به گزارش خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، صنعت نفت، صنعتی 67 ساله است که نطفه عطفی در تاریخ سیاسی و اقتصادی بوده و نشان دهنده مبارزات مردم ایران برای نجات سرمایه ملی محسوب می‌شود. مصوبه‌ای که دکتر مصدق راه زیادی را برای به تصویب رساندن آن طی کرد تا در بهار انقلاب شکوفه‌ای برای جدایی از وابستگی به بیگانگان رقم بخورد.

 برگی از تاریخ ملی شدن صنعت نفت ایران

به عقیده زبان‌شناسان کلمه نفتا که در زمان اوستایی به معنی روغن معدنی است توسط عرب زبانان به صورت نفتا و در ادامه به شکل نفت مورد استعمال قرار گرفته است، نفت و صنعت آن در بنای اقتصادی کشورهای تولید کننده این مواد گرانبها نقش اساسی را ایفا می‌کند. در ایران نیز نفت به عنوان یک منبع انرژی زندگی و اقتصادی در تحول و رشد و توسعه اقتصادی تأثیر بسیاری دارد. شروع صنعت نفت ایران با قراردادی رقم خورد که در سال 1280 بین دولت وقت ایران و ویلیام دارسی انگلیسی منعقد شد، در این قرارداد مظفرالدین شاه قاجار امتیاز استخراج ، حمل و نقل و فروش نفت ایران را به جز 5 استان شمالی کشور برای مدت 60 سال به دارسی واگذار کرد که سهم ایران از منافع خالص سالانه این قرارداد 16 درصد بود. همزمان با تلاش بی‌وقفه دارسی برای اکتشاف نفت در سال 1284 شرکت جدیدی به نام سندیکای امتیازات تمامی سهام شرکت دارسی را خریداری کرد که دارسی هم از سهامداران این شرکت جدید بود. 

بعد از 7 سال از انعقاد قرارداد دارسی در تاریخ 5 خرداد 1257 تلاش‌ها برای اکتشاف نفت به ثمر رسید و اولین فوران نفت از چاه حفاری شده در مسجد سلیمان اتفاق افتاد، تا یک سال بعد از این تاریخ نیز چاه‌های زیادی در مسجد سلیمان حفر شد. بعد از این اتفاق خطوط انتقال نفت آبادان احداث و شرکت جدیدی به نام شرکت نفت ایران و انگلیس جانشین سندیکای امتیازات شد. در سال 1292 دولت انگلستان 51 درصد از سهام این شرکت را خریداری کرد که این موضوع یکی از بزرگترین دستاوردهای سیاسی و اقتصادی بریتانیا در قرن بیستم محسوب می‌شود. 

بعد از گذشت 31 سال از انعقاد قرارداد دارسی دولت ایران به دلیل عدم تأمین منافع کشور در قرارداد فوق در تاریخ 6 آذر 1311 طی نامه‌ای به مدیر شرکت نفت ایران و انگلیس لغو امتیاز دارسی را اعلام کرد. بعد از لغو قرارداد دارسی قرارداد جدیدی به نام قرارداد 1933 در تاریخ 9 اردیبهشت 1312 منعقد شد که از تفاوت‌های آن نسبت به قرارداد دارسی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- افزایش سهم منافع ملت ایران از 16 به 20 درصد ، پرداخت 4.5 شیلینگ به دولت ایران به ازای فروش هر تن نفت و کاهش محدوده عملیات از 400 هزار مایل مربع به 100 هزار مایل مربع.

بعد از جنگ جهانی دوم و تغییر شرایط قراردادهای نفتی در جهان و همچنین رقابت استعمارگران بر سر منابع نفتی ایران زمزمه‌های لزوم تجدید نظر در قرارداد 1933 و ملی شدن صنعت نفت در بین نمایندگان مجلس و افراد آگاه وقت اوج گرفت. در سال 1328 دولت انگلستان به منظور تأکید بر قرارداد 1933 و حفظ سلطه‌اش بر نفت جنوب ایران قرارداد جدیدی به نام قرارداد الحاقی تنظیم کرد که در آن سهم ایران از هر بشکه نفت از 22 سنت به 33 سنت می‌رسید، این در حالی بود که در آن زمان قیمت هر بشکه نفت خلیج فارس 1 دلار و 75 سنت بود. دکتر محمد مصدق که در آن زمان نماینده مجلس بود در برابر تصویب قرارداد الحاقی فوق مخالفت کرد.

هم‌زمان اعلامیه شدید الحنی از طرف آیت الله کاشانی برای لغو قرارداد 1933 صادر شد. از طرفی رزم‌آرا نخست وزیر وقت ایران به واسطه ارتباطی که با قدرت‌های غربی داشت از طرفداران تصویب قرارداد الحاقی بود و ملی شدن صنعت نفت را خیانت بزرگی می‌دانست در نهایت با تلاش برخی از نمایندگان مجلس و فداییان اسلام پیشنهاد ملی شدن صنعت نفت در تاریخ 29 اسفند 1329 به تصویب مجلس رسید و پس از انتصاب دکتر مصدق به سمت نخست وزیری اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در الویت برنامه دولت قرار گرفت. با تصویب این قانون و خلعیت شرکت نفت ایران و انگلیس صنعت نفت ایران ملی اعلام شد.

 شرکت‌های داخلی توانمندی همچون توتال داریم

ناصر موسوی لارگانی نایب رئیس اول کمیسیون اقتصادی مجلس دهم در گفتگو با خبرنگار اقتصاد و انرژی در خصوص روز ملی شدن صنعت نفت ایران اظهار داشت: ملت ایران سال‌ها مبارزاتی را علیه استکبار و به ویژه سردمداران آن‌ها در کشورمان داشته‌اند، صنعت نفت ایران سال‌ها در سیطره انگلیسی‌ها و برخی از کشورهای دیگری بود ، در نهایت با انقلابی که مردم به رهبری حضرت آیت اله کاشانی داشتند باعث شدند صنعت نفت ما ملی شود.

موسوی لارگانی تأکید کرد: اگر بخواهیم درباره ملی شدن صنعت نفت آن هم به تمام معنا صحبت کنیم باید بگویم این موضوع طوری نیست که این صنعت صد در صد ملی است ولی یکی از روزهای به یاد ماندنی برای ملت ایران و مبارزاتی است که در طی سال‌های گذشته انجام پذیرفته و در تاریخ درج شده است.

وی در ادامه افزود: از روز ملی شدن صنعت نفت، مدیریت و برنامه ریزی نفت در اختیار ایران بوده و دست اجانب از آن کوتاه شده است.

موسوی لارگانی بیان داشت:‌ نکته قابل توجه دیگر در زمینه ملی شدن صنعت نفت این است که بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی یکی از بحث‌هایی که استکبار جهانی داشت این بود که مهندسین ایرانی صنعت نفت شاید نتوانند آن فعالیتی که قبل از انقلاب در این صنعت بوده را ادامه دهند اما تصور آن ها امروزه کاملاً باطل است.

وی ادامه داد: کارکنان شرکت نفت در زمان جنگ تحمیلی بارها سکوهای نفتی را که مورد تهاجم دشمن قرار می‌گرفت به نوعی مدیریت کردند تا در برابر حوادث پیش آمده در عصر بمباران از هدررفت نفت و آتش سوزی‌ها جلوگیری کنند، علاوه بر این در به پیروزی رسیدن انقلاب اسلامی نیز نقش داشته و بارها اعتصاب کردند.

نایب رئیس اول کمیسیون اقتصادی مجلس دهم تصریح کرد: مواضع مهندسین نفت بیانگر این است که توانمندی در جوانان و تحصیل کرده‌های این مرز و بوم نه تنها صنعت نفت را بلکه باقی صنایع را به جایگاهی رسانده که کشورهای دیگر محتاج علم، فناوری و فعالیت‌های گره گشای آن‌ها هستند.

وی در خصوص اقداماتی که باید برای به تحقق رساندن ملی شدن صنعت نفت انجام داد، افزود: اخیراً دولت یازدهم با برخی از شرکت‌های خارجی قراردادهای نفتی منعقد کرده و این باعث شده که ما همچنان وابستگی‌هایی به بیگانگان در این حوزه داشته باشیم، این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که در کشور ما شرکت‌های توانمندی هستند که می‌توانند در برابر شرکت‌های ابرقدرت نفتی جهان چون توتال که یدی طولانی در حوزه نفت دارند، ایستاده و حرفی برای گفتن داشته باشد.

موسوی لارگانی تأکید کرد: برخی از مسئولان هنوز به خودباوری قطعی نرسیده و به جوانان این مرز و بوم در شرکت‌های داخلی که می‌توانند در راستای فعالیت‌های نفتی نقش پررنگ‌تری داشته باشند اعتماد ندارند.

وی تأکید کرد: باید خود را باور کنیم ، وقتی اقتصاد مقاومتی را بیان می‌کنیم باید آن را به مرحله اجرا هم برسانیم و همچنین به داشته‌های خود از جمله نیروی انسانی اعتماد و افتخار کرده و به آن‌ها تکیه و حمایت کنیم.

نایب رئیس اول کمیسیون اقتصادی مجلس دهم در پایان گفت: باید فعالیت‌های حوزه نفت کشور را به نوعی مدیریت کرده تا بتوان تولید داخلی را تقویت کنیم.