آیا می‌دانید یک‌سوم زنان و یک‌پنجم مردان دنیا از درجاتی از پوکی استخوان و شکستگی‌های استخوانی ناشی از آن رنج می‌برند؟ براساس اعلام محققان کانادایی، شکستگی‌های استخوانی ناشی از پوکی استخوان، شایع‌تر از ابتلا به سکته قلبی و سرطان پستان است. از طرف دیگر، حدود 50 درصد از شکستگی‌های استخوانی در افراد بالای 50 سال در اثر ابتلا به پوکی استخوان رخ می‌دهد. به علاوه، پوکی استخوان،‌ دلیل 90-70 درصد از شکستگی‌های لگن بین سالمندان هم محسوب می‌شود.

با خواندن این آمار و ارقام، حتما متوجه شده‌اید موضوع این مقاله، به رژیم‌ غذایی مناسب برای افراد مبتلا به پوکی استخوان اختصاص دارد. از این رو، گفت‌وگویی با دکتر رضا راست‌منش، متخصص تغذیه و عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی انجام داده‌ایم تا بیشتر با نوع رژیم غذایی برای کنترل و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان آشنا شویم.

این یک باور عامیانه و کاملا اشتباه است و هیچ پایه و اساس علمی هم برای اثبات آن وجود ندارد. معمولا پوکی استخوان،‌ بین سالمندان شایع‌تر است و از آنجا که بیشتر آنها از مشکل یبوست هم رنج می‌برند، مصرف سنجد نه‌تنها باعث بهبود درد و پوکی استخوان آنها نمی‌شود، بلکه می‌تواند باعث تشدید یبوست و دامن زدن به مشکلات‌شان هم بشود. با این حساب نمی‌توانیم مصرف سنجد را برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان مناسب بدانیم.

نه، در برخی از موارد مصرف منابع غذایی سرشار از کلسیم مانند شیر و لبنیات یا مکمل‌های این ماده معدنی، نه‌تنها کمکی به بهبود پوکی استخوان نمی‌کند، بلکه می‌تواند شرایط بیمار را بدتر هم بکند. استخوان‌های ما، تنها از کلسیم تشکیل نشده‌اند و عناصر دیگری مانند منیزیم، روی و پروتئین هم دارند. با این حساب، برخی از موارد ابتلا به پوکی‌ استخوان می‌تواند به دلیل کمبود این مواد مغذی باشد و افزایش دریافت کلسیم به شکنندگی بیشتر استخوان‌ها و بدتر شدن شرایط بیمار، دامن بزند. از این رو، توصیه ما همواره این است که افراد مبتلا به پوکی استخوان پیش از هر اقدام خودسرانه خوراکی یا دارویی، حتما با متخصص تغذیه و پزشک مشورت کنند تا با مصرف خوراکی‌ها و مکمل‌هایی که ربطی به بیماری آنها ندارد،‌ باعث تشدید بیماری خود نشوند.

نه، همان‌طور که گفته شد، گاهی دلیل ابتلا به پوکی استخوان، عاملی جز کمبود کلسیم در بدن است بنابراین نمی‌توانیم برای بهبود درد ناشی از پوکی استخوان یا بهتر شدن شرایط بیماری به تمام بیماران مبتلا به پوکی استخوان مصرف فراوان لبنیات را توصیه کنیم. از طرف دیگر، اگر هدف شما از مصرف لبنیات، دریافت پروتئین برای کاهش درد و بهتر شدن اوضاع پوکی استخوانتان باشد، می‌توانید این پروتئین را از منابع دیگری مانند تخم‌مرغ یا انواع گوشت‌های سفید و قرمز تامین کنید و خودتان را فقط به مصرف گروه خاصی از مواد غذایی محدود نکنید. ضمن اینکه مصرف لبنیات محلی از نظر بهداشتی هم قابل‌توصیه نخواهد بود. توجه به این نکته هم ضروری است که در مواردی خود شیر هم می‌تواند افزایش دردهای آرتروزی را به دنبال داشته باشد (مگر اینکه قبل از مصرف آن را بجوشانید و چربی‌اش را جدا کنید)، کلسیم دریافتی در استخوان‌ چکشی گوش رسوب کند و حتی باعث ابتلا به یبوست در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان شود. به این ترتیب، باز هم اهمیت مشورت با پزشک و متخصص تغذیه قبل از هر اقدام خودسرانه تغذیه‌ای برای درمان یا بهبود شرایط بیماری‌های مختلف، مطرح می‌شود.

مبتلایان به پوکی استخوان می‌توانند در حد متعادل و متناسب با تجویز پزشک و متخصص تغذیه خود، منابع ویتامین D مانند کره یا خوراکی‌های غنی‌شده با ویتامین‌ D را در برنامه غذایی‌شان بگنجانند. مصرف مواد غذایی حاوی منیزیم مانند خرما و آجیل‌های خام هم برای این افراد مناسب است. ضمن اینکه مکمل‌های جوشان و اکسید منیزیم یا مکمل‌های ترکیبی کلسیم، منیزیم و روی هم می‌توانند با تجویز متخصص در برنامه غذایی بیماران مبتلا به پوکی استخوان جای بگیرند. از طرف دیگر، گاهی می‌توان مصرف گیاه دم‌اسبی که منبع سیلیکون است را هم به این بیماران توصیه کرد. البته فراموش نکنید هیچ‌کدام از این خوراکی‌ها، معجزه نمی‌کنند و مصرف خودسرانه و بیش از اندازه آنها هم تحت هیچ شرایطی برای هیچ‌کدام از بیماران مبتلا به پوکی استخوان توصیه نمی‌شود. افراد مبتلا به پوکی استخوان باید با قرار گرفتن روزانه و حدود 20 دقیقه‌ای در معرض نور مستقیم آفتاب هم ویتامین‌ D لازم برای بدن را کسب کنند. در این مدت باید سطحی به اندازه قرص صورت و کف 2 دست در معرض آفتاب قرار بگیرند.

برخی از منابع غذایی حاوی پلی‌فنول مانند سویا می‌توانند برای این بیماران مفید باشند اما باید به این نکته هم توجه کنیم که خوراکی‌هایی مانند سویا برای خانم‌های مبتلا به کیست پستان مناسب نیست و حتی ممکن است باعث ایجاد مشکلات هورمونی هم شود. با این حساب، دادن رژیم غذایی به تمام بیماران، از جمله بیماران مبتلا به پوکی استخوان، کار ساده‌ای نیست و باید زیر نظر متخصص باشد تا مشکل ثانویه‌ای برای فرد ایجاد نکند.

برخی از افراد ادعا می‌کنند شنا باعث بهبود شرایط بیماران مبتلا به پوکی استخوان می‌شود در حالی که قرار گرفتن داخل آب، حدود 30-20 درصد از وزن بدنمان را کم می‌کند و در نتیجه، فشار وارده به استخوان‌ها را کاهش می‌دهد. بیماران مبتلا به پوکی استخوان باید ورزش‌هایی کنند که فشار بیشتری به استخوان‌هایشان وارد کنند. از این رو، توصیه می‌شود این بیماران روزانه و به ‌صورت مستمر، ورزشی مانند دمبل زدن با دمبل‌های سبک حدود 1 کیلوگرمی را انجام دهند. دمبل زدن به افزایش فشار به مرکز ثقل بدن و بهبود وضعیت بیماران مبتلا به پوکی استخوان کمک خواهد کرد.

نه! مصرف کله‌پاچه به دلیل چربی اشباع بسیار بالایی که دارد، به ‌شدت باعث بالا رفتن سطح لوکوترین خون و افزایش دردهای استخوانی می‌شود. البته ناگفته نماند از نظر علمی، مصرف ژلاتین می‌تواند به تولید استخوان و کاهش دردهای استخوانی کمک کند اما از آنجا که کله‌پاچه علاوه بر ژلاتین، دارای چربی هم است، مصرف آن را فقط تحت شرایط خاصی به بیماران مبتلا به پوکی استخوان توصیه می‌کنیم.

اینکه بیماران کله‌‌پاچه را خوب و به مدت طولانی تا جایی که استخوان‌های آن هم کاملا له و پخته شوند، بجوشانند. سپس آب آن را صاف کنند و داخل یخچال بگذارند. پس از چند ساعت که چربی و آب ژله‌مانند کله‌پاچه از هم جدا شدند، چربی روی آب را کاملا بگیرند و سپس آب ژلاتینی آن را گرم و مصرف کنند. البته شما می‌توانید این کار را با پای مرغ هم انجام دهید.