن است تنها ناحیه‌ای از سر یا زانوها درگیر باشد و یا اینکه برعکس تقریباً تمام سطح پوست مبتلا باشد. راه‌های مختلفی برای تعیین شدت پسوریازیس وجود دارد. پزشکان متخصص پوست معمولاً از روش ویژه‌ای استفاده می‌کنند که به آن اندکس PASI می‌گویند. روش ساده‌تر آن است که اگر کمتر از ۲ درصد سطح بدن درگیر باشد، آن را خفیف نامیده، اگر بین ۳ تا ۱۰ درصد سطح بدن درگیر باشد، پسوریازیس با شدت متوسط و اگر بیش از ۱۰ درصد سطح بدن درگیر باشد، شدید تلقی می‌شود. همچنین میزان تأثیر پسوریازیس بر کیفیت زندگی راه دیگر اندازه‌گیری شدت پسوریازیس است که لزوماً هم با شدت پسوریازیس مرتبط نمی‌باشد.

علاوه بر پوست، چه اعضای دیگری در پسوریازیس ممکن است مبتلا شوند؟

همانگونه که گفته شد در درصد کمی از بیماران مبتلا به پسوریازیس مفاصل درگیر می‌شود. همچنین در بخشی از بیماران ناخن‌ها درگیر می‌شوند. این امر بخصوص در افرادی که درگیری مفصلی دارند بیشتر دیده می‌شود. درگیری ناخن‌ها ممکن است بصورت جدا شدن صفحه ناخن از بستر ناخن، بروز نقاط ریز روی ناخن، ضخیم شدن زیر ناخن و یا تغییر شکل و تغییر رنگ ناخن تظاهر کند. اگرچه در درصد بالایی از بیماران پسوریازیس، ناحیه سر درگیر می‌شود، اما این مسئله باعث ریزش مو نمی‌شود.

راه تخشیص بیماری چیست؟

پسوریازیس اغلب با معاینه بالینی تشخیص داده می‌شود و هیچ تست خونی برای تشخیص آن وجود ندارد، هر چند گاهی اوقات انجام برخی آزمایشات برای یافتن علل شعله‌ور کنندة آن ضروری است. در هر حال در موارد مشکوک، می‌توان از بیوسپی پوست استفاده کرد. در این روش پزشک با بریدن تکة کوچکی از پوست و بررسی آن زیر میکروسکوپ، بیماری را تشخیص می‌دهد.

آیا پسوریازیس قابل درمان است؟

واقعیت این است که خیر! در حال حاضر این بیماری درمان قطعی ندارد. کما اینکه بیماری قند، فشار خون و بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز درمان قطعی ندارند. اما داروهای بسیاری وجود دارند که با استفاده از آنها، بیماری پسوریازیس کنترل می‌شود و گاه بیمار تا مدتها عاری از هرگونه ضایعه باقی می‌ماند. همانگونه که قبلاً گفته شده پسوریازیس طول عمر فرد را کم نمی‌کند، مسری نبوده، باعث ریزش مو نشده و در واقع از بسیاری از بیماری پوستی دیگر، بهتر کنترل می‌شود.

روش‌های درمان پسوریازیس کدامند؟

با توجه به متفاوت بودن پسوریازیس در افراد مختلف، روش درمان در هر فرد بسته به سن، جنس، شغل، وسعت بیماری و بسیاری از عوامل دیگر متفاوت خواهد بود.

در حال حاضر داروهای موضعی بسیاری وجود دارند که در درمان پسوریازیس مصرف می‌شوند.

کورتیکوستیروئیدهای موضعی معمولاً شایعترین درمانی است که برای پسوریازیس استفاده شده، باعث کم شدن التهاب و تحریک پذیری پوست می‌شود. خیلی از اوقات پزشک ترکیبی از یک داروی از بین برنده لایه شاخی (کراتولیتیک) و استیروئید موضعی را برای شما تجویز می‌کند. نکته مهم در مصرف کورتیکوستیروئیدهای موضعی آن است که غالباً پس از مدتی، دیگر آن پاسخ مطلوب ابتدایی حاصل نمی‌شود، ضمن آنکه خطر نازک شدن پوست در اثر مصرف این داروها نیز وجود دارد. بنابراین انتخاب دقیق نوع استیروئید موضعی و مصرف درست آن می‌تواند باعث کم شدن این اثرات ناخواسته شود.

علاوه بر کورتیکوستیروئیدهای موضعی و داروهای کراتولیتیک داروهای قدیمی‌تری چون ترکیبات تار قطران و آنترالین نیز از مدت‌ها قبل در درمان پسوریازیس بکار رفته، با اثرات قابل قبول همراه هستند. همچنین استفاده از ترکیبات موضعی ویتامین D نیز در درمان این بیماری با نتایج خوبی همراه بوده است.

علاوه بر درمانهای موضعی، در موارد شدید پسوریازیس داروهای متعددی وجود دارند که بصورت تزریقی یا خوراکی برای این بیماری بکار می‌روند و اصطلاحاً درمانهای سیستمیک نامیده می‌شوند. معمولاً متوترکسات اولین دارویی است که برای این منظور بکار می‌رود. این دارو که در سال ۱۹۵۱ برای اولین بار در درمان پسوریازیس مصرف شد تکثیر سلول‌های پوست را کم کرده غالباً بخوبی بیماری را کنترل می‌کند. متوترکسات می‌تواند هم بصورت خوراکی و هم تزریقی مصرف شود و غالباً پس از چند هفته اثر آن ظاهر می‌شود.

همچنین مشتقات ویتامین A که به رتینوئیدها معروف هستند با کاستن تکثیر سلول‌های پوست، باعث بهبودی پسوریازیس می‌شوند.

از داروهای دیگر می‌توان به سیکلوسپورین و هیدروکسی اوره اشاره کرد. طبیعی است که تمام این داروها با نظر پزشک تجویز شده، برای اطمینان از بی‌عارضه بودن آنها، انجام آزمایشات پایه و دوره‌ای ضروری است.

در هر حال, آنچه در مورد داروهای سیستمیک در پسوریازیس بسیار اهمیت دارد، این است که بجز موارد استثنایی، نباید از کورتیکوستیرروئیدهای خوراکی یا تزریقی در این بیماری استفاده شود. مصرف این داروها، اگرچه ممکن است باعث بهبودی ظاهری اولیه شوند، ولی متعاقباً علاوه بر اثرات سوء متعددی که دارند، باعث شعله‌ور شدن بیماری یا تبدیل شدن آن به اشکال خطیرتر می‌شود.

نکتة دیگری که بسیار اهمیت دارد، این است که هنگامی که یک خانم مبتلا به پسوریازیس در سنین باروری تحت درمان با داروهای سیستمیک قرار می‌گیرد، باید بدقت از نظر پیشگیری از بارداری توجیه شود. در مورد برخی از این داروها حتی تا ماهها پس از قطع دارو نیز بارداری می‌تواند خطراتی برای جنین در پی‌داشته باشد.

منظور از درمان با اشعه در پسوریازیس چیست؟

بسیاری از اوقات هنگامی که صحبت از درمان با اشعه می‌شود، بیمار آن‌را با رادیوتراپی یا پرتو درمانی یکسان تصور می‌کند، در حالیکه غالباً منظور از درمان با اشعه در پسوریازیس در واقع درمان با طول موج‌های خاصی از نور می‌باشد. درواقع در این روش که از قدیمی‌ترین روش‌های درمانی در بیماریهای جلدی می‌باشد، بیمار پس از مصرف دارویی به نام پسورالن (P)، که قبلاً از عصارة گیاهان خانواده هویج بدست می‌آمد، در برابر اشعه ماوراء بنفش (UVA) قرار می‌گیرد. از همین روست که به این روش درمانی، PUVA درمانی گفته می‌شود. هرچند PUVA درمانی نیز عاری از عارضه نمی‌باشد، اما در کل روش بسیار موثری در درمان پسوریازیس‌های وسیع و مقاوم بوده، معمولاً تا ماهها هم تأثیر آن پایدار باقی می‌ماند. امروزه علاوه بر PUVA از طیف‌های اختصاصی تری از ماوراء بنفش همچون UVB نیز در درمان پسوریازیس دستگاه می‌شود. این روش‌های درمانی غالباً در بخش‌های پوست بیمارستانها و گاهی نیز در مطب پزشکان و یا با استفاده از نور خورشید انجام می‌شود.

چه نوع رژیم غذایی برای بیمار پسوریازیسی لازمست؟

رژیم غذایی خاصی برای فرد مبتلا به پسوریازیس لازم نیست، هرچند مصرف زیاد گوشت قرمز ممکن است باعث تشدید بیماری شود و از سویی دیگر مصرف روغن ماهی به علت اسیدهای چرب ضروری، اغلب نقش کمکی در درمان دارد. علاوه بر اسیدهای چرب اشباع نشده، ویتامین‌D نیز ممکن است اثرات مفیدی در درمان پسوریازیس داشته باشد. همچنین مصرف الکل و کشیدن سیگار ممکن است باعث تشدید بیماری شود.

آیا لیزر در درمان پسوریازیس موثر است؟

استفاده از لیزر در پزشکی به علت سهولت کاربری آن بسیار مورد توجه پزشکان و بیماران قرار گرفته است، اما گاهی این علاقه اسباب سوء استفاده سود جویان را نیز فراهم می‌آورد. آنچه در ارتباط با پسوریازیس مهم است آن است که نوع خاصی از لیزر که طول موج آن تقریباً مشابه اشعه ماوراء بنفش (UVB)B است، کما بیش با همان مکانیسم می‌تواند باعث بهبودی پلاکهای پسوریازیس شود، اما هنوز این اثرات بطور کامل به اثبات نرسیده‌اند و بعلاوه دستگاه لیزری که مناسب این کار است به راحتی در تمام دنیا در اختیار قرار ندارد.

درمانهای جدید پسوریازیس کدامند؟

با شناخت بهتری که از چگونگی ایجاد شدن بیماری پسوریازیس طی سال‌های اخیر حاصل شده است و با عنایت به این نکته که سیستم ایمنی نقش مهمی در ایجاد شدن بیماری دارد، طی چند سال گذشته طیف جدیدی از داروها غالباً به روش فن آوری زیستی (بیوتکنولوژی) ساخته شده‌اند که قادرند با تصحیح اختلالات حاصل شده از پسوریازیس، بیماری را بهبود بخشند. این داروها که غالباً به درمانهای «بیولوژیک» معروفند، گاهی اوقات با نتایج بسیار درخشانی همراه هستند اما نکته مهم در مورد آنها قیمت بسیار بالای آنهاست و از این رو فعلاً فقط در موارد بسیار شدید بیماری مصرف می‌شوند.

چه کسانی از بیماران مبتلا به پسوریازیس حمایت می‌کنند؟

امروزه در مورد بسیاری از بیماریهای مزمن، گروههای حمایتی وجود دارند که به مشکلات مختلف بیماران رسیدگی می‌کنند. این امر در مورد پسوریازیس نیز مصداق داشته و انجمن‌های مختلفی برای این بیماران وجود دارد که اغلب نیز توسط خود آنها گردانده شده و از کمک و مشاوره پزشکان نیز استفاده می‌کنند. هرچند در مملکت ما این کار برای پسوریازیس هنوز انجام نشده است اما بیمار مبتلا به پسوریازیس از طریق اینترنت می‌تواند در هر کجای دنیا از اطلاعات و حمایت‌های این گروه‌ها استفاده کند. مهمترین این گروه‌ها شاید فدراسیون جهانی انجمن‌های پسوریازیس (IFPA) باشد که درواقع یک اجماع جهانی از انجمن‌هایی است که برای حمایت از بیماران مبتلا به پسوریازیس تشکیل شده‌اند و سالانه در یکی از کشورهای دنیا گردهمایی دارند. این فدراسیون انجمن‌هایی فعال در بیش از ۲۰ کشور در سراسر دنیا را سازماندهی می‌کند.

بنیاد ملی پسوریازیس (www.psoriasis.org) یکی از این انجمن‌هاست که با هدف ارتقای آگاهی و کمک به درمان و تحقیقات برای پسوریازیس تأسیس شده است و با بیش از ۳۵ سال سابقه کمکهای شایانی به بیماران مبتلا به پسوریازیس کرده است./ع