به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ باز هم نزدیک شده ایم به سالروزی که رسالتی عجیب بر پیامبر (ص) محول شد. خداوند می گوید ای پیامبر (ص)، ابلاغ کن آن چه بر تو محول شده است که اگر این کار را نکنی، رسالت تو مورد قبول واقع نمی شود. در وصف پیامبر (ص) گفته اند که عرق می ریخت و نگران آن بود که مبادا، نتواند این وظیفه خطیری که بر وی  محول شده است را به خوبی به سر منزل برساند؛ خداوند مانند همیشه یاور رسول خدا (ص) بود که از پس مسئولیتش سر بلند بیرون بیاید.

در خصوص عید غدیر و به مناسبت فرارسیدن این عید فرخنده، گفتگویی کردیم با حجت الاسلام و  المسلمین محمود ریاضت کارشناس مذهبی که در ادامه آن را مشاهده می کنید.

ما همیشه فراز خطبه غدیر، یعنی عبارت مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ را بیشتر شنیده ایم؛ مضمون اصلی این عبارت چیست و چرا پیامبر (ص) با این واژگان موضوع ولایت امام علی (ع) را بیان کرده است؟

در خطبه غدیر آمده است که پیامبر اکرم فرمودند «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ أَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَ عادِ مَنْ عاداهُ». متاسفانه وقتی این عبارت را به فارسی ترجمه می کنند، دخل و تصرف در آن صورت می گیرد. اینگونه ترجمه می کنند که هر که من مولای اویم ،علی بعد از من مولای اوست. در صورتی که عبارت «من بعدی» در جمله نیست و در واقع پیامبر (ص)  می گویند که هر کسی که من هر چه برای او هستم. علی عین من است. یعنی هر که می خواهد علی (ع) را تعریف کند، باید پیامبر (ص) را تعریف کند؛ هر ویزگی و فضیلتی که پیامبر (ص) دارد علی (ع) هم دارد. این فقط در خطبه غدیر نیست، بلکه مستندی در آیات قرآن هم دارد. در آیه مباهله پیامبر (ص) فرمودند نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ یعنی بروید شما فرزندانتان را بیاورید ما هم می آوریم؛ سپس می فرمایند که شما آن هایی را که عین خودتان هستند، بیاورید ما هم آن هایی را که عین خودمان هستند، می آوریم. یعنی  پیامبر (ص) در وصف امام علی (ع) فرمودند که ایشان عین من است.

یعنی فقط در غدیر بحث جانشینی مطرح نبوده است؟ علاوه بر این موضوع جانشینی از سال ها قبل مطرح بوده است؟

درست است که در خطبه غدیر بحث جانشینی مطرح است، اما پیش از آن هم مطرح بوده است. اینکه در قرآن می فرمایند: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ یعنی ای پیامبر (ص) پیامی که به تو ابلاغ شده است را به مردم برسان؛ چرا که اگر این کار را نکنی انگار رسالتت را انجام ندادی. آیه نشان می دهد که پیامبر (ص) موضوعی را مطرح می کنند که تا به حال نگفته اند. بحث ولایت فقط بحث امامت و اطاعت از امیر المومنین (ع) نیست. این ها قبلا هم در آیات و روایات متعدد از سمت پیامبر (ص) گفته شده است. این چه موضوعی است که اگر پیامبر (ص) باید بگوید و اگر نگوید کل رسالتش زیر سوال می رود.

بنابراین ضمن معرفی امام علی به عنوان جانشین، یک معرفی از ایشان هم می شود.

این خود تعریف جامع از امیر المومنین (ع) است. یعنی اینکه علی (ع) خود پیغمبر است و نیاز به جانشین بعد از پیغمبر نیست. عین پیامبر (ص) وجود دارد، درست است که پیامبر (ص) هر جا سخن گفته است، گریزی به بحث جانشینی زده اند، اما اصل خطبه غدیر اولا منحصر به امیر المومنین (ع) نیست؛ چرا که پس از پیامبر (ص) بحث ائمه بعد از علی (ع) تا امام زمان (عج) مطرح شده است. در خطبه غدیر و دیگر خطبه ها این موضوع گفته شده است. بحث دیگر اینکه بعد از امام علی (ع) تا مهدی (عج) همه خود پیامبر (ص) هستند.

مگر بین پیامبری و امامت تفاوت وجود ندارد؟

ببینید؛ یک بحث شخصیت حقوقی این بزرگواران است که این‌ها جانشین پیامبر (ص) هستند، اما دیگری شخصیت حقیقی این بزرگواران است که به عنوان امام معصوم (ع) همان تعریفی را دارند که نسبت به پیامبر دارند. ما روایات دیگری هم داریم که امام باقر (ع) فرمودند: اولنا محمد؛ آخرنا محمد؛ اوسطنا محمد و كلنا محمد. این موضوع سند قرآنی هم دارد. پیامبر (ص) هم در دفعات گوناگون فرمودند که من و علی از یک نور هستیم یا ما از ریشه ای واحد هستیم و غیره.

پس اوج خطبه غدیر همانندی امیر المومنین (ع) با پیامبر (ص) است.

در خطبه غدیر اوجش این تعریف از امیرالمومنین (ع) است. پیامبر (ص) فرمودند که مردم، همانی که من برای شما هستم، علی همان ها را نسبت به شما دارد. یعنی اگر من سرپرستی بر شما دارم، علی هم ولایت و سرپرستی دارد. حیطه ولایت منِ پیامبر (ص) هر مقدار است، علی همان مقدار حیطه ولایتش است. اگر من به عنوان حاکم شما هستم علی هم حاکم است. بدون سر سوزنی کم و زیاد، هر دو در اوج ولایت و بندگی هستند.

معمولا از خطبه غدیر، یکی دو عبارت به گوشمان خورده است. مضمون کلی خطبه از ابتدا تا انتها چیست؟

خطبه غدیر شاید نزدیک به پانزده صفحه باشد. اگر ما بخواهیم اصل موضوع غدیر را درک کنیم، نمی توانیم از وسط این صفحات یک جمله را در بیاوریم. باید به قبل و بعد آن عبارت توجه کنیم. در خطبه فقط به عبارت مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ ... توجه می شود. همین جمله را اگر بخواهیم درست بفهمیم، لازمه اش فهمیدن قبل و بعد آن است. در خطبه غدیر ابتدا در مورد جایگاه امیر المومنین (ع) و ائمه اطهار (س) صحبت شده است. پیامبر در چند بخش اعلام می کند که این حرف ها از جانب خداست و او چیزی از ذهن خودش نمی گوید. یعنی این رسالت ها دستوری از جانب خداست و بیان آن امری واجب به گردن پیامبر (ص) است.

موضوع دیگر که در ماجرای غدیر اهمیت دارد، تلاش پیامبر (ص) نسبت به فهم مردم درباره موضوع جانشینی و ولایت است حتی پیامبر (ص) از مردم شهادت می گیرند و می گویند که مردم، آیا من پیام را به شما رساندم. همه می گویند که به خدا قسم تو این کار را کردی و آن چه درباره علی باید بگویی گفتی.

در خطبه غدیر استنادی از آیات قرآن کریم برای اثبات ولایت امیر المومنین (ع) هم هست؟

در این خطبه اشاره به آیات متعدد قرآن کریم، درباره علی (ع) شده که در شأن امیر المومنین (ع) بیان شده است. در این خطبه بعضا به این آیات اشاره شده است. پیش از این هم گفتم، در غدیر فقط بحث ولایت بعد از رحلت رسول خدا (ص) مطرح نیست. در این خطبه مثلا موضوع لیله المبیت مجدد بیان می شود. قبل از این فراز به ویژگی ها و فعالیت های مهم امیر المومنین(ع) در نقطه های عطف تاریخ اسلام اشاره شده است. این موضوعات را پیامبر (ص) مجدد یاد آوری کردند که بگویند، بی جهت خدا کسی را برای تکامل بشریت انتخاب نمی کند. این نکته مهمی است که پیامبر اکرم (ص) هر چه گفتند، ابلاغ کردم.

ظاهرا پیامبر (ص) در زمان اعلام امامت امیر المومنین (ع) کمی مضطرب بودند؟

 یک مقدار پیامبر(ص) نسبت به ابلاغ ولایت نگران بودند؛ چراکه می ترسیدند، مردم موضوع را قبول نکنند. سپس خداوند متعال  فرمود وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ تو نگران افکار عمومی نباش ما افکار عمومی را حفظ می کنیم. ما دین خودمان را حفظ می کنیم. باید حرف آخر را بیان کنیم.

بیعت با امیر المومنین (ع) به چه شکلی بود؟

کیفیت بیعت کردن مردم پس از قرائت خطبه غدیر میان مردان و زنان متفاوت بود. پیامبر (ص) گفت با علی (ع) به عنوان امیر المومنین بیعت کنید. خیلی ها پس از این موضوع گفتند که رسول خدا (ص) با این جمله می خواستند راه مناقشه و درگیری میان مسلمانان بسته شود. به همین دلیل گفتند با علی (ع) دست دوستی بدهید اما این بیعت دوستی نیست. یا اینکه نقل شده است با علی (ع) پیمان برادری ببندید، چرا که در روز غدیر خواندن صیغه برادری مستحب است. اما پیامبر فرمودند که با علی (ع) به عنوان امیر المومنینی وی بیعت کنید. این جای شکی نمی گذارد که این بیعت شما بیعت برای حکومت است.

آیا همه کسانی که در واقعه غدیر حضور داشتند، موضوع را پذیرفتند و با امام علی (ع) بیعت کردند؟

در روایت های مختلف است که جمعیت زیادی قریب به هشت هزار نفر در واقعه غدیر حضور داشتند. سه روز بیعت کردن با امام علی (ع) طول کشیده است. برخی افراد تک تک بیعت کردند؛ بعضی ها گروهی  بیعت کردند؛ زن ها دستشان را در ظرف بزرگی از آب گذاشتند و  امام علی (ع) طرف دیگر ظرف، دست بیعت درون آب قرار دادند. همچنین در روایت داریم که فردی نماند که با امیر المومنین (ع) بیعت نکرده باشد. یک اتفاقی که در غدیر افتاد، وحدت مسلمانان بود. یعنی در بیعت با امیر المومنین (ع) پیامبر (ص) مسلمانان را متعهد کردند که در کنار هم بیعت کنند. حتی یک نفر هم نمانده بود که بیعت نکرده باشد. اما آن هایی که زیر بیعتشان زدند، نخستین کسانی بودند که وحدت جامعه اسلامی را بر هم زدند. بنابراین غدیر، نماد وحدت مسلمانان بود.

در بالا گفتید که موضوع ادامه ولایت مطرح شده بود. یعنی فقط بحث امامت امام علی (ع) مد نظر پیامبر (ص) نبود؟

درباره خطبه غدیر پیامبر (ص) پلی از بحث علوی بودن به بحث مهدوی بودن زدند. یعنی خواستند بیان کنند که بحث غدیر مقدمه و بستری برای ظهور مهدی (عج) است. همان طور که قصه غدیر در خطبه پر رنگ است، بحث امام زمان (عج) به عنوان خاتم الاوصیاء مطرح است. در خطبه پیوند ناگسستنی بین مبدا و مقصد ولایت مطرح است.

کسی در آن جا به اعلام امامت امیر المومنین (ع) اعتراض نکرد؟

شخصی پرسید که آیا این امر خدا بوده است یا امر شما که بخواهید در لحظات آخر عمرتان کاری برای نزدیکانتان انجام دهید؟ پیامبر (ص) فرمودند که من داماد های دیگر هم دارم. من تا به حال از خودم چیزی نگفتم و این امری الهی است.

انتهای پیام/

خطبه غدیر را بهتر بشناسیم