به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران،  زندگي سراسر حماسه او، به ويژه دوران مبارزه بي امانش با دشمن، در لبنان و ايران، مشحون از مجاهدت ها، دلاوري ها و فداکاري هاست. سيماي شهيد چمران در ذهن ايرانيان، سيماي مردي است که با نيروي ايمانش، مرگ را به سخره گرفت و دنيا را سه طلاقه کرد. چمران نه فقط مجاهدي عارف و آگاه، که معلمي مشفق و دلسوز بود.

آثار مکتوب او، که گاه متن سخنراني هاي او در مجامع و گردهمايي هاي مختلف است، پيچيده ترين معارف و ديدگاه ها را در قالبي ساده و جذاب به مخاطبان خود عرضه مي کند. نثر شيوا، دلچسب و تأثيرگذار او، به ويژه زماني که مي خواهد از عشق خود به خداوند و ذوب شدنش در درياي محبت او سخن بگويد، تأثيري شگفت بر روح و فکر خواننده باقي مي گذارد. آنچه در پي مي آيد، مرور اجمالي برخي آثار مکتوب شهيد دکتر مصطفي چمران، در سالروز شهادت اين سردار پرافتخار اسلام است.

خدا بود و ديگر هيچ نبود

شهيد چمران را بيشتر با متن هاي عرفاني اش مي شناسيم. متن هايي که عموماً حرف هاي تنهايي اوست. حرف هايي که به تعبير شهيد چمران، کاغذ و قلم بر او منت مي گذاشتند و آن ها را در خود جاي مي دادند. «خدا بود و ديگر هيچ نبود» مجموعه اي از دل نوشته ها و خاطرات کوتاهي است که شهيد چمران آن ها را در سه مرحله از زندگي خود به رشته تحرير درآورده است: دوران تحصيل در آمريکا، فعاليت در لبنان و حضور در ايران. او در اين مجموعه يادداشت ها، به دغدغه ها و ديدگاه هايش در حوزه هاي مختلف پرداخته است.

62 يادداشتِ عمدتاً کوتاهِ وي در اين مجموعه، به تدريج و با ورود او به سال هاي مبارزه در لبنان و ايران، رنگ و بويي عرفاني به خود مي گيرد. «بينش و نيايش» مجموعه  ديگري از يادداشت ها و سخنراني هاي شهيد چمران است که علاوه بر يک مقاله و يک متن سخنراني، در برگيرنده سوزناک ترين مناجات هاي اوست. در همين مجموعه  است که مي توان آخرين دل نوشته شهيد چمران را مطالعه کرد: «اي حيات با تو وداع مي کنم؛ با همه زيبايي هايت، با همه مظاهر جلال وجبروتت، با همه کوه ها وآسمان ها ودرياها وصحراها، با همه وجود وداع مي کنم.

با قلبي سوزان وغم آلود به سوي خداي خود مي روم و از همه چيز چشم مي پوشم. اي پاهاي من، مي دانم شما چابکيد، مي دانم که در همه مسابقه ها گوي سبقت از رقيبان ربوده ايد ، مي دانم فداکاريد، مي دانم که به فرمان من، به سوي شهادت صاعقه وار به حرکت درمي آييد، اما من آرزويي بزرگ تر دارم، من مي خواهم که شما به بلندي طبع بلندم، به حرکت درآييد، به قدرت اراده آهنينم محکم باشيد، به سرعت تصميمات وطرح هايم سريع باشيد. اين پيکر کوچک ولي سنگين آرزوها ونقشه ها واميدها ومسئوليت ها را، به سرعت، به هر نقطه دلخواه برسانيد. در اين لحظات آخر عمر، آبروي مرا حفظ کنيد.

شما سال هاي دراز به من خدمت کرده ايد، از شما مي خواهم که اين آخرين لحظه را به بهترين وجه ادا کنيد. اي پاهاي من، سريع وتوانا باشيد، اي دست هاي من قوي ودقيق باشيد، اي چشمان من تيزبين وهوشيار باشيد، اي قلب من، اين لحظات آخرين را تحمل کن، اي نفس، مرا ضعيف وذليل مگذار، تا چند لحظه بيشتر با قدرت واراده، صبور وتوانا باش. به شما قول مي دهم که پس از چند لحظه همه شما در استراحتي عميق وابدي، آرامش خود را براي هميشه بيابيد وتلافي اين عمر خسته کننده واين لحظات سنگين وسخت را دريافت کنيد. من، چند لحظه بعد به شما آرامش مي دهم ....»

تجربه هاي يک عمر مبارزه

بخش ديگري از آثار نوشتاري شهيد چمران، به خاطرات و تجربه هاي مبارزاتي او اختصاص دارد. کتاب هايي مانند «لبنان» و «کردستان» نوشتارهايي از اين قبيل است. «لبنان»، رهاورد سال هاي حضور دکتر چمران در جنوب لبنان و همکاري با امام موسي صدر براي ساماندهي اوضاع شيعيان محروم و مظلوم اين کشور و کمک به مبارزان فلسطيني است. او در اين کتاب، ابتدا به تشريح شرايط حاکم بر لبنان، پيش از آغاز فعاليت هاي امام موسي صدر مي پردازد. شرايط دردناک شيعيان جنوب لبنان، موضوع فصل هاي ابتدايي اين کتاب است.

شهيد چمران پس از بيان اين مقدمات، از برنامه هايي سخن مي گويد که با مديريت امام موسي صدر براي از بين بردن شرايط ناگوار حاکم بر جامعه، اجرا مي شود. او در اين گزارش مفصل، دلايل جنگ هاي داخلي لبنان، مشکلات فلسطينيان و توطئه هاي دائمي صهيونيست ها را شرح مي دهد و ديدگاه هاي خود را درباره حوادث روي داده، بيان مي کند. کتاب «کردستان» نيز چنين رويکردي دارد. اين کتاب مجموعه اي از خاطرات تلخ و شيرين دوران سخت حضور شهيد چمران، در کردستان است.

دفع غائله ضدانقلاب در کردستان و تشريح شرايط موجود، همراه با نثر گيرا و منسجم متن، خواننده را با نويسنده همراه مي کند و زواياي کمتر ديده شده نخستين روزهاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي را به او مي نماياند.

دو کتاب «کردستان» و «لبنان» هم در برگيرنده تجارب ارزنده يک مبارز باسابقه اند و هم روايت کننده ماجراهايي واقعي که جذابيت هاي خاص خود را دارد.

جايگاه مباحث اعتقادي در آثار شهيد چمران

در بررسي آثار شهيد چمران، مباحث اعتقادي، کمتر از ديگر حوزه ها مورد توجه قرار گرفته است. واقعيت آن است که بخش مهمي از آثار مکتوب او به مباحث اعتقادي اختصاص دارد. کتاب «انسان و خدا» يکي از همين نوشته هاست که دربرگيرنده يک دوره سخنراني شهيد چمران، در کانون توحيد تهران است. اين سخنراني ها در ماه رمضان سال 1359 (هـ.ش)، ايراد و سپس توسط شهيد چمران در قالب يک مجموعه، تنظيم شد. موضوع اصلي کتاب، چنان که از نامش برمي آيد، شناخت خداست.

با اين حال دکتر چمران کوشيده است ضمن نقد ايدئولوژي هاي مختلف، مانند کمونيسم و کاپيتاليسم، اسلام را به عنوان مکتبي ميانه و راه حلي اساسي براي رفع مشکلات عمده بشريت معرفي کند. «انسان و خدا» در چهار گفتار جداگانه تنظيم شده است. گفتار نخست به مباحث مربوط به شناخت انسان و ارتباط آن با خداشناسي اختصاص دارد.

دکتر چمران در اين فصل با اشاره به دو پديده «خواب» و «پاراسايکولوژي» (تله پاتي) به اثبات موضوع عالَمِ غيب و روح مي پردازد و مي کوشد با آوردن دلايل عقلاني و استفاده از وقايعي که در طبيعت جريان دارد، مباحث مربوط به خداشناسي را به مخاطبان خود آموزش دهد. وي در گفتار دوم اين کتاب نيز به بررسي روش هاي قرآن در اثبات وجود خداوند اشاره مي کند و در گفتار سوم و چهارم به نقد مکتب هاي بشري و اثبات حقانيت اسلام، به عنوان يک مکتب الهي مي پردازد.

موضوع معرفي سيره سياسي و اجتماعي امامان معصوم(ع)، به ويژه زندگي اميرالمؤمنين(ع) بخش ديگري از آثار شهيد چمران را تشکيل مي دهد.

کتاب «علي(ع)، زيباترين سروده هستي» مجموعه اي از سه گفتار مجزا در معرفي ابعاد شخصيت و سيره امام علي(ع) است که در برگيرنده سه سخنراني شهيد چمران با عنوان «ذکر خدا و عدالت علي(ع)»، «از حکومت علي(ع) تا مهدي موعود(عج)» و «امام علي(ع)، تجلي عدل خدا» است. او در اين سه سخنراني مي کوشد زواياي کمتر مطرح شده سيره امام علي(ع) را با بياني شيرين و امروزي، به مخاطبانش ارائه کند.