به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، محوطه باستانی تپه «حاجی‌خان» در روستای زرقان در محدوده محصور پتروشیمی ابن‌سینا فامنین قرار دارد که با توجه به قرار گرفتن در محل ساخت پتروشیمی فامنین مورد کاوش نجات‌بخشی قرار گرفت تا بتوان به بخشی از هویت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع در این منطقه پی برد.

در ابتدای امر کاوش‌های بسیار محدودی در بخش‌های شمالی و شرقی استان همدان و شهرستان فامنین صورت گرفت به طوری که این محوطه برای نخستین بار در بررسی‌های باستان‌شناختی با عنوان «بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار باستانی بخش شراء و فامنین، شهرستان همدان» توسط دکتر مترجم و تیم آن‌ها در سال ۱۳۸۷ شناسایی شد.

سال ۹۶ میراث فرهنگی بر اساس مصوبه شورای فنی این سازمان اعلام کرد، محوطه تاریخی «حاجی‌خان» در جوار پتروشیمی ابن‌سینا باید به طور کامل حفظ شود و سایت پتروشیمی نیز نباید تداخلی در حفظ این اثر ارزشمند تاریخی ایجاد کند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان معتقد بود؛ تأکید میراث فرهنگی بر این است هم سایت تاریخی کشف شده که مشابه نوشیجان است، حفظ شود و هم پتروشیمی اجرا شود و مجبور نیستیم، یکی را به بهای دیگری تحریم کنیم که همه دستگاه‌ها هم به این مهم معتقدند.

مدیر پروژه نجات‌بخشی تپه حاجی‌خان اظهار کرد: محوطه حاجی‌خان در بررسی و شناسایی آثار دشت شرا (فامنین و قهاوند) در سال ۸۷ کشف و ثبت ملی شد و در ادامه در سال ۹۰ وقتی پتروشیمی ابن‌سینا برای اخذ مجوز اقدام می‌کند با وجود استعلام از محوطه، به اشتباه مجوز صادر می‌شود.

اسماعیل همتی با بیان اینکه هیچگاه میراث فرهنگی در محوطه آثار تاریخی ثبت ملی شده مجوز پروژه‌ای را نمی‌دهد افزود: در سال ۹۵ هنگامی که از اجرای پروژه پتروشیمی مطلع شدیم، از محوطه بازدید صورت گرفت و مقرر شد طی یک ماه کاوش نجات‌بخشی، اطلاعات، جزئیات و دوره‌بندی محوطه مشخص و درباره میزان ارزش آن تصمیم‌گیری شود.

وی با بیان اینکه متاسفانه تاکنون هیچ پروژه‌ای در ایران در طرح نجات‌بخشی موفق به حفظ اثر نشده بود افزود: برخلاف محوطه‌هایی که عملیات نجات‌بخشی در آن‌ها صورت گرفته بود، تپه حاجی‌خان حفظ شد و با بررسی‌هایی که در روند کار صورت گرفت، به این نتیجه رسیدیم علاوه بر این تپه سه تپه دیگر هم در محوطه موجود است که به علت بالا بودن رسوبات دشت محو شده‌اند.

کشف نخستین کوره سفالگری همدان و آثار کوره آهنگری در «محوطه حاجی‌خان»

این باستان‌شناس با اشاره به اینکه عملیات کاوش در چهار تپه در قالب تیم‌های جداگانه آغاز و اطلاعات خوبی نیز به دست آمد تصریح کرد: با وجود اینکه شهر لالجین مرکز سفال همدان شناخته می‌شود، اما نخستین کوره سفالگری استان همدان و آثار کوره آهنگری در محوطه حاجی‌خان کشف شد.

وی با بیان اینکه طی کاوش در منطقه محوطه استقراری دوره ماد کشف شد یادآور شد: در آغاز عملیات کاوش مشخص شد بخش‌هایی از تپه اصلی و تقریباً نیمی از تپه‌های دیگر با لودر جابجا شده است به طوری که آثار لودر و حدود ۱۰ تا ۱۵ چاله حفاری قاچاق قابل مشاهده بود و شاید ۳۰ تا ۴۰ درصد محوطه قبل از کاوش برداشته شده بود.

همتی با اشاره به اینکه پس از سه ماه کاوش بخشی از معبد این محوطه شناسایی شد افزود: با وجود اینکه باستان‌شناسان، دوره ماد را به عنوان افسانه قبول دارند، اما نوشیجان را یک استثنا می‌دانند و کشف آثار ماد در این محوطه آن هم با فاصله ۵۰ سال پس از کشف نوشیجان، اهمیت تپه تاریخی «حاجی‌خان» را دوچندان کرده است.

وی با بیان اینکه شواهدی حاکی بر مشابهت پلان نوشیجان و معبد حاجی‌خان موجود است خاطرنشان کرد: تنها تفاوت نوشیجان و معبد حاجی‌خان، بزرگتر بودن پلان معبد حاجی‌خان است و با توجه به پختگی معماری نوشیجان و شواهد سفالی موجود این معبد از نوشیجان قدیمی‌تر است.

مدیر پروژه نجات‌بخشی تپه حاجی‌خان در بخش دیگری از سخنانش به کشف خشت‌های مادی با اثرانگشت انسان‌های دوره ماد اشاره کرد و یادآور شد: مهم‌ترین یافته‌های این محوطه آثار سفالی است.

وی سکوی آتشدان مطبق این محوطه را شبیه سکوی نوشیجان دانست و اضافه کرد: این سکوی آتشدان به این صورت بود که نیایشگران در سکو‌های خشتی برای تقدس آتش حضور پیدا می‌کردند.

یافته‌های محوطه «حاجی‌خان»: مهر سیلندری عقیق با نقش شیر بالدار انسان سر

همتی یکی دیگر از یافته‌های محوطه حاجی‌خان را مهر سیلندری از جنس عقیق با نقش شیر بالدار انسان سر و شیر غران در روبروی آن دانست و گفت: با توجه به اهمیت عقیق در آن دوره، سبک کار با مته و جزئیات و اطلاعات آن به نظر می‌رسد مربوط به فرد صاحب منصب دوره ماد است و تنها مشکلی که وجود دارد، نبود کتیبه روی آن است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر بزرگترین مشکلی که از نظر علمی و پژوهشی وجود دارد، این است که عملیات کاوش معبد و محوطه استقراری هنوز به پایان نرسیده است تصریح کرد: هنوز مشخص نیست پلان خارجی معبد چگونه است، اما تیم کاوش حدس می‌زند معبد در یک حصار محدود شده، اما موفق به بیرون آوردن حصار نشدیم.

عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی‌سینا به کشف یک نمونه گیاهی در معبد اشاره کرد و گفت: در تمام قسمت‌های معبد خوشه گندم به عنوان هدیه دیده می‌شود که می‌توان این برداشت را داشت که شاید وقتی مردم برای زیارت معبد می‌آمدند، خوشه گندم همراه داشتند که بقایای آن در معبد حفظ شده است.

وی با تاکید بر اینکه محوطه حاجی‌خان به دو تا سه فصل کاوش نیاز دارد افزود: محوطه استقراری تپه حاجی‌خان از اهمیت فراوانی برخوردار است، زیرا در نوشیجان محوطه استقراری وجود نداشته و اطلاعاتی از زندگی این دوره در دست نیست.

همتی به مشکلات تیم کاوش و پتروشیمی ابن‌سینا و خطر تخریب محوطه اشاره و بیان کرد: با وجود اینکه مشکلات اساسی بین تیم نجات بخش و پتروشیمی وجود دارد، اما همه ما مسئول حفظ این محوطه استثنایی هستیم چراکه اگر محوطه توسط پتروشیمی تخریب شود، هیچ جایگزینی برای آن وجود نخواهد داشت.

وی با اشاره به پرداخت نشدن مطالبات تیم کاوش اظهار کرد: پس از اتمام کاوش طی نامه‌ای به میراث فرهنگی تهران و همدان اعلام شد که تیم کاوش به علت نداشتن تخصص و بودجه هیچ نوع ضمانتی برای حفاظت و مرمت محوطه ندارد، اما متاسفانه با وجود پیگیری میراث‌فرهنگی همدان، شاهد کم‌کاری میراث‌فرهنگی تهران بودیم و بودجه‌ای به محوطه تعلق نگرفت.

این باستان‌شناس تصریح کرد: اداره میراث‌فرهنگی همدان نیز پس از عدم اختصاص بودجه قسمت آتشدان را با ماسه و شن ریز پوشاند و پوششی که در تپه هگمتانه بود، روی آن کشیده شد تا به صورت موقت حفظ شود هرچند این کار اصولی نیست.

مقرر شد حدود یک هکتار از محوطه به ابعاد ۷۰ در ۷۰ متر از قسمت معبد فریز شود

وی با بیان اینکه زمان تصمیم‌گیری برای محوطه بسیاری از مسوولان معتقد بودند که محوطه باید برداشته و پتروشیمی مستقر شود تصریح کرد: با ورود مدیرکل میراث فرهنگی همدان این اتفاق عملی نشد و مقرر شد حدود یک هکتار به ابعاد ۷۰ در ۷۰ متر از قسمت معبد فریز شود که حتی اگر پتروشیمی هم به کار خود ادامه داد، این قسمت از بین نرود.

همتی بهترین اقدام برای حفاظت این اثر را ایجاد یک سوله برای آن دانست و گفت: محوطه حاجی‌خان اثری شاخص و تکرارنشدنی است هر چند تخریب‌های محوطه به علت داشتن بافت خشتی رو به افزایش است.

وی یادآور شد: بنای کار در حفظ این اثر تاریخی تبدیل آن به سایت گردشگری نیست بلکه اولویت بر حفظ محوطه است حتی اگر پتروشیمی در این محوطه ادامه حیات دهد، بر این اساس تمام اقدامات علمی در حین کاوش انجام گرفته و آثار آن می‌تواند به صورت موزه مجازی در تپه هگمتانه به نمایش درآید.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان نیز اظهار کرد: تپه تاریخی حاجی‌خان که در مکان اجرای پروژه پتروشیمی وجود داشت، با کمک پژوهشگاه باستان‌شناسی و پتروشیمی عملیات نجات‌بخشی انجام شد.

علی مالمیر بیان کرد: طی عملیات نجات‌بخشی به معماری دوره ماد برخورد کردیم که طی توافق با پتروشیمی قرار شد یک هکتار از زمین‌های مربوط به پتروشیمی در اختیار این تپه باشد که بر این اساس طرح خود را نیز تغییر دادند.

بخش اصلی تپه کاوش شده است

وی در پاسخ به این سوال که گفته می‌شود بخشی از تپه در خاک‌برداری‌ها آسیب دیده است گفت: خاکبرداری از قبل بوده و بخش‌هایی از توپوگرافی تپه آسیب دیده بود، اما معماری و معبد کاوش شده آسیب ندیده بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان به اقدامات مثبت پتروشیمی در این مکان اشاره کرد و گفت: حین حفاری و کاوش در این تپه، پروژه پتروشیمی مدتی تعطیل شد، پرداخت هزینه نجات‌بخشی از سوی پتروشیمی و همچنین این اثر جزو اولین آثاری بود که در عملیات نجات‌بخشی حفظ شد، زیرا عمدتاً به این شکل بود در عملیات نجات بخشی، مستندسازی شده و اثر از بین می‌رود.

وی در خصوص ادامه کاوش در این منطقه نیز گفت: بخش اصلی این تپه تاریخی کاوش شده، اما موارد دیگر در صورت تامین اعتبار انجام خواهد شد.

اثر تاریخی تپه حاجی‌خان نمادی از تاریخ ۳ هزار ساله هگمتانه دارد که ضرورت حفظ و ماندگاری آن به همت میراث فرهنگی برمی‌گردد، تاریخی که در کنار سایت پتروشیمی جا خوش کرده و امید داریم که از بین نرود.

منبع: فارس

انتهای پیام/