به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، حَجّ (ملاقات خانه خدا) یکی از مهم‌ترین فروع دین اسلام است، که مسلمانان در دهه اول آخرین ماه قمری (ذی‌الحجه) به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان رفته و مناسک خاص آن را به جا می‌آورند. هر مسلمان در صورت دارا بودن شرایطی خاص، مکلف است حداقل یک بار در طول عمر خود آن را انجام دهد.

حج بر 3 نوع تمتع، قران و افراد است. حج قرآن و افراد وظیفه ساکنان مکه است. در اسلام، حج بر کسی که دارای بلوغ، عقل، آزاد بودن و استطاعت مالی باشد واجب می‌شود.

حس دیدن خانه خدا غیرقابل توصیف است. یا حضور در روضه رضوان کنار قبر پیامبر(ص) که قطعه‌ای از بهشت است، زندگی و بودن بین حجاج با زبان‌ها و رنگ‌ها و نژادهای گوناگون غیرقابل وصف است؛ چون فریضه حج از باشکوه‌ترین و عظیم‌ترین مناسک وحدت مسلمانان است. حج شکوه عجیبی در نشان دادن وحدت و همدلی مسلمانان و همزبانی آن ها دارد. هیچ جای دنیا مراسمی نمی توان دید که شکوه اسلام، مسلمانان و رسالت حضرت محمد(ص) را این گونه نشان دهد. وقتی به مشعر می‌رسید همه حجاج در مساحتی حدود ۴۰ یا ۵۰ کیلومتر شب را تا صبح سر می‌کنند. انسان‌هایی با پوشش یک‌سر سپید از همه ملیت‌ها و رنگ‌ها و نژادها در این مساحت روی زمین، یا کنار پل، یا روی جاده شب را تا صبح می خوابند.

حجاج پس از نماز مغرب و عشاء به مشعر می‌روند و فردای آن روز عید قربان است. زمانی که حجاج از مشعر خارج می‌ شوند از پشت سر که نگاه کنیم جلوه شگفت ‌انگیز و زیبایی می‌بینیم. این جمعیت وقتی از مساحت 40 یا ۵۰ هکتاری مشعر به سمت منا حرکت می‌کنند ذهن شما به صحنه قیامت منتقل می‌شود. حجاج از نقاط مختلفی جمع می شوند و به سمت یک نقطه حرکت میکنند. ما شیعیان پس از طلوع آفتاب باید به منا برسیم و بعد از مسیری که حدود ۴۰، ۵۰ متر عرض آن است به منا می‌رویم و سپس به رمی جمرات می‌پردازیم.

اما این صحنه های زیبا و جذاب در حج تمتع سال ۱۳۹۴ شمسی، تبدیل به مرگبارترین حادثه برای حجاج شد فاجعه منا که بسته شدن گذرگاه شماره ۲۰۴ و ازدحام جمعیت، دلیل اصلی وقوع این حادثه اعلام شد. به کشته و مفقود شدن بیش از 7 هزار تن از حاجیان انجامید. بر اساس آمار منتشر شده، شمار زائران کشته و زخمی جمهوری اسلامی ایران، از همه کشورهای دیگر بیش تر است. در این خصوص با یکی از شاهدان عینی این حادثه سخن گفته ایم.

ناصر چنانی، معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان یکی از شاهدان عینی فاجعه منا و از حجاج بیت‌الله الحرام در سال ۱٣٩۴ است که در گفتگو با خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، روایتش را از این فاجعه بازگو کرد و گفت: متأسفانه کشورهای اسلامی از آنچه که ما دیدیم و صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش کرد، بی‌خبر هستند. کشورهای اسلامی به دلیل فضای رسانه‌ای که در اختیار دشمنان ما است این واقعیت را اعلام نکردند؛ اما رسانه‌های ایران خوشبختانه ابعادی از این فاجعه سنگین را بازگو کردند.

وی افزود: اطلاع‌رسانی به‌ روز و سریع شبکه های خبری کشورمان به گونه‌ای بود که پس از ۶ روز از وقوع فاجعه منا در روز ۱۶ ذی‌الحجه سعودی‌ها شبکه‌ خبر کشورمان را که بی‌وقفه و پی در پی به انعکاس فاجعه و تصاویر منا اقدام کرده بود، برای زوار ایرانی قطع کردند. صدا و سیمای کشورمان عملکرد مثبت و محکمی داشت و این انعکاس پی در پی تصاویر و اخبار منا سعودی‌ها را مجبور به قطع شبکه خبر کرد.

چنانی بیان داشت: فاجعه منا حدود ساعت ۹ تا ۱۱ در خیابان ۲۰۴ که این روزها معروف و مشهور شده است، رخ داد. در ابتدا به همراه 2 نفر از دوستان خود قدم قدم در این خیابان حرکت می‌کردیم و به تدریج این حرکت به نیم قدم رسید و بعد کند و کندتر می‌شد. از نقطه‌ای که حرکت می‌کردیم ابتدای جمعیت را می‌دیدیم که به بالای خیمه‌ها می‌رفتند بعداً فهمیدیم که خیابان را بسته‌اند و اجازه عبور به حجاج نمی‌دهند.

معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان اظهار کرد: امکان برگشت برای کسانی که در ابتدای مسیر بودند وجود نداشت، آنانکه پشت سر حرکت می‌کردند نیز اطلاعی از وضعیت به وجود آمده در ابتدای خیابان نداشتند. چون حجاج می ‌خواستند اعمال خود را انجام دهند و آن را به اتمام برسانند و تا موقعی که این کار را نکرده باشند نمی ‌توانستند از لباس احرام خود خارج شوند. باید توجه کنیم که در مدت احرام ۲۴ امر بر انسان حرام است؛ کشتن حشرات، خاراندن سر، کندن مو، استشمام رایحه خوش و غیره از این قبیل است. این ها باعث می‌‌شد حجاج بخواهند رمی جمرات را به سرعت انجام داده و احرام خود را تمام کنند.

وی ادامه داد: در ابتدا شرایط عادی بود اما به تدریج شدت گرما و تشنگی فراوان تاب و تحمل حجاج را پایین آورد. وقتی جمعیت بیشتر و فشرده تر شد تکاپو نیز برای رهایی از این تنگنا بیش تر شد. به ویژه حجاج ناتوان و پیرمردها و پیرزن ها شرایط دشوارتری را تجربه می‌کردند. ضمن این که در خیابان دوم و سوم منا که آن ها را بسته بودند لوله‌های آبی قرار داشت که به صورت خوشه‌ای آب به روی حجاج می‌پاشید، اما در این خیابان این امکان وجود نداشت و تنگ‌تر از 2 خیابان دیگر بود.

چنانی با اشاره به چگونگی رخ دادن فاجعه منا، گفت: فشار و تراکم جمعیت در کنار شدت گرما و تشنگی باعث شد تلفات انسانی و جانی این فاجعه لحظه به لحظه بیش تر شود و جمعیت مانند برگ درختان از دست می‌رفت و زیر دست و پا له می شد. احساس کردیم فاصله‌ای بین ما و مرگ نیست و لحظات اندکی از زندگی ما باقی مانده است. دو سه بار اشهد خود را خواندم و به خدا و اهل‌بیت(ع) متوسل شدم.

معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان افزود: متأسفانه در آن لحظات، بین فشارهای پی در پی جمعیت و بی مسئولیتی سعودی ها، فضا و مساحت زیادی، از کشته‌ ها یا افراد بیهوشی که روی هم می‌افتادند باز می‌شد و آنها که می‌خواستند از این مهلکه فرار کنند مجبور می‌شدند از روی بدن کشته‌ها یا افتاده‌ها بگذرند. در آن تنگنا امکان چهره برگرداندن و دیدن پشت سر نیز برای ما نبود.

وی بیان داشت: در گرمای عربستان سعودی ما روزانه ۲۰ تا ۲۵ لیوان یا بطری آب می‌خوردیم. در آن ۲ ساعت گرما، شدت تشنگی و همچنین جسم خسته حجاج پس از چند روز انجام عبادات و اعمال خاص، توان جسمی آن ها را برای رویارویی با این وضعیت دشوار از بین برده بود.

ناصر چنانی افزود: امکان دیدن زیر پا برای حجاج وجود نداشت و دست خودمان هم نبود. موجی شما را می‌برد و موجی شما را می‌آورد، موجی شما را می‌انداخت و موجی شما را هل می‌داد. وقتی پایمان به جنازه‌ها می‌رسید، قفل می‌شد و به این شکل جنازه‌ها روی همدیگر می‌افتادند. برخی میان جمعیتی که روی زمین افتاده بود با بدن‌های گرم و ناتوان گرفتار شده بودند. من در حال ایستاده بین فشار جمعیت گرفتار شده بودم و پاهایم توانشان را از دست داده بودند.

معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان ادامه داد: جرات نداشتیم از مرگ حرفی بزنیم، ولی در حالی که هیچ فاصله‌ای را با مرگ احساس نمی‌کردیم. در اطراف ما پیرمردها و زنانی بودند که یا جان داده بودند، یا در حال جان دادن بودند، یا بیهوش شده و برخی نیز قدرت دست و پای خود را مانند من از دست داده بودند و راهی برای خروج از جمعیت نداشتند. در آن لحظه یک هلی‌کوپتر نجات بالای سر جمعیت آمد. 3 بار رفت و برگشت که ۲۰ دقیقه طول ‌کشید تا بازگردد. ما به یک ذره هوا نیاز داشتیم تا اندکی از قوای جسمانی‌‌مان برگردد، با خودم فکر کردم اکنون این هلیکوپتر ارتفاع خود را کم می‌کند و پایین خواهد آمد تا هوایی عوض شود، اما صد حیف که نیامد.

وی گفت: ساعت ۱۱ حدود ۲۰ هزار نفر از حجاج در طول این سیصد، 400 متر خیابان و در عرض 10 متر آن حضور داشتند. از این تعداد 10 هزار نفر درگیر فشردگی جمعیت شدند و روی هم افتادند. تنها چیزی که می‌توانست به عنوان منبع حیات در آن وضعیت به ما کمک کند آب بود. در محیط پیرامون خود شروع به جستجوی آب کردیم. آبی که پیدا می‌کردیم مقداری از آن را می‌نوشیدیم و مقداری از آن را روی سر و روی همدیگر می‌ریختیم. همه تلاش می‌کردند آبی پیدا کنند. بخشی از جمعیت به خیمه‌ها هجوم بردند و آب حجاج را از خیمه‌ها بیرون آوردند و به جمعیت گرفتار می‌دادند و این باعث می‌شد مقدار اندکی از قوای جسمی حجاج بازگردد.

وی در ادامه بیان خاطراتش گفت: در آن لحظات همه تصمیم‌ها ثانیه‌ای بود و در یک چشم به هم‌زدن اتفاق می‌افتاد.  در آن لحظات سخت افکار متعددی به ذهن آدم می‌آمد، برخی به آرزوها، به فرزندان خود می‌اندیشند و از خداوند می‌خواستند به خاطر آن، آنها را زنده نگه دارد، هر چه به ذهنشان می‌آمد می‌خواستند تا بلکه فرجی شود.

چنانی اظهار کرد: ساعت ۱۱ که شد مأموران سعودی رسیدند. انتظار داشتم با دیدن این همه جنازه با پریشانی و جزع و فزع این فاجعه را گزارش کنند، ولی چنین رفتاری ندیدم. پس از ناامیدی کامل و گفتن شهادتین ناگهان دریچه ی امیدی پشت سرم باز شد. وقتی برگشتم دیدم نرده‌ای را به ارتفاع 3 متر که در عرض خیابان قرار داشت کنده‌اند و روی حجاجی که خود را به کناره نرده‌ها رسانده بودند انداخته‌اند. حدود ۱۵۰ نفر زیر این نرده‌ها افتاده بودند. قطعا اگر سعودی ها امدادرسانی درستی انجام می‌ دادند این همه انسان کشته نمی شدند.

وی بیان داشت: وقتی بلند شدم کشان کشان خود را به درمانگاه ایرانی‌ها رساندم. فاجعه منا حلاوت این سفر را به شدت از ما گرفت و ما تا ۴، ۵ روز پس از آن پریشان و دلتنگ بودیم. آنچه باعث می‌شود انسان همیشه برای جانباختگان منا اندوهگین باشد مظلومیتی است که در اثر آن کشته شدند. بیش تر آن ها در اثر تأخیر در امدادرسانی از بین رفتند.

معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان ادامه داد: پس از باز شدن مسیر خود را به محل آتش‌نشانی رساندیم که یکصد متر با ما فاصله داشت و از آب و آبپاشی خبری نبود. امدادرسانی تا ساعت حدود ۵:۳۰ یا ۶ بعدازظهر آن روز ادامه داشت. گروه‌های امدادرسانی ایرانی ساعت ۱۲ به محل حادثه رسیدند. که در آغاز وارد هم شدند اما اجازه امدادرسانی به آن ها داده نشد. اگر به گروه های امدادی ایرانی اجازه کمک رسانی می ‌دادند فاجعه به این شکل تمام نمی‌شد. این ها تدابیر ساده‌ای بودند که عمدی یا سهوی اجرا نشد.

وی گفت: آنچه باعث شد فاجعه سنگین‌تر شود عدم مدیریت مطلوب و تدبیر نادرست از اول تا آخر فاجعه بود. اگر یک تدبیر ساده مثل پایین آمدن هلی‌کوپتر و ایجاد باد و جریان هوا یا آبپاشی ساده توسط آتش‌نشانی انجام می‌شد تلفات این گونه زیاد نمی‌شد. به نظر می‌رسد مدیریت و تولیت آنجا درک درستی از کارش نداشت.

چنانی در پایان اذعان کرد: امدادرسانی تا ساعات بعدازظهر آن روز ادامه پیدا کرد و پس از آن نیز کانتینرهایی به محل آوردند و تا فردای آن روز جنازه‌ها را به آنجا منتقل می کردند. گروه‌های امدادی دیدند که تا ساعت ۱۰ فردای آن روز که به آن خیابان می رفتید همچنان جنازه پیدا می‌شد. و البته ما با ٢ چشم خود دیدیم که این فاجعه چقدر سنگین برای جهان اسلام تمام شد. جان‌های پاکی که تسلیم حق شدند و فرقی نمی‌کند انسان، انسان است. یک انسان مسلمان که پس از عرفات و مشعر به منا آمده بود. اینها آدم‌های واقعاً پاکی بودند. در میان حجاج، آفریقایی‌ها خانوادگی آمده بودند و برخلاف جسم تنومند زنان و مردانشان، بچه‌های آنها جثه کوچکی داشتند. در این فاجعه بچه‌ها را می‌دیدیم که چطور جان می‌دادند.

روایت بالا تنها گوشه ای از اتفاقات و فجایع و آنچه که می توان بی تدبیری و بی برنامه بودن خادمین حرمین شرفین دانست بود. روایت های تلخ تر و تکان دهنده تری نیز وجود دارند که شاید بسیاری تاب شنیدن آن را نداشته باشند، اما هدف ما از این گزارش نشان دادن تکه ای از فجایع این جریان و فراموش نکردن ضربه ی بزرگ و مهلکی بود که بر پیکر مسلمانان جهان وارد شد.

گزارش از ساسان ناصری زاده

انتهای پیام/