گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان - ساعت 9:30 دقیقه صبح بود و ما در گوشه‌ای از خاک سومالی بودیم. سرجوخه ژولیت اوویمانا سوار تانک شد. تازه یک هفته بود که ژولیت و دیگر اعضای "یگان رزمی هجدهم" سومالی از جنگی طاقت فرسا در منطقه "شبیلی سفلی" برگشته بودند، اما یگان همچنان در حالت آماده باش قرار داشت.

گروه تروریستی الشباب در سال گذشته میلادی کنترل سه پادگان را در دست گرفت و بیش از 100 سرباز را نیز کشت. البته آن‌ها فقط به سه پادگان بسنده نکرده و به پادگان‌های دیگر نیز پاتک زدند. امروز صبح اما همه چیز آرام بود! اوویمانا (Uwimana) سوار تانک تی-55 می‌شود. او روی یک صندلی فلزی ایستاده و تانک به سمت جلو در حرکت است. تانک از روی تپه‌های شنی رد شده و دود از زیرش بیرون می‌زند؛ سپس داخل شن‌ها فرو رفته و گویی دارد بلعیده می‌شود.

آمیسوم و یکی از خطرناک‌ترین نقاط جهان

اوویمانا جزو 500 زن دلیری است که در شاخه اوگاندای آمیسوم حضور دارد. نیروهای اتحادیه آفریقا در سومالی موسوم به «آمیسوم» متشکل از 17000 نیروی آفریقایی است که در حال نبرد با الشباب و تامین امنیت شاخ آفریقا است تا زمانی که امکان آغاز فرآیند سیاسی فراهم شود. این زنان به عنوان راننده، توپچی تانک و تکنسین خدمت می‌کنند؛ نقش‌هایی که تا همین سال پیش حتی در ارتش آمریکا نیز میسر نبود. در سومالی اما همه چیز فرق دارد؛ زنان مبارزِ صلح سال‌هاست که در چنین پست‌هایی مشغول به کار می‌شوند.

این موضوع از دو جهت حائز اهمیت است: اول اینکه الشباب یکی از خطرناک‌ترین گروه‌های تروریستی جهان محسوب می‌شود و دوم اینکه سومالی یکی از خطرناک‌ترین نقاط روزی زمین برای زنان به حساب می‌آید: 1600 مرگ مادر از بین هر 100 هزار زایمان، نقص عضو اندام جنسی و تهاجم جنسی.

با این حال، حضور پررنگ زنان در میادین نبرد سومالی نه مایه غفلت است و نه مایه نومیدی؛ این امر نوعی قمار استراتژیک محسوب می‌شود. زنان صلح‌جو پیامی نانوشته اما کاملا روشن را دنبال می‌کنند: پیشگیری از اعمال خشونت جنسی توسط همرزمان مرد نسبت به غیرنظامیان و همچنین تحقق برابری جنسیتی در سومالی.

سرجوخه لِهی چبت، توپچی تانک اوویمانا، پس از عبور از مسیرهای پر فراز و نشیب حوالی به راننده دستور توقف می‌دهد. صدای او به خاطر صدای بسیار شدید موتور تانک به سختی شنیده می‌شود. موتور تانک خاموش شده و حالا توپچیِ سرحال در اوج آمادگی بدنی خودش را از محفظه کوچک بالای تانک به بیرون می‌کشد.


سومالی، نماد شکست

تقریبا سه دهه است که سومالی یکی از بارزترین نمادهای کشور شکست خورده در سراسر جهان محسوب می‌شود. پس از سقوط رژیم محمد زیاد باره، دیکتاتور سومالی، در سال 1991، این کشور وارد جنگ‌های خونین قبیله‌ای شد که همین مسئله نیز منجر به نابودی زیرساخت‌های کشور شد. در نهایت، ما شاهد قحطی در سومالی بودیم که نمونه آن در تاریخ به سختی پیدا می‌شود.

در پی هرج و مرج سال‌های پس از آن، سرانجام سر و کله گروه تروریستی به نام «الشباب» پیدا شد که بیعت گروه با القاعده منجر به اشغال بیشتر اراضی کشور سومالی ازجمله موگادیشو، پایتخت، شد.

استثمار جنسی زنان توسط آمیسوم!

نخستین اعزام نیروی آمیسوم به سومالی در سال 2007 صورت گرفت؛ شورای امنیت و صلح اتحادیه آفریقا طی حکمی خواستار حفاظت از زیرساخت سومالی، حفاظت از مقامات دولتی این کشور و همچنین اعزام کمک‌های بشردوستانه شد. آن حکم از آن روز در ابعاد گسترده‌تر انجام می‌شود. ماموریت آمیسوم نیز بیش از آنکه صلح‌طلبانه باشد، ضد شورشی است. نیروهای آمیسوم تاکنون توانسته‌اند تا جنگ‌طلبان الشباب را از مناطق پرجمعیت بیرون رانده و به سمت مناطقی نظیر «شبیلی سفلی» برانند. در همان منطقه نیز نیروهای آمیسوم و الشباب مشغول نبردی موش و گربه وار هستند.


اما با پررنگ‌تر شدن حضور آمیسوم، بحث‌های حاشیه‌ای آن نیز بالا گرفته است. در گزارش سال 2014 دیده‌بان حقوق بشر به استثمار و خشونت جنسی زنان توسط نیروهای اوگاندایی و بروندیاییِ آمیسوم اشاره شده است. از زمان انتشار این گزارش، آمیسوم تلاش کرده تا مکانیسم‌هایی را به کار گیرد تا قربانیان خشونت جنسی بتوانند اتهامات متوجه سربازان آمیسوم را گزارش کنند. این رویه همچنین سبب علنی شدن حملات جنسی در سطح عمومی شده است.

زنان با زنان بهترند

از سال 2001 و پس از تصویب قطعنامه 1325 شورای امنیت سازمان ملل با محوریت زنان، صلح و امنیت، به کارگیری صلح‌جویان زن یکی از استراتژی‌ها رسمی سازمان ملل برای مبارزه با خشونت جنسی است. منطق پشت سر این اقدام یعنی حضور بیشتر زنان در ماموریت‌های حافظ صلح و پیشگیری از خشونت جنسیتی کاملا مشخص است: زنان به طور کلی راحت‌ترند در مورد مشکلاتشان با زنان حرف بزنند. به همین دلیل، اعزام نیروهای زن به تسهیل رویه گزارش‌های جنسی توسط آمیسوم کمک شایانی می‌کند. علاوه بر آن، حضور سربازان زن در گردان‌های خواستار برقراری صلح، باعث کاهش خشونت جنسی علیه غیرنظامیان می‌شود.

خیال‌بافی سازمان ملل؟

سازمان ملل در سال گذشته میلادی و پس از اجرایی شدن قطعنامه 1325 با شگفتی گزارش داد که «حتی یک سرباز زن صلح‌طلب تاکنون حین ماموریت مورد سو استفاده جنسی یا استثمار جنسی قرار نگرفته است.» البته تاثیر حضور سربازان زن به عنوان پادزهری برای خشونت جنسی چیزی بیشتر از شواهد زبانی نیست.

ماری شووبل، استاد دانشگاه و مربی سربازان نیروهای خواستار برقراری صلح سومالیایی می‌گوید: «ایده این است که احتمالا برخی از مردان در مقابل دیدگان همرزمان زن دست به چنین رفتارهایی نزنند. اما مادامی که زنان پست فرماندهی یا مقام دارای قدرت نباشند، بعید است که حضور زنان تاثیر چندانی داشته باشد.»

سربازان زن تانک سوار

16 سال پس از تصویب قطعنامه، آمار زنان عضو نیروهای حفظ صلح سازمان ملل تنها به 3 یا 4 درصد کل نیروها می‌رسد. پابلو کاستیو-دیاز، تحلیلگر صلح و امنیت بخش زنانِ سازمان ملل (آژانس سازمان ملل که در زمینه برابری جنسیتی فعال است)، می‌گوید: «بسیاری از این زنان در نقش‌های مکملی مانند پشتیبانی دفتری، مشغول به کارند در حالی که بر اساس آموزش‌ها توانایی انجام کارهای بزرگتری را دارند.»

این در حالی است که میانگین حضور زنان در نیروهای اوگاندایی آمیسوم تنها کمی بیشتر از میانگین آمار سازمان ملل و برابر با 6.6 درصد است. کشور اوگاندا اما همواره دچار مشکلات جدی ناشی از نابرابری جنسیتی بوده اما به دلیل حضور 30 درصدی زنان در پست‌های نظامی، احتمال بهتر شدن اوضاع در سال‌های آتی بیشتر است.

اسکوویا ناگون مافابو نوعی خودروهای زرهی شبیه به تانک به نام BMP را می‌راند. او می‌گوید که پیش از ورودش به پایگاه آموزش نظامی کامپالا در سال 2012، هیچ راننده BMP در پایگاه وجود نداشت. او در ادامه می‌گوید: «اما وقتی رسیدم آن‌ها گفتند که باید توانایی دختران را نیز محک زد. به همین خاطر، چهار نفر از ما را برای گذراندن دوره‌های آموزشی در کنار مردان انتخاب کردند. پس از اتمام دوره و کسب مجوز و صلاحیت لازم برای رانندگی، مدرسه گفت که "از امروز دختران بیشتری را تحت آموزش قرار خواهیم داد" و از آن روز، شش دختر دیگر نیز آموزش دیدند.»


فرهنگ نظامی موجب تغییر زنان شده است

حضور هر چه بیشتر زنان باعث افزایش قدرت آنان در سطح جامعه و بین نیروهای نظامی خواهد شد. شووبل می‌گوید: «فرهنگ [نظامی] توسط زنان دستخوش تغییر نشده؛ و بالعکس زنان را تغییر داده است. این فرهنگ کاملا مردانه و دارای تبعیض جنسی است و به سادگی تغییر نمی‌کند. بنابراین برای رسیدن به جایگاه‌های بالا، زنان نیز باید خودشان را با رفتارهای مردانه مطابقت دهند.

این ماجرا در جایی مانند عربیسکا، یعنی همان جایی که اوویمانا و چِبت و دیگر همرزمان زن آن‌ها مشغول به کارند نیز می‌تواند حقیقت وجود داشته باشد. بیشترین تعداد زنان اوگاندایی آمیسوم در پایگاه موگادیشو متمرکز شده‌اند. زنانگی در بین نیروهای زن مستقر در این پایگاه بیشتر رنگ همراهی را به خود گرفته است.

سرجوخه مامونا کاهیندو، که نیروها و تجهیزات را با خودرویی غیر زرهی جابجا می‌کند، می‌گوید: «ببینید، اینجا جای ماست و در آن راحتیم. او سپس با گروهی از زنان دیگر در مورد نوعی کرم مو صحبت می‌کنند. نتیجه این است که هیچ چیز، حتی کلاه، نیز نمی‌تواند از موهایشان در برابر گرمای بیداد کننده سومالی محافظت کند.

سرانجام کاهیندو، خسته از صحبت با همرزمانش، سیستم صوتی کنار تختش را روشن می‌کند. صدای یک خواننده پاپ معروف نیجریه‌ای در اتاق می‌پیچد. سپس یک راننده زن دیگر نیز او را در امر خواندن همراهی می‌کند. کاهیندو می‌گوید: «می‌بینی؟ اینجا خیلی خوش می‌گذرد. موگادیشو خیلی هم بد نیست، مگر نه؟»

نمایشگاه کتاب، پیتزا و فیلم سه بعدی

با رانندگی در خیابان‌های موگادیشو، پایتخت سومالی، می‌توان سال‌هایی را به خاطر آورد که این شهر خط مقدم جنگ علیه الشباب بودند و حالا دارای امنیت کامل هستند. اما امنیت موگادیشو موقتی است. در ماه ژوئیه، دو فرد انتحاری حملاتی را بر پایگاه آمیسوم، محل استقرار کاهیندو و باسالیروا، ترتیب دادند که موجب کشته شدن 14 نفر شد.

تغییرات سومالی به عنوان کشوری که ربع قرن درگیر جنگ بوده، کاملا محسوس است: به تازگی دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در موگادیشو برگزار شد؛ ساکنین دیگر با خیالی آسوده‌تر می‌توانند در خیابان‌ها قدم بزنند و یک پیتزا سفارش دهند یا حتی در سینمای خانه پیتزا، یک فیلم سه بعدی تماشا کنند.

گرچه دیگر نقاط کشور به جز پایتخت همچنان خطرناک محسوب می‌شود، اما همین ثبات نسبی در داخل موگادیشو باعث شده تا بحث‌هایی چون برابری جنسیتی و حقوق زنان مطرح شود؛ بحث‌هایی که امکان مطرح کردن آن در دوران اوج درگیری‌ها اصلا ممکن نبود. پارلمان سومالی همچنین طرح جرم شناختن خشونت جنسی را برای اولین بار بررسی کرد که البته رای نیاورد. همچنین مجمع رهبری ملی سومالی برای انتخابات آتی مجلس این کشور، سهم زنان را به 30 درصد افزایش داده است.

تاثیر جنگ بر نقش‌های جنسیتی

دوران صلح علاوه بر بهبود وضعیت سلامت از یک جنبه دیگر نیز به کمک زنان شتافته است: همسرانشان در دوران جنگ دور از خانه بوده و زنان مدیریت خانه را برعهده داشتند؛ همین امر سبب ورود برخی از زنان به کسب و کارهای بزرگ‌تر شده است. جنگ بر نقش‌های جنسیتی اثر مستقیم می‌گذارد.

حضور سربازان زن احتمالا باعث قوت قلب زنان سومالیایی نیز می‌شود. امید است تا با حضور مقامات زن آمیسوم در خیابان‌ها، در اتاق‌های کنفرانس سازمان ملل و همچنین در ملاقات با مقامات سومالیایی، وضعیت زنان و درک مردان از نقش‌های جنسیتی بهتر شود.

مِرسی روهیندا، از سربازان زن اوگاندایی، می‌گوید: «وقتی می‌گوییم که قرار است که رهبر یک گروه قرار است با شما ملاقات کند، [رهبران محلی] انتظار دارند تا با یک مرد ملاقات کنند و وقتی می‌بینند آن شخص زن است، کاملا شگفت‌زده می‌شوند. احتمالا فرهنگ چنین خواسته که زنان اجازه رهبر شدن در گروه‌ها را نداشته باشند... ولی به نظرم همه چیز در حال تغییر است. دست کم مردان می‌بینند که زنان نقش‌های رهبری را نیز عهده‌دار شده‌اند.»

حضور سربازان زن آمیسوم باعث تغییر نگرش دختران جوان سومالیایی نیز شده است، زیرا زنان سرباز به شکلی به الگوی دختران جوان‌تر بدل گشته‌اند.

زن دارای بالاترین مقام نظامی در سومالی

حضور نیروهای زن مشوق دیگر زنان است. برای نمونه، در لیبریا پس از تشکیل یگان زنان پلیس باعث رشد افسران زن در این کشور شد. در سومالی نیز چنین رویه‌ای در حال انجام است. ایمان اِلمان (Iman Elman) دارای بالاترین مقام نظامی در سومالی است که الگوی دختران این کشور می‌شود. او در کانادا بزرگ شده و در سال 2009 به موگادیشو بازگشت. المان در مرکز ویژه قربانیانِ خشونت جنسی مشغول به فعالیت است که متعلق به مادرش است.

المان در سن 19 سالگی به ارتش سومالی پیوست. در آن زمان، از بین 350 نفر در گردان فقط دو نفرشان زن بودند. او یک سال مورد حمله کلامی از سوی همرزمان مردش قرار گرفت، اما سرانجام به خط مقدم فرستاده شد. او می‌گوید که امروزه مردان جنبه بیشتری برای پذیرش زنان در ارتش دارند.

مشکلات سومالی

ارتش 16000 نفری سومالی از امکانات لازم برخوردار نیست و ممکن است ماه‌ها هیچ حقوقی دریافت نکنند. عدم وجود سربازخانه مناسب و همچنین عدم وجود مکانیسم ضروری برای گزارش خشونت‌های جنسی از دیگر مشکلات جدی این کشور است.

ایمان المان می‌گوید: «ما هنوز سازمان حقوق بشر نداریم. وقتی من به ارتش پیوستم، هیچ راهی برای گزارش شکایات از نحوه سو استفاده کلامی مردان از خودم وجود نداشت.»

هنجارهای جنسیتی در سومالی در حال تغییر بوده و به سوی صلح در حرکت است. همچنین زنانی که لباس فرم به تن می‌‎کنند نیز نقش بسیار مهم‌‎تری را در این کشور ایفا خواهند کرد.


در حال حاضر، صلح و برابری جنسیتی کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد. گرچه ثبات نسبی به موگادیشو بازگشته اما بمباران‌ها و ترورهای گاه و بیگاه همچنان رخ می‌دهد. نیروهای الشباب نیز در بیرون از شهر همچنان حجم وسیعی از کشور را در کنترل خود دارند. دورانداز زنان در این نقاط بسیار تیره و نامعلوم به نظر می‌رسد: در این نقاط، یک زن از هر 12 زن هنگام زایمان جان خود را از دست داده و حدود نیمی از دختران نیز پیش از 18 سالگی ازدواج می‌کنند.

اینک زنان از فرصت بیشتری برای حضور در جبهه‌های نبرد برخوردار هستند. آن‌ها می‌توانند ایجاد فرهنگی کمک کنند که در آن به برابری جنسیتی در نیروهای مسلح، احترام بیشتری گذاشته می‌شود. لیلا محمد عبدالله، فعال حقوق زنان در موگادیشو، می‌گوید: «زنان، این کشور را ساختند. آن‌ها از طریق جنگ خواستار برقراری صلح هستند. اگر می‌خواهیم صبح برقرار بماند، به رهبری زنان نیاز مبرم داریم.»


منبع: فرادید

انتهای پیام/