باشگاه خبرنگاران جوان- آلودگی هوا در سال ۹۹، حدود ۲۹ هزار سال از عمر تهرانی‌ها را کم کرده، این خبر را رئیس گروه سلامت هوا وزارت بهداشت داده است. در تهران به طور میانگین در سال ۱۳۹۹ تعداد ۳ هزار و ۷۵۱ مرگ منتسب به مواجهه با ذرات معلق هوا رخ داده است و همه تهرانی‌ها تحت تاثیر آلودگی هوا بوده‌اند، آمار‌های ۹۹ از روند افزایشی مرگ منتسب با آلودگی هوا برخلاف روند کاهشی سال ۹۵ تا ۹۸ خبر می‌دهند.

تهران در سال جاری تنها ۲ روز هوای پاک را تجربه کرد و از ابتدای سال تا امروز ۲۰۹ روز هوای قابل قبول، ۸۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۶ روز ناسالم برای همه گروه‌ها را داشته است؛ اما تهران سال گذشته ۱۵ روز هوای پاک، ۱۸۲ روز هوای قابل قبول، ۸۹ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۹ روز برای همه گروه‌ها را تجربه کرد.

آلودگی هوا سالانه جان چند نفر را در ایران و جهان می‌گیرد؟

۱۲ درصد مرگ‌های سالانه جهان منتسب به آلودگی هوا هستند، روزانه ۱۸ هزار و ۳۰۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا در دنیا اتفاق می‌افتد که این رقم بسیار بالا است و خسارت سالانه ناشی از آلودگی هوا نیز ۲.۹ تریلیون دلار است. همچنین سالانه بیش از ۵۰۰ هزار مرگ نوزاد به علت مرگ منتسب به آلودگی هوا رخ می‌دهد. سالانه در مدیترانه شرقی ۵۰۰ هزار مرگ زودرس به علت آلودگی هوا رخ می‌دهد. همچنین در دنیا آلودگی هوا ۱.۸ سال امید به زندگی را کاهش می‌دهد.

شعار «هوای پاک، حقوق عامه،‏ اراده ملی» در سال ۱۴۰۰ برای به مقابله با پدیده آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها انتخاب شده است زیرا آلودگی هوا به عنوان مهم ترین فاکتور خطر محیطی بر سلامت انسان و چهارمین عامل مرگ زودرس و دومین عامل مرگ ناشی از بیماری های غیرواگیر مانند بیماری های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه در جهان شناخته شده و ۲۴ درصد از مرگ های ناشی از بیماری های مزمن ریوی در ایران به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM۲.۵ هوای آزاد است. از طرفی هزینه های مرگ ناشی از آلودگی هوا‏ در کشور بالغ بر ۷ میلیارد دلار برآورد شده است.

رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گفت: پارسال ۱۱ هزار و ۱۲۹ مرگ منتسب به آلودگی هوا به علت ذرات معلق ۲.۵ در کشور در ثبت شده است. به طور میانگین ۸ درصد مرگ ها منتسب به ذرات با اندازه ۲.۵ میکرون و ۱۷ درصد مرگ‌های ایسکمیک قلبی، ۱۹ درصد سکته‌های مغزی و ۱۷ درصد سرطان‌های ریه مربوط به ذرات معلق با اندازه  ۲.۵ میکرون بوده است. بیشترین میزان مرگ منتسب به آلودگی هوا هم مربوط به تهران بوده است؛ چراکه هرچه جمعیت بیشتر باشد، مرگ منتسب به آلودگی هوا هم بیشتر است.

به گفته شاهسونی آلودگی هوا همچنین موجب تاخیر و مشکلات در تکمیل ریه کودکان، مشکلات مغز کودکان، وزن کم کودکان هنگام تولد، افزایش سرطان‌ها در کودکان، افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و دیابت در دوران بزرگسالی می‌شود و با طیف اختلالات اوتیسم ارتباط دارد.

ایران رتبه بیست و سوم جهان از نظر کیفیت هوا/ آلوده ترین شهرهای ایران

در سال‌های ۱۳۹۵ الی ۱۳۹۹ تقریبا در ۱۶.۱۴ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خوب پاک (رنگ سبز)، ۶۳.۲۵ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای قابل قبول (رنگ زرد)، ۱۵.۸۷ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (رنگ نارنجی)، ۴.۰۴ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای ناسالم (رنگ قرمز)، ۰.۳۲درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خیلی ناسالم (رنگ بنفش)، ۰.۲۷ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خطرناک (رنگ قهوه‌ای) بوده است.

 رئیس گروه سلامت هوا وزارت بهداشت گفت: ایران در بین ۱۰۶ کشور دنیا رتبه بیست و سوم شاخص کیفیت هوا و در منطقه غرب آسیا رتبه ششم آلودگی هوا را دارد، ‌همچنین تهران در میان سایر پایتخت‌های جهان رتبه نوزدهم غلظت ذرات معلق PM۲.۵  را به خود اختصاص داده است.

غلظت سالیانه ذرات معلق PM۲.۵ در کشور به طور میانگین ۶ برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی است و در سال ۱۳۹۹ شهرهای زابل، تهران، اهواز، اصفهان و مشهد بالاترین غلظت ذرات معلق را داشتند. در سال ۱۳۹۹ آلوده‌ترین شهر کشور شهر زابل بود زیرا به دلیل طوفان گرد و غبار غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون آن، تقریبا ۱۲ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت بوده است.

چرا قانون هوای پاک روی کاغذ ماند؟

قانون هوای پاک مشتمل بر ۳۴ ماده، ۲۵  تیر ۹۶ به تصویب مجلس و تأیید شورای نگهبان رسید. در این قانون، ۱۴ دستگاه در حوزه کاهش آلاینده ها مسئولیت دارند. موضوع کیفیت سوخت در ماده ۱۸ قانون هوای پاک آمده است و وزارت نفت مکلف شده است سوخت تولیدی کشور از جمله بنزین، نفت گاز، نفت کوره و نفت سفید را مطابق با استاندارد ملی مصوب، عرضه کند. سازمان حفاظت محیط زیست نیز مکلف است از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری کند.

در ماده ۱۲ این قانون سازمان محیط زیست مکلف است تمامی مراکز و واحد‌های صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی را که آلودگی آن‌ها بیش از حدمجاز مصوب است، مشخص کرده و مراتب را با تعیین نوع، میزان آلودگی، وسعت منطقه تحت تأثیر و حساسیت منطقه به بالاترین مقام تصمیم گیر واحد ابلاغ کند تا در مهلت معینی نسبت به رفع آلودگی یا تغییر تولید یا تغییر فرآیند تولید یا تعطیلی کار و فعالیت خود اقدام کنند. همچنین در ماده ۱۳ این قانون آمده است: تمامی مراکز صنعتی، تولیدی، عملیات معدنی، خدماتی، عمومی و کارگاهی اعم از دولتی و غیردولتی موظفند از سوخت استاندارد مصوب استفاده کنند. با وجود گذشت ۴ سال از تصویب قانون هوای پاک، این مصوبات به درستی اجرایی نشده است.

سهم منابع متحرک در آلودگی هوا ۶۰ درصد و سهم منابع ثابت حدود ۴۰ درصد است، آمار‌ها نشان می دهد؛ پالایشگاه‌های ایران روزانه حدود ۷/ ۱ میلیون بشکه نفت خام (بدون احتساب میعانات گازی) پالایش می‌کنند و به خاطر کهنه بودن تکنولوژی این پالایشگاه‌ها، یک‌چهارم نفت خام تبدیل به مازوت می‌شود. وزارت نفت چند سال پیش طرحی ۱۰ میلیارد دلاری برای نوسازی پالایشگاه‌ها جهت کاهش تولید مازوت از ۲۴ به ۱۰ درصد معرفی کرد، اما این طرح اجرایی نشد.

قانون هوای پاک بودجه برای اجرا ندارد

داریوش گلعلی‌زاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره بودجه و اعتبارات تخصیص یافته در جهت اعمال قانون هوای پاک گفت: بعد از تصویب قانون هوای پاک به دلیل نداشتن اعتبارات، بسیاری از قوانین به خوبی انجام نشد. در زمان پایش و نظارت قوانین، اگر لازم باشد قانون را اصلاح می‌کنیم. از منظر زمان اجرا، یک سری تکالیف مقطعی هستند و یک سری اقدامات هم همچون از رده خارج کردن خودروهای فرسوده وکنترل معاینه فنی تکالیف مستمر هستند که همیشه باید انجام شوند.

به گفته گلعلی‌زاده،  سالانه به اندازه یک شهرستان به جمعیت تهران افزوده می‌شود و اخیرا ۱۰ هزار خودرو در تهران درخواست تعویض پلاک از شهرستان به تهران را داشته‌اند تا در یکی از تاکسی‌های اینترنتی فعالیت کنند.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گفت: برخی سربازان بعد از اتمام دوره سربازی در تهران می‌مانند و بعضی دانشجویان که بعد از اتمام دوره دانشجویی در تهران تشکیل خانواده می‌دهند و خانواده‌هایشان نیز به تهران می‌آیند. تهران به انبار کشور تبدیل شده است. در جنوب تهران و منطقه ۱۸ کامیون های حمل بار در حال عبور و مرور هستند و در این مناطق غلظت آلاینده‌های جوی بسیار بالاست.

۱۰ درصد از قانون هوای پاک سال ۱۴۰۰ به صورت کامل انجام شده 

گزارش دیوان محاسبات کشور نشان می‌دهد که تنها حدود ۱۰ درصد از احکام قانون هوای پاک سال ۱۴۰۰ به صورت کامل انجام شده است و عمده یافته‌های احصاء شده از ترک فعل مسئولین دستگاه‌های اجرایی روایت می‌کند.  از بین ۲۲۰ حکم قانونی تنها ۲۰ مورد به صورت کامل انجام شده اند، ۱۴۰ حکم ناقص انجام یافته، ۶۰ حکم نیز فاقد عملکرد بوده‌اند.

بر اساس این گزارش، در ۳۰ مورد ارائه مجوزهای مربوط به پیش فروش خودروها، وضعیت اخذ تأییدیه استاندارد آلایندگی و اعتبار آن در موعد تحویل از وزارت صنعت، معدن و تجارت استعلام نشده است. وزارت نفت نیز مکلف به تکمیل طرح کهاب (کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات بنزین) در کلیه مبادی مربوط اعم از انبارهای نفت، جایگاه‌های عرضه سوخت و نفتکش‌ها بوده و این قانون باید از ابتدای مهرماه سال ۱۳۹۹ اجرا می‌شد، اما به رغم مجهزشدن برخی از انبارهای نفت، جایگاه‌های عرضه سوخت و نفتکش‌ها به تجهیزات طرح کهاب، این تکلیف قانونی هم به طور کامل اجرایی نشده است. همچنین نظارت بر رعایت حدود مواجهه شغلی با ترکیبات آلی فرار برای شاغلان جایگاه‌های بنزین بر عهده وزارت بهداشت نهاده شده بود که در این راستا کمتر از ۲۳ درصد جایگاه‌های موجود مورد پایش قرار گرفته اند.

سهم ناچیز انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور

این گزارش حاکی است براساس ماده (۱۹) قانون هوای پاک، وزارت نیرو مکلف به تامین حداقل ۳۰ درصد افزایش سالانه ظرفیت موردنیاز برق کشور از انرژی‌های تجدیدپذیر (انرژی زمین گرمایی، بادی، خورشیدی و...) بوده است؛ اما طی سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ سهم کل ظرفیت برق کشور از انرژی های تجدیدپذیر یک درصد بوده است.

 با وجود تردد آمار چشمگیری از موتورسیکلت‌های فرسوده در سطح کشور، تاکنون هیچگونه دستورالعمل و شیوه نامه‌ای درخصوص نحوه اجرای آزمون‌های معاینه فنی موتورسیکلت به مراکز معاینه فنی ابلاغ نشده و امکان ثبت نتایج معاینه فنی موتورسیکلت ها به صورت برخط و سیستماتیک در سامانه مربوطه مقدور نیست.

وزارت کشور موظف بوده است؛ زمینه نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شهری با اولویت شهرهای بالای ۲۰ هزار نفر جمعیت را ظرف مدت ۵ سال به انجام برساند اما در سال ۱۳۹۹ هیچگونه نوسازی در کلانشهر تهران انجام نشده است.

بیش از ۸۰ درصد ناوگان اتوبوسرانی فرسوده است 

 بر اساس گزارش وزارت کشور، با توجه به شرایط کنونی هزینه‌های خرید و نصب فیلتر دوده بر روی ناوگان اتوبوسرانی موجود با بیش از ۸۰ درصد فرسودگی به صورت ارزی و بسیار بالا بوده و نگهداری آن نیازمند هزینه‌کرد سالانه است و به دلیل وضعیت نامناسب درآمدی اکثر شهرداری‌ها، چنین اقدامی در اولویت هزینه‌کرد آنها قرار ندارد.

با وجود الزام قانونی برخی دستگاه‌ها نسبت به تکمیل و راه‌اندازی شبکه ملی پایش و اطلاع رسانی آلودگی صوتی با اولویت کلانشهرها، علی‌رغم گذشت بیش از ۲ سال از تاریخ تصویب این آیین‌نامه، شبکه ملی مزبور تاکنون راه‌اندازی و طرح جامع مدیریت کاهش آلودگی صوتی نیز تکمیل نشده است.

با توجه به آمارها بسیج همه دستگاه‌های اجرایی و نظارتی برای حل معضل آلودگی هوا ضروریر است تا دیگر هوای پاک آرزوی ساکنان کلانشهرها نباشد.