‌به گزارش  خبرنگار دفاعی امنیتی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، اطلاعات و عملیات اصطلاحی نظامی است که بسیاری از ما نام آن را شنیده ایم و تا حدودی هم با آن آشنایی داریم. اما این که اصطلاح اطلاعات و عملیات از کجا و به چه شکل مطرح شد و چه معنایی داشت، نیازمند توضیح و آشنایی بیشتر است. برای آشنایی بیشتر با این اصطلاح باید به دوران دفاع مقدس و حضور نیرو‌های نظامی در مناطق جنگی بازگردیم. ارتش در دوران ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تغییر نظام و نگرش برخی انقلابیون و گروهک‌ها وضعیت خوبی نداشت و دچار بی نظمی شده بود. از سوی دیگر گروهک‌ها و لیبرال‌ها به دنبال انحلال ارتش بودند تا به مرور آن را از بین  برده و کشور را به سوی تجزیه ببرند.

اما هنگامی که نیروهای ضد انقلاب در کردستان و سایر نقاط کشور به شورش علیه نظام دست زدند، ارتش و نیرو‌های مردمی مقابله با آن‌ها مشغول شدند و آن‌ها را از بین بردند. کمی نگذشته بود که صدام به عنوان فرمانده کل قوای عراق با رویای تصرف ۷ روزه ایران و با ارزیابی خود از وضعیت کشورمان در آخرین روز تابستان سال ۱۳۵۹ به ایران اسلامی حمله کرد تا ایران را تجزیه کند. دفاع مقدس که آغاز شد؛ ارتش در ابتدا بخش اعظم مسئولیت اداره جنگ را بر عهده گرفت و بخش دیگری از کار هم به عهده بسیج و نیرو‌های مردمی محول شد. 

نقش واحد اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس چه بود؟

مباحث مختلفی در اصول نظامی بین المللی مطرح است که یکی از آن‌ها مباحث مربوط به حوزه اطلاعات و عملیات است. فرماندهان نظامی در تعریف این موضوع آن را در حوزه شناسایی تمام مواضع و استعداد نیرو‌های دشمن می‌دانند.

وظیفه اطلاعات و عملیات در یک نبرد، پیش از ورود نیرو‌های رزمنده به منطقه عملیات آغاز می‌شود. دیگر وظایف آن گویا کردن منطقه، توجیه و آشنایی منطقه به تک‌تک فرماندهان و بالاخره شناسایی کامل در عمق مواضع دشمن، شناسایی زمین، موانع و خطوط است. این رسته به قدری در دفاع مقدس اهمیت داشت که از همان موقع معروف شد به چشم بینای فرماندهان. علت دیگر این نام‌گذاری هم اهمیت اجرای صحیح اطلاعات و عملیات علیه مواضع دشمن است، در صورتی که این کار به خوبی انجام شود فرماندهان می‌توانند منطقه عملیات را به خوبی زیر نظر داشته باشند و نیرو‌ها را هدفمند و به سوی اهداف مشخص هدایت کنند تا از تلفات نیرو‌ها جلوگیری شود.

سردار شهید حاج عباس کریمی فرمانده لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) درباره فعالیت اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس گفته که بدیهی است در این زمینه به یک سری گرفتاری‌ها و مشکلاتی برخورد ‌کنیم که از قدرت و حیطه ما انسان‌ها خارج شده و رفع و برطرف کردن آن‌ها خارج است که با توسل به دعا و مناجات و ارتباط معنوی با رب‌العالمین آن مسائل به راحتی حل می‌شود. بار‌ها شده که از موانع بسیار خطرناک، میادین مین و موانع دیگر عبور می‌کرد‌ایم، می‌دیدیم اصلاً حرکت و عملیات از دست ما خارج بوده و شخص دیگری ما را هدایت کرده است.

شاید این از نظر آگاهان مسائل نظامی مطرود باشد که عبور از کمین‌های دشمن و میادین مین بدون این که دشمن متوجه نشود صورت پذیرد، و شاید به نظرشان اصلاً قابل قبول نمی‌تواند باشد، ولی در عمل ما این را بار‌ها و بار‌ها مشاهده کرده‌ایم.  معروف شده است که آیه «و جعلنا…» را بخوان و عبور کن. این از نظر خیلی‌ها رد و مطرود است، ولی علت معروفیت این آیه اثر مطلوب و امداد غیبی الهی در این مورد است. در واحد اطلاعات عملیات مشکلات و سختی‌هایی هست که باید از خون، از هستی و از زندگی گذشت.

وی در ادامه گفت که بعضی از برادرها، در حین شناسائی و عمل، دست و یا پایشان قطع و فلج می‌شد. احتمال اسارات و یا پس از مجروحیت در منطقه ماندن وجود دارد. ولی می‌بینیم بسیاری از برادران برای آمدن به این واحد استقبال می‌کنند. برای آن‌ها مشکلات این کار قبول شده است و با جان و هستی خود این کار را انجام می‌دهند؛ لازمه قبول این مسئولیت اول ایمان است که مهم‌ترین نقش را دارد. دوم تجربه عملی و سپس ابتکار عمل است که در حال حاضر برادرانی که با ما کار می‌کنند هم از نظر ایمانی روحیه بسیار قوی دارند و هم تجربه جنگی و نظامی بالایی را اندوخته‌اند.

سردار سرتیپ پاسدار علیرضا افشار رئیس ستاد کل سپاه در دفاع مقدس در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص نقش اطلاعات و عملیات در این دوران می‌گوید: بچه‌های اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس برای به دست آوردن اطلاعات از جبهه ها و مناطق عملیاتی تلاش‌ها و زحمات بسیاری انجام می‌دادند. همین تلاش ها باعث می‌شد تا  فرماندهان با چشم باز و اشراف خوبی نسبت به وضعیت منطقه طرح عملیاتی خود را پیاده می‌کردند.»

چهره درخشان اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس

سردار سرلشکر پاسدار شهید حسن باقری

اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس فرماندهان موفق و موثری داشت. شاید بیشترین اسمی که از یک نخبه اطلاعاتی در دوران دفاع مقدس به گوش مردم ما آشنا باشد، نام شهید حسن باقری است. شهید باقری یکی از خبرنگاران خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) بود که با آغاز دفاع مقدس وارد عرصه دفاع از کشورمان شد و با هوش بالای خود واحد اطلاعات و عملیات را راه اندازی کرد.

او از ابتدای ورودش به منطقه جنوب (اهواز) در پایگاه منتظران شهادت (گلف) فعالیت‌های خود در خصوص جمع آوری اطلاعات و شناسایی موقعیت دشمن، به دست آوردن و نقشه‌هایی از محل استقرار نیرو‌های دشمن تهیه کرد که بتواند موقعیت آن‌ها را در روی نقشه‌های این مناطق مشخص کرده و به نیرو‌های عملیاتی بدهد. با گذشت زمان همین فعالیت‌ها منجر به تشکیل واحد اطلاعات عملیات در ستاد عملیات جنوب  شد.

هنگامی که شهید باقری گزارش های دقیق و معتبر خود را به قرارگاه خاتم الانبیاء ارائه می کرد، نشان از اشراف بالای او به منطقه داشت. دقت این اطلاعات به حدی بود که در برخی از اوقات موجب تعجب بقیه افراد می شد. البته باید به این نکته هم اشاره کرد که اطلاعات ارائه شده توسط شهید باقری محصول تلاش‌های فرماندهان زیردست او در اطلاعات و عملیات بود.

نقش این ستاد در حوزه آموزش و استقرار نیرو‌های زبده اطلاعاتی در مناطق و محور‌های عملیاتی جنوب کشور بسیار مهم و تاثیرگذار بود؛ به نحوی که این نیرو‌ها پس از آموزش در ستاد گلف در محور‌هایی مانند آبادان و دزفول مستقر شدند و پس از شناسایی محور‌های مهم و مورد نظر فرماندهان، گزارش‌هایی را از آن منطقه به آنان می‌دادند. با این تلاش، اطلاعات چشم فرماندهی در میدان جنگ شد و یکی از ضعف‌های بزرگ (نداشتن اطلاع از وضعیت دشمن) برطرف شد.

سردار شهید حاج عباس کریمی هم از دیگر چهره های موثر در واحد اطلاعات و عملیات سپاه در غرب کشور و در مقابله با ضد انقلاب بود.

خاطرات از نیروهای اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس

سردار افشار در بخش دیگری از مصاحبه خود با ذکر خاطره‌ای از فعالیت نیرو‌های اطلاعات و عملیات می‌گوید: «خاطرات بسیاری از سایر رسته‌های حاضر در دفاع مقدس گفته شده است. اما به دلیل اهمیت و ماهیت کار اطلاعات و عملیات در دفاع مقدس و پس از آن، کم تر به خاطرات آن‌ها پرداخته شده است. این نیرو‌ها با شهامت بسیاری وارد خطوط دشمن می‌شدند و حتی در بسیاری از موارد تا عقبه‌های دشمن نیز پیشروی می‌کردند و برای جمع‌آوری اطلاعات به مناطق پشت محل استقرار دشمن می‌رفتند. من به خاطر دارم که در برخی از عملیات‌هایی که در محور جنوب و شلمچه انجام می‌شد، بچه‌های اطلاعات و عملیات تا بصره هم پیشروی می‌کردند و اطلاعات دقیقی را از محل‌های حساس به دست می‌آوردند.»

وی ادامه می‌دهد: «فعالیت این نیرو‌ها هنگامی اهمیت خود را نشان می‌دهد که عراق با استفاده از توان اطلاعاتی آمریکا همچون هواپیما‌های آواکس اطلاعات به روز از مواضع ایران به دست می‌آورد، اما در مقابل ایران که چنین تجهیزاتی نداشت باید از نیرو‌های اطلاعات و عملیات استفاده می‌کرد. توان نیرو‌های اطلاعات و عملیات در سپاه نیز در لشکر‌های متفاوت با همدیگر متفاوت بود، به طور نمونه لشکر ۴۱ ثارالله تحت فرماندهی شهید حاج قاسم سلیمانی به علت اشراف بالا،   اطلاعات دقیق و خوبی را ارائه می‌کرد.»

انتهای پیام/