به گزارش خبرنگار سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران؛ مقامات سیاسی ترکیه در روزهای اخیر بر گسترش روابط و همکاری‌های خود با ایران تاکید کرده‌اند.

از دلایل اصلی که بازنگری ترکیه در سیاست خارجی خود در خصوص همسایگانش‌ را موجب شده شکست سیاست این کشور در سوریه بوده و در این میان امضای توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای 1+5 نقشی تسریع کننده در این زمینه داشته است.

 سفر "داوود‌‌اوغلو"‌  وزیر امور خارجه ترکیه به تهران همزمان با موفقیت‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و در نتیجه افزایش وزن راهبردهای منطقه‌ای تهران، فرصت مناسبی برای ترمیم شکاف‌ها و زدودن غبار اختلافات فی‌مابین است.

آغاز فصل جدیدی از روابط میان ترکیه و ایران، موضوعی که اهمیت آن برای هر دو طرف آشکار بوده، چرا که این دو کشور همسایه همواره از مهمترین بازیگران منطقه خاورمیانه به ویژه در جهان عرب هستند.
 

تاریخچه روابط ایران و ترکیه
 
روابط ایران و ترکیه  از گذشته تاکنون همواره تاثیرات فراملی داشته، هر دو کشور از قدرت‌های جهانی (امپراتوری ایران و عثمانی) در جهان و منطقه بوده، در قرن بیست و یکم  دو کشور متاثر از  جنگ‌های جهانی روابطی با فراز و فرود خاص خود داشته‌اند.
 
قبل از انقلاب اسلامی هر دو کشور از نظر سیر توسعه و نوسازی در یک مسیر بوده و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری میانه‌ای داشته‌اند که با آغاز انقلاب اسلامی در ایران وقفه‌ای در روابط دو کشور به وجود آمد که این مسئله به برخی ایده‌های "کمال‌آتاتورک" معمار ترکیه نوین مربوط می‌شد.

 اما با وقوع کودتا در ترکیه بعد از مدتی روابط دو کشور از سر گرفته و با وجود شخصیتی همچون " توگت‌اوزال" رئیس جمهور فقید ترکیه این روابط به تدریج دوام یافت، بعد از انقلاب اسلامی روابط دو کشور از عواملی تاثیر پذیرفت که تا پیش از آن وجود نداشت؛ عواملی که در طول سالیان گذشته در روابط دو کشور تاثیر گذاشته متنوع بوده، اما بخشی از این عوامل در مورد خود ترکیه است؛ کشمکش میان ارتش و سکولا‌رها در یک طرف و پایه‌های دینی و مذهبی در طرف دیگر همیشه جریان داشته، اما پایه‌های دینی و مذهبی منجر به تاسیس حزبی می‌شود که در راس آن  " نجم‌الدین اربکان‌" نخست وزیر اسبق ترکیه بوده است.

حزب اربکان‌ در اواسط دهه نود در ائتلاف با حزب دیگری می‌تواند قدرت را به دست بگیرد؛ اما با توجه به فشار‌هایی که بر او وارد می‌شود ناگزیر از اتخاذ سیاست‌های تندی‌ است که در نهایت باعث کنار گذاشتن وی بعد از یک سال با یک کودتای آرام می‌شود، همین مسئله باعث ایجاد تحولی در نیروهای اسلام گرای ترکیه شد.

"عبدالله‌گل" رئیس جمهور کنونی ترکیه و "‌رجب طیب اردوغان" نخست وزیر اسلام‌گرای ترکیه نیز افراد بسیار نزدیک به اربکان‌ بوده اما این‌ها سیاست خود را در نحوه برخورد با ساختار حاکمیت ترکیه تغییر و خط میانه‌تری را مد نظر قرار داده و این سیاست به نتیجه رسید.

از دهه 70 میلادی بنگاه‌های اقتصادی توسط تجار مسلمانی که امیدوار به بازپس‌گیری قدرت از دست سکولار‌ها بودند، ایجاد شد؛ همین بنگاه‌های اقتصادی مسلمانان اتحادیه بزرگی در مقابل تجار سکولار‌ ایجاد کرده که همین مسئله عامل اصلی به قدرت رسیدن "‌حزب ‌عدالت و توسعه‌" است.
 
با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه تحول جدی در روابط ایران و ترکیه ایجاد و با توجه به ماهیت جمهوری اسلامی با تکیه بر مبانی اسلامی، امیدواری به داشتن همکاری نزدیک‌تر دو کشور با یکدیگر شد.
در ابتدا تصور می‌شد حزب عدالت و توسعه حزبی با سیاست‌های اسلام‌گرایانه است، در صورتی که این تشکل، تشکلی‌‌ است که مسلمانان در آن حضور دارند.

با این حال اگر فکر شود مردمی که در ترکیه به حزب عدالت و توسعه رای می‌دهند انگیزه‌های دینی داشته، اشتباه است.
 
بسیاری از مردم ترکیه به دلیل توفیق‌های اقتصادی حزب عدالت و توسعه به این حزب رای می‌دهند، بعد از چندین دهه ناکارآمدی اقتصادی در ترکیه، حزب عدالت و توسعه توانسته از نظر اقتصادی خوب عمل کرده و این کار کمی نیست، به هر تقدیر با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه امید همکاری  دو کشور وجود داشت.

عوامل موثر بر روابط ایران و ترکیه
 
از جمله مواردی‌ که در داخل ترکیه بر روابط این کشور با جمهوری اسلامی تاثیرگذار بوده، می‌توان عوامل زیر را برشمرد:

قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه، تضعیف نیر‌وهای سکولار‌، تضعیف جایگاه ارتش، سیاست‌های دولت و حاکمیت ترکیه در مورد جهان اسلام، تغییر رویکرد ترکیه در مورد فلسطین، تغییر وضعیت در مصر، مسئله کردها، تعهدات ترکیه در چارچوب ناتو، بحث هسته‌ای ایران، تجارت و ترانزیت.

تاثیر مسائل منطقه‌ای در روابط دو کشور را نیز نباید نادیده گرفت؛ مسئله عراق و اقلیم کردستان عراق و چالش‌های مربوط به این موضوع، یکی از عوامل روابط ایران و  ترکیه است.

دولتمردان ایرانی همواره نظرات و انتقادات خود را از در مورد رفتارهای سیاستمداران ترکیه به صورت مستقیم و غیر مستقیم عنوان کرده‌اند.

این انتقادها را می‌توان در این موارد برشمرد:

استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در ترکیه، همراهی ترکیه با جهان غرب به ویژه آمریکا در انقلاب‌های کشورهای عربی برای بی‌خطر کردن این انقلاب‌ها برای غرب و موضع‌گیری این کشور  در قبال بحران سوریه،حمایت بی حد و مرز ترکیه از مخالفان دولت بشار اسد رئیس جمهور سوریه، عامل دیگری‌ است که موجب برخی اختلاف‌ها میان ایران و ترکیه شد.

زنده‌ترین مسئله منطقه‌ای موثر در روابط دو جانبه ایران و ترکیه در حال حاضر مسئله سوریه بوده و در طول تاریخ روابط ایران و ترکیه به خوبی دوران پیش از بحران سوریه نبوده است.

حدود سه سال پیش؛ قبل از وقوع شرایط این‌ چنینی در سوریه، روابط ایران و ترکیه در حال نزدیک‌تر شدن بود؛ حجم روابط تجاری در حال افزایش و طرفین روابط دیپلماتیک بهتری را با یکدیگر برقرار کرده بودند.

اما شروع جنگ شهری در سوریه، سرآغاز برخی اختلاف‌های دیگر در روابط تهران - آنکارا بوده و با عمیق‌تر شدن بحران سوریه، ایران و ترکیه نیز از هم دور شده، به گونه‌ای که ایران از  حکومت مردمی و شیعی این کشور حمایت کرده و در مقابل ترکیه با حمایت از گروه‌های تندرو مخالف حکومت بشار اسد خواستار تغییر نظام حاکم بر این کشور بود.
.
ترکیه و دولت یازدهم
 
با روی کار آمدن "دکتر حسن‌ روحانی‌" رئیس جمهور ایران در انتخابات اخیر جمهوری اسلامی ایران و ابراز تمایل مکرر وی برای بهبود روابط با جامعه بین‌المللی و تاکید بر راه‌حل سیاسی برای مساله سوریه، بار دیگر توجه ترکیه به اهمیت روابط دیپلماتیک با ایران جلب شد.
 
 مقامات ترکیه برای نخستین بار در جریان مجمع عمومی سازمان ملل که اوایل مهر ماه در نیویورک برگزار شد با همتایان ایرانی خود در دولت روحانی ملاقات کرده، حتی عکس‌هایی از "‌محمدجواد ظریف‌" وزیر خارجه ایران و همتای ترکی‌اش منتشر شده  که آنها را در حال قدم زدن کنار رودخانه و گپ‌و‌گفت با یکدیگر نشان می‌داد.

با گذشت چند هفته از این دیدار، ظریف به ترکیه سفر کرد، وی در این سفر نه تنها دعوتنامه‌ای از دولت آنکارا برای سفر رئیس جمهور ایران به ترکیه دریافت کرد، بلکه توان دوباره تهران و آنکارا در یک جبهه را نشان داد و سوریه؛ عامل اختلاف این دو همسایه به عامل دوستی‌شان مبدل می‌شود.
در همین راستا خبرگزاری فرانسه در گزارشی خبری نوشته است: "‌ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو با اکثریت جمعیت سنی، اخیرا به دنبال ترمیم روابط خود با قدرت‌های شیعه مذهب یعنی ایران و عراق برای بازیابی مجدد نفوذ تضعیف شده خود در خاورمیانه پس از قیام‌های بیداری اسلامی است."
 
"‌مِحمت شاهین‌"، استاد روابط بین‌الملل در آنکارا در مصاحبه با روزنامه "‌تودی زمان‌" در این زمینه می‌گوید: "‌نزدیکی احتمالی روابط ایران و آمریکا امکان گذاشتن تأثیری مهم بر سیاست‌های کشورهای منطقه داشته و کشورهای حوزه خلیج فارس، ممکن است برای حفاظت از منافع خود از ترکیه به عنوان یک قدرت موازنه بخش استفاده کنند. با این حال، ترکیه باید در این زمینه محتاط باشد، زیرا بر خلاف کشورهای خلیج فارس، گرمی روابط ایران و آمریکا می‌تواند به نفع ترکیه نیز باشد‌".  
 
این تحلیل‌گر می‌افزاید: "‌نیازی به گفتن نیست که موازنه منطقه‌ای بدون ایران، به نفع ترکیه نیست، اگر به سیاست‌های ایران در عراق، لبنان و سوریه نگاه کنیم، باید بگوییم که ایران نباید از بازی قدرت خاورمیانه کنار زده شود، بهبود احتمالی روابط ایران و آمریکا قطعاً به نفع آنکارا خواهد بود‌".  
 
اکنون به نظر می‌رسد چند عامل در تغییر نگرش ترکیه به روابط با ایران نقش داشته که می‌توان از این تغییر نگرش با عنوان سیاست ترکیه در ترمیم روابط با ایران نام برد؛ ایجاد چالش در سیاست خارجی ترکیه در قبال همسایگان و نیز منطقه خاورمیانه که این چالش برآمده از دیپلماسی ترکیه در خاورمیانه و بن‌بست ارائه الگوی سیاسی و حکومتی در خاورمیانه است.
 
همچنین ایجاد مانع در پیشبرد سیاست‌های ترکیه در قبال سوریه باعث شده که مقامات ترکیه به شکلی در‌صدد تغییر نگرش خود برآمده و لذا نوعی بازگشت در سیاست خارجی ترکیه نسبت به همسایگانش‌ از جمله ایران ایجاد شود که این بازگشت در راستای ترمیم روابط  است.
 
عامل دیگر، روی کار آمدن دولت جدید در ایران بوده، که ترکیه به دنبال این است که بتواند شرایط نوینی برای تغییر در نگرش سیاست‌های خود در قبال ایران ترسیم کند.
 
نگاه ایران به غرب و پیش آمدن بحث مذاکره با آمریکا و 1+5 عامل تاثیرگذاری بوده، به این معنا که ترکیه خود را در وضعیت جدیدی نسبت به روابط با ایران می‌بیند.

پیش از این ترکیه میان ایران و غرب نقش میانجی را بازی می‌کرد که می‌توان به نشست ترکیه، ایران و برزیل در تهران در رابطه با موضوع هسته‌ای کشورمان اشاره کرد که در واقع آن وضعیت شاید فراخور سیاست اردوغان بود که بخواهد نقش راهبری در منطقه را پیگیری کند.

سایه بحران سوریه بر روابط ایران و ترکیه
 
روند تحولات خاورمیانه در دو سال گذشته منجر به ایجاد تنش در روابط بین ترکیه و همسایگان و این موضوع باعث نوعی به عقب راندن سیاست ترکیه در برابر ایجاد نقش منطقه‌ای شده، که این امر منجر به بازگشت و ترمیم روابط ترکیه با همسایگان خود شده است.
 
داوود اوغلو‌ در سفرش به ایران گفت:" بازی و رابطه خوب با همه بازیگران منطقه‌ای از مهم‌ترین سیاست‌های ترکیه در منطقه بوده و کشورش در تلاش برای داشتن روابط خوب به همه بازیگران جهانی و منطقه‌ای است."

به گزارش "‌نیویورک تایمز‌" سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه، یک واقعیت دشوار را برای آنکارا روشن کرده است؛ حمایت ترکیه از معار‌ضان سوریه به سقوط دولت "بشاراسد‌" منجر نشده اما در عین حال تهدید ناشی از تندروی‌های گروه‌هایی مانند القاعده‌ در سوریه را برای تمامی منطقه افزایش داده، با این حال ترکیه اخیرا از مقامات آمریکایی و دیگران به دلیل قادر‌ساختن گروه‌های تندرو برای دسترسی به تسلیحات، انتقاد کرده بود.

"رویترز"‌ می‌نویسد: نگرانی‌های مشترک ایران و ترکیه را بر آن داشته تا بر اختلاف نظرها پل زده و به سوی همکاری حرکت کنند.

به گزارش این خبرگزاری، ایران در 32 ماه گذشته حمایت همه جانبه‌ای از ملت و دولت سوریه به عمل آورده اما ترکیه از معارضان‌ سوریه پشتیبانی کرده، با این حال قدرت گرفتن القاعده‌ در سوریه موجب شده که تهران و آنکارا برای بهبود روابط تلاش کنند.

رویتر‌ز در ادامه می‌نویسد: به این ترتیب با وجود اختلاف نظرهای عمیق بین تهران و آنکارا بر سر نقش اسد در دولت انتقالی، آنها خواستار یک راه حل دیپلماتیک برای سوریه هستند.

به گفته برخی تحلیلگران ترکیه و ایران به نقطه‌ای مشترک در مورد فرا رسیدن زمان همکاری در مورد سوریه رسیده و معتقدند که سوریه به یک راه‌حل فوری نیاز دارد.
 
با مقایسه مواضع ایران و ترکیه در سوریه، به هیچ وجه جایگاه  احمد داوود‌ اوغلو‌ در این معادله مشخص نمی‌شود.

وی در تهران با همتای ایرانی‌اش "محمدجواد ظریف" دیدار و پس از آن، هر دو طرف داشتن گفتگوهای سازنده‌ای بر سر بحران سوریه و رسیدن به توافقی کامل بر سر حل بحران سوریه و توقف خونریزی‌ها با یکدیگر را اعلام کردند.
 
جزئیات توافقی که داوود‌ اوغلو‌ از آن صحبت کرده و نقشه راهی که  طرفین از طراحی آن در آستانه برگزاری ژنو2( که هنوز زمان قطعی برگزاری این کنفرانس مشخص نیست) سخن گفته و قرار بر اجرای آن است روشن نیست.

اما مسئله حمایت ایران از حکومت سوریه و حمایت  ترکیه به همراه کشورهای عربی از مخالفان بشار اسد روشن بوده به گونه‌ای که ترکیه در نشست ژنو 1 برای حل بحران سوریه از طرفداران برکناری بشار اسد بوده است.

اما هم اکنون مهمترین مسئله هر دو کشور ایران و ترکیه در قبال بحران سوریه طراحی نقشه راهی برای پایان دادن به جنگ سوریه به منظور  رسیدن این کشور به آرامش است.
 
داوود اوغلو‌ وزیر خارجه ترکیه در صفحه توئیتری‌ خود سفر به ایران را موفقیت‌آمیز ارزیابی کرده و ابراز امیدواری کرده  که دکتر حسن روحانی رئیس جمهور کشورمان در17 دسامبر آینده(26 آذر) به این کشور سفر کند.
همانطور که گفته شد روابط ایران و ترکیه در حال بهبود است؛ ترکیه در شرایطی  روابط حسنه‌ خود را با ایران از سر گرفته که روابط ایران با  کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در حال گسترش و ورود به دوره جدید خود بوده، و این در حالی است که ترکیه در سال‌های اخیر تلاش بسیاری برای نفوذ و حضور در عرصه سیاسی این کشورها و منطقه داشته و این امر به معنای پیدایش یک رقیب تازه نفس اما کهنه کار در منطقه برای این کشور است.

حال باید دید در آینده این همسایه دیرین فارغ از مسائل امروزی سیاست خارجه‌ خود، چه شیوه‌ای را برای رابطه با ایران پیش خواهد گرفت؛ تعامل یا تقابل؟ و این سوالی است که گذر زمان بهترین پاسخ را برایش خواهد داشت.
 
گزارش از ریحانه قراباغی

انتهای پیام/