ضربه مهلک کرونا بر پیکره هنری ۳۰۰ ساله/ قلم زنی نفس های آخرش را می زند

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند، صنایع دستی در خراسان جنوبی جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیر باز در این استان رونق داشته است.

یکی از رشته های صنایع دستی که در منطقه جنوب خراسان  طرفداران خودش را یافت قلم زنی بود که بیشتر مورد استقبال طبسی ها قرار گرفت.

قلم زنی هنری است که در جهان نیز شناخته شده است ولی حالا با حضور میهمانی ناخوانده، فعالان این رشته را با مشکلاتی رو به رو کرده است.

نقش و نگار قلم بر پیکره فلز

به کارگاهی رفتیم که پر بود ازهیاهوی چکش هایی که با هر بار بالا رفتن و پایین آمدن شان قسمتی از یک هنر دیرینه شکل می‌گیرد و طرح و نقش‌ها بر فلزی می‌نشینند که برآمده از ذوق و هنر قلمزنان است.

در میان انبوه رشته‌های هنری این بار نگاهمان به هنر ظریف و زیبای قلم زنی جلب شد که به دست بانو‌ی توانمند طبسی بر تن فلز سرد نقش می‌بندد و جان می‌گیرد، خانم یزدانی بانوی قلم زنی است که ۳۵ سال دارد واز ۱۲ سالی می‌شود که پا به عرصه قلم زنی گذاشته و دست به قلم شده است.

او خطوط و نقوشی زیبا را به وسیله قلم و با ضربه چکش بر پیکر بی جان مس رقم می‌زند.با همراه می‌شویم تا از کسب و کار که به راه انداخته برایمان بگوید.

۱۲ سال است که قلم زنی می‌کنم در ابتدا این حرفه را به صورت شخصی دنبال می‌کردم، اما حالا سه چهار سالی می‌شود که با حمایت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و اداره کار تسهیلاتی ۶۵ میلیون تومانی به من اعطا شد و توانستم به کمک آن کارگاهی کوچک را راه اندازی کنم.

او ادامه داد: ۱۲ هنرجو در کارگاه مشغول به قلم زنی و کنده کاری روی مس بودند، اما شیوع کرونا این عده را پراکنده کرد به طوری که در حال حاضر هنرجویان کمتری به کارگاه می‌آیند.

این قلم زن پر تلاش ازفراز و فرود‌های بازار فروش گفت: بازار فروش ثابتی نداریم، سفارشات شخصی را قبول می‌کنم و قبلا هم سفارشاتی را از شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی انجام می‌دادم حالا کرونا آمده و بازارمان را کساد کرده، دیگر کمتر هنرجویی حاضر می‌شود برای انجام کار به کارگاه بیاید، اما با همین وضعیت نیز ابزار مورد نیازشان را آماده می‌کنم و آن‌ها کار را در خانه انجام داده و دستمزد می‌گیرند.

پای کرونا بر پدال ترمز تولید و صادرات قلمزنی

این بانوی توانمند بیان کرد: تولیداتمان را به یزد، مشهد و تهران ارسال کردم حتی نمونه کار هایمان را به صورت عمده میان کسبه شهر به فروش رساندم.

یزدانی عنوان کرد: با کمک هنرجو‌ها تا کنون روی بیش از ۱۲۰ قطعه بشقاب، قندان، آجیل خوری، شیرینی و شکلات خوری و سایر ظروف قلم زنی انجام دادیم، تولیداتمان به نسبت کم بود، چون بیشتر وقتمان را صرف یادگیری هنرجو‌ها کردیم.

او از قیمت بالای ظروف خام در استان گلایه‌مند بود و تصریح کرد: یکی از مشکلاتی که دامن گیر ما شده است بحث تهیه ظروف خام و ابزار است که باید آن را از اصفهان تهیه کنیم و این برایمان خیلی سخت است.

کسبه‌ای که این ظروف و ابزار را وارد استان می‌کنند سود هنگفتی را روی محصولات می‌زنند و خرید این محصولات برای ما به صرفه نیست.

اختصاص ۸ میلیارد ریال تسهیلات کرونایی به کارگاه‌های قلم زنی

عباس زاده معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: مبلغ ۸ میلیارد ریال تسهیلات کرونا به کارگاه‌های صنایع دستی آسیب دیده از کرونا اختصاص یافته است.

او با اشاره به مشکل تأمین مس در استان به دلیل نوسان قیمت‌ها توسط دلالان، افزود: وزارتخانه طی نامه‌ای اقلام مصرفی استان (مواد اولیه از قبیل مس، نقره) را جمع آوری کرده است و به زودی این مشکل مرتفع خواهد شد.

عباس زاده تصریح کرد: صدور مجوز، ارائه تسهیلات کم بهره و تسهیلات بلا عوض، ارائه خدمات بیمه ای، معرفی جهت حضور در نمایشگاه ها، تامین فضای کارگاهی، امکان شرکت در رویداد‌های مهم و تخصصی حوزه صنایع دستی همانند مهر اصالت و نشان ملی و ارائه آموزش‌های رایگان ویژه شاغلین از جمله حمایت‌های خوب صورت گرفته از قلم زنان است.

خودنمایی نقش گل‌های شاه عباسی بر جسم بی جان مس

برآبادی مسئول ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی با اشاره به ثبت مهارت قلم زنی طبس در فهرست ملی میراث معنوی، شیوه قلم زنی طبس را از روش‌های منحصر به فرد قلم زنی مس دانست و گفت: قلم زنی در طبس بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد.

او افزود: مهارت هنرمندان و صنعتگران طبسی در ایجاد نقوش ظریف با تقسیم سطح به واحد‌های هندسی منظم با کمک پرگار و قلم‌های فولادی و خراشیدن سطح مس و سپس پر کردن زمینه با نقوش هندسی و گل و گیاه ریز و سرآمد هنر‌های دستی استان و کشور است و گردشگران از این تولیدات به عنوان یکی از سوغات و هدایای ویژه طبس یاد می‌کنند.

برآبادی عنوان کرد: قلم زنی طبس به دو صورت سفید قلم و قرمز قلم رواج دارد که هر دو منحصر به فرد بوده و تنها در شهر طبس به شیوه‌ی یاد شده اجرا می‌شود.

بیشتر بخوانید

•  هنری به قدمت ۳۰۰ سال در خراسان جنوبی + فیلم
•  آیینه عبرت خلق شده از ضربه چکش بر روی قلم+ فیلم
• کاهش ۵۰ درصدی صادرات صنایع دستی خراسان جنوبی

مسئول ثبت میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ثبت ملی هنر قلم زنی شهر طبس زاویه قلم و نحوه چکش کاری در این شیوه را نشان دهنده مهارت استادکاران بیان کرد و گفت: قلم گیری و رعایت کندی و تندی خطوط در این سبک بسیار حائز اهمیت بوده و ظرافت و دقت و مهارت فراوان می‌طلبد.

او ادامه داد: بر خلاف قلم زنی سایر نواحی کشور که باید قلم به صورت عمود بر سطح فلز ضربه وارد شود، در این شیوه قلم با زوایای حدود ۳۵ تا ۴۰ درجه در قلم قرمز و یا ۷۵ تا ۸۰ درجه در قلم سفید و ضربات مداوم و پیوسته و ریز چکش، به سطح فلز برخورد کرده و لایه‌های نازکی از سطح مس برداشته شده یا خطوط نقوش کمتراز چند دهم میلی متر فرو می‌روند.

برآبادی افزود: استفاده از نگاره‌های بومی از جمله درخت نخل و پلیکان و نوشته‌ها که عموما اسامی پنج تن، آیات مشهور قرآنی، دوازده امام و امثال آن‌ها است بسیار استفاده می‌شود.

در ظروف قلمزنی این استان علاوه بر نقوش سایر نقاط کشور، بیشتر از نقوش گل‌های زینتی و ریز چهار پر، استفاده شده که هنرمندان با تقسیمات هندسی مکرر ومنظم سطح کار، این نقوش را به صورت تکراری ودقیق درداخل این فضا‌های هندسی قلمزنی می‌کنند.

سینی‌های مسی در قدیم عمدتا با طرح سَرو یا نخل، گل‌های شاه عباسی بسیار ساده وابتدایی وطرح‌های پرندگان ازجمله پلیکان معروف طبس و طوطی و نقوش حیوانات مانند آهو وگوزن ودرختچه‌های پرگل وبرگ همراه بود، ولی هم اکنون طرح‌های ظریف و مینیاتوری با ارزشی نیز دیده می‌شود.

تکنیک زمینه پُر یا عکسی روشی است که منحصرا در شهرستان طبس بوده و ویژگی‌های ظروف حکاکی شده در این شهر در کل ایران متمایز و برجسته است.

تنها منطقه ای که درخراسان جنوبی که از گذشته دور کار حکاکی و قلمزنی بر روی ظروف غالبا مسی صورت می‌گرفته و درحال حاضر نیز رواج دارد شهر کویری طبس است ، حکاکی فلز در این منطقه باتوجه به اشیاء قدیمی که وجود دارد حداقل سابقه ای ۳۰۰ ساله دارد.

در حال حاضر تعداد انگشت شماری از کارگاه‌های قلمزنی مس در سایر شهرستان‌های استان از جمله فردوس و بیرجند به شیوه جُندِه کاری ومُشَبَّک آثار زیبایی تولید می‌کنند.

قلم زنی چشم به راه حمایت و پشتیبانی

کرونا ، کساد شدن بازار فروش ، قیمت های شناور ظروف خام مسی در استان و دست درازی دلالان به بازار فروش آن ،  دست تولید کنندگان محصولات قلم زنی را از پشت بسته و نان فعالان این حوزه را آجر کرده است.

آرام شدن تلاطم بازار فروش محصولات قلم زنی و دستگیری از فعالان و کارگاه هایی که زیر فشار کرونا کمر خم کرده اند همت بلند مسئولان را می طلبد.

گزارش از فاطمه آریان پور

انتهای پیام/ک