اهمیت تدبّر در قرآن کریم/ چگونه بفهمیم تفسیرمان از آیات وحی درست است؟

به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، خداوند متعال در قرآن کریم بار‌ها به تدبر در آیات این کتاب آسمانی تاکید کرده است. در آیه ۸۲ سوره نساء آمده است: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند؟ و اگر از جانب غیر خدا بود در آن اختلافى بسیار مى یافتند.» همچنین در آیه ۲۹ سوره ص آمده است: «کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ قرآن کتاب بابرکتی است که آن را به سوی تو (ای پیامبر) فرستادیم تا (مردم) در آیات آن تدبّر کنند و برای خردمندان تذکّر است.» علاوه بر این در آیه ۲۴ سوره محمد آمده است: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند یا بر قلب آن‌ها قفل است؟»

بیشتر بخوانید: بهترین شیوه قرائت قرآن کریم در ماه رمضان/ چگونه در آیات تدبر کنیم؟

درباره تدبر در آیات کلام الله مجید و چگونگی انجام این کار با حجت الاسلام و المسلمین محمود ریاضت کارشناس مذهبی و پژوهشگر دینی گفت‌وگو کردیم.

وی در توضیح مفهومِ تدبر، به خبرنگار ما گفت: بزرگان دین اسلام، ماه رمضان را بهار قرآن نامگذاری کرده اند. ماهی که انس بیشتر با کتاب الهی در آن اتفاق می‌افتد و بیش از دیگر ایام سال، به آن رجوع می‌شود. باید چهار نکته را در قرائت قرآن، ادعیه و مناجات مدنظر قرار داد. این چهار نکته شامل تفکر، تعقل، تأمل و تدبر در عبارات است. امام صادق (ع) فرمودند، لاَ خَیرَ فِی قَرَائَةٍ لَیسَ فِیهَا تَدَبُّرُ آن تلاوتی که همراه با تدبر نباشد، هیچ ارزشی ندارد. ممکن است این تلاوت اثر وضعی و ثواب داشته باشد، اما خیرِ فراوان همراه خود نخواهد داشت.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: تدبر دارای سه مؤلفه است. به این معنا که اگر فرد اهل تدبر شود، اهل تفکر، تعقل و تأمل هم هست. البته فردی که اهل تفکر و تعقل و تأمل است، الزاماً اهل تدبر نیست. امام حسین (ع) فرمودند، کتابُ اللهِ عزَ و جلَ علی أربع. کتاب خدا بر چهار بخش تقسیم شده است. الإعتبارات و العشارات و اللطائف و الحقایق. یک بخشی از قرآن کریم، عبارات آن است. این عبارات، اشارات دارد؛ این عبارات و اشارات، لطائفی دارد؛ سپس این عبارات، اشارات و لطائف، حقایقی دارد. عبارت برای تفکر است. تفکر به این معناست که شخص ظاهرِ مطلب را ببیند و معنای آن را بفهمد. به عبارت بهتر من تفکر می‌کنم که بدانم مثلا بسم الله الرحمن الرحیم یعنی چه.

حجت الاسلام ریاضت اضافه کرد: از بزرگان دین به ما سفارش شده است که هنگام نماز خواندن، سعی کنید به معنی عبارات توجه کنید. با توجه به معانی ممکن است انسان به اشارت برسد. یعنی از ظاهر به باطن برسد. لِکُلِّ حَرْف مِنْها ظَهْرٌ وَ بَطْنٌ ... بَطنٌ إلی سَبعَةِ أبطُنٍ. قرآن، ظاهری دارد و هر حرفش یک باطنی دارد. آن بطن خودش مجدد یک باطن دارد و آن بطن تا هفت یا طبق برخی عبارات تا هفتاد بطن دارد؛ بنابراین اگر من بخواهم اهل باطن باشم، نمی‌توانم به ظاهر اکتفا کنم و تفکری معمولی روی آیات داشته باشم. این تفکر عمیق، یعنی این که قاری بداند معنای کلمه، جمله یا این عبارت چیست؛ سپس به تفسیرش رجوع کند و به بطن آن برسد.

بیشتر بخوانید: پندهای اخلاقی رهبر انقلاب/ «تلاوت با تدبّر» + عکس

این پژوهشگر دینی در توضیح «بطن» آیات قرآن بیان کرد: این بطن، همان اشاراتی است که امام حسین (ع) بیان کرده اند. پس از ورود به بطن، می‌شود به بطائن رسید. بعد از تفکر که ما را به بطن می‌رساند، به تأمل نیاز داریم که به واسطه آن به بطن‌ها برسیم. گاهی ممکن است یک کلمه هفتاد معنی داشته باشد. این نیازمند تأمل ِدقیق است. یعنی من فقط به معنای ظاهری و تفسیر اکتفا نکنم و به تاویل و بطونِ آیات برسم. گفته اند یک شخص از امیر المومنین (ع) پرسید، علم بهتر است یا ثروت؛ حضرت فرمودند، علم به این دلیل بهتر است. مجدد شخصی بر حضرت وارد شد و همین سوال را پرسید؛ حضرت فرمودند علم به این دلیل بهتر است. سپس شخص دیگری به حضرت وارد شد و پرسید علم بهتر است یا ثروت، امام علی (ع) فرمودند به این دلیل علم بهتر است. تا ۱۲ نفر به حضرت امیر (ع) وارد شدند و این سوال را پرسیدند و پیشوای نخست شیعیان به هر کدام جوابی مجزا دادند؛ چرا که ظرفیت ها، درک‌ها و قدرتِ بینش هر فرد با دیگری متفاوت بود. سپس حضرت فرمودند اگر تا قیامت بر من وارد می‌شدند و این سوال را می‌پرسیدند، به هر شخص جوابی گوناگون می‌دادم.

وی افزود: بنابراین ما قرآن را می‌خوانیم؛ عبارت ظاهری، معنا و تفسیرش را می‌فهمیم، اما قرآن کریم مانند اقیانوسی بیکران است. به طور مثال زمانی انسان فقط تا نیم تنه در این اقیانوس می‌رود و شنا نمی‌کند؛ این همان عبارت است. زمانی فرا می‌رسد که فرد وارد آب می‌شود و شنا می‌کند. لذتی که شناگر می‌برد با کسی که تا نیم تنه در آب رفته، تفاوت دارد. زمانی هم می‌رسد که غریق نجات تا عمق ده متری شنا می‌کند. لذتی که غریق نجات می‌برد، قطعا با کسی که شنای معمولی بلد است، متفاوت است. یک زمانی هم فرد، غواص است، به عمق و کف اقیانوس می‌رود و مروارید و زیبایی‌های کف اقیانوس را درک می‌کند. تدبر یعنی در عمق رفتن و غواصی کردن.

بیشتر بخوانید: پاسخ رهبر انقلاب به نامه‌ی حجت‌الاسلام‌ قرائتی برای ترویج و تفسیر قرآن

حجت الاسلام و المسلمین ریاضت درباره خط قرمز‌ها در تفسیر قرآن و تأمل در آیات این کتاب شریف گفت: خب حالا از کجا بدانیم تفکر، تعقل و تدبرِ ما در آیات قرآن درست بوده است؛ چگونه متوجه شویم که تفسیر ما از عباراتِ قرآن کریم، تحلیلِ درست بوده یا تفسیر به رای. در دین اسلام شاخص‌هایی ذکر شده است که نشان می‌دهد، قرآن مفسرانی دارد. رسول خدا (ص) فرمودند، إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَینِ کِتابَ الله و عترتی. ما وقتی به تعبیر اهل بیت (ع) نگاه می‌کنیم، می‌توانیم بفهمیم آنچه پس از قرائت قرآن کریم، به ذهنمان می‌رسد، مؤید روایی دارد یا نه. زمانی می‌فهمیم تعقل، تدبر و تفکر ما درست بوده و انحراف پیدا نکرده است که تفسیرمان را به سخن اهل بیت (ع) متکی کنیم. خود قرآن کریم می‌فرماید، أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا آیا کسانی نیستند که قرآن را بخوانند و در آن تدبر کنند.

وی در پایان اضافه کرد: باید به عمق قرآن رفت. حالا چگونه باید به عمق قرآن رفت؟ با علم. هر کسی که شنای معمولی بلد است، نمی‌تواند، غواصی کند؛ هر کسی که غریق نجات است، نمی‌تواند به عمق اقیانوس برود؛ برای انجام این کار‌ها باید علم داشت؛ علمِ قرآن هم نزد اهل بیت (ع) است. در دنیای مدرن، در هر زمینه‌ای باید به متخصص رجوع می‌شود. من هم اگر بخواهم تدبر کنم، باید سراغ متخصص بروم. متخصص‌تر از اهل بیت (ع) در این زمینه نیست. پیامبر اکرم (ص) به ما مفسران قرآن را معرفی کرده است.

انتهای پیام/