ایران به عنوان یکی از بزرگترین کشورهای میزبان مهاجران، در دهه های گذشته پذیرای جمعیت زیادی از اتباع کشورهای همسایه بوده و خدمات لازم را هم در این حوزه به آنان عرضه کرده است.

این درحالی است که بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان حجم پذیرش مهاجر خود را کاهش داده و سیاست‌های مهاجرتی خود را محدود کرد‌ه‌ اند.

با این وجود اما مهاجرت امری اجتناب‌ناپذیر است و چیزی که در این بین اهمیت دارد نحوه مدیریت این مسئله است.

مدیریت جزیره‌ای در قبال اتباع بیگانه باعث بروز مشکلاتی شده است

به گفته بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس،  مدیریت جزیره‌ای ایران در حوزه‌ اتباع خارجی به دلایل متعددی از قبیل وجود رویکردهای موقتی و کوتاه‌مدت،‌ فقدان راهبرد مشخص و منسجم، روزآمد نبودن قوانین و تزاحم وظایف نهادهای درگیر در کنار تداوم و تشدید بی ثباتی و ناآرامی در برخی از کشورهای همسایه که امواج مهاجرت به سمت ایران را تشدید کرده، باعث شده تا وضعیت کشور در موضوع اتباع خارجی مقیم، چندان مطلوب و بسامان نباشد.

خیل عظیمی از مهاجران به ایران را همزبانان ما در در افغانستان تشکیل می دهند که حدود ۱۵۰ سال پیش با دخالت انگلستان و با انعقاد قرارداد پاریس تاکنون برای همیشه از ایران جدا شدند.

در طی این سال‌ها به دلیل وابستگی های فرهنگی، اقتصادی و اصل خویشاوندی رفت و آمدها و مهاجرت هایی که غالبا از سوی افغانستان صورت می گرفت میان ایران و این کشور برقرار بود تا اینکه با حمله آمریکا به افغانستان درپی حادثه ۱۱ سپتامبر این قضیه قوت گرفت.

کودک افغانستانی در پناه تکاوران نیروی زمینی ارتش ایران مستقر در مرز ایران و افغانستان

پس از آن بود که جمع زیادی از مردم افغانستان به کشورهای همسایه خود مثل پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان مهاجرت کردند که البته ایران به دلیل توسعه یافتگی بیشتر نسبت به باقی همسایگان، تلکلم به زبان فارسی، موقعیت جغرافیایی برتر برای دسترسی جمعی از افغانستانی هایی که خواهان مهاجرت به اروپا نیز بودند و البته دلایل دیگر بیش از سایر همسایگان مورد توجه قرار گرفت.

روند مستمر این مهاجرت ها تا ۵ مرداد پارسال که اشرف غنی رئیس جمهور سابق افغانستان از این کشور فرار کرد ادامه داشت‌ تا پس از فرار وی تشدید شود.

با روی کار آمدن طالبان و بروز نا امنی از طریق انفجارهای متعدد در مساجد و مدارس این کشور اوضاع همسایه شرقی ما دچار تغییراتی بیش از آنچه در گذشته وجود داشت شد.

حضور نیروهای طالبان در کاخ ریاست جمهوری افغانستان  

از سویی دیگر حکام جدید افغانستان شیوه‌ای دیگر برای حکمرانی برگزیدند، قوانین قبلی تغییر کرد و بخشی از مردمی که با سیاست‌های جدید سازگاری پیدا نکردند.

همه این اتفاقات مهاجرت را برای مردم افغانستان راهی جایگزین به جای زندگی در این کشور کرد.

از کشور‌های حاشیه خلیج فارس گرفته تا اروپا و آمریکا، میزبان مهاجرین افغانستانی شدند. در این بین، اما ایران که از زمان تشکیل افغانستان (۲۸ مرداد ۱۲۹۸) بیشترین میزبانی را همانطور که گفته شد از مردم همسایه خود کرده بود بازهم پذیرای مردم افغانستان شد.

تراکم جمعیتی اتباع بیگانه شناسایی شده

بنابر آماری که مرکز آمار ایران منتشر کرده، مهاجران افغانستانی بیشتر در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و کرمان زندگی می‌کنند.

طبق آنچه حسین امیرعبداللهیان وزیرخاجه کشورمان، در یکی از نشست های مشترک همسایگان افغانستان گفت، هم‌اکنون ۵ میلیون پناهنده افغانی در ایران زندگی می‌کنند.

مهاجران قانونی افغانستان در ایران در دو دسته کارت آمایش و گذرنامهٔ اقامتی حق اقامت در ایران دارند. مهاجران افغانستانی که به عنوان پناهنده شناخته می‌شوند و به اصطلاح کارت آمایش دارند که هر ساله در طرحی به نام طرح آمایش اقامت آن‌ها به مدت ۱ ساله تمدید می‌شود.

با این وجود هستند مهاجرینی که آمار مشخصی هم از تعداد آن‌ها وجود ندارد و در ایران زندگی می‌کنند.

طرح‌های گوناگونی برای ساماندهی مهاجران پیشنهاد شدند که به دلیل نارسایی به قانون تبدیل نشدند

بر این اساس برای شناسایی و ساماندهی این اتباع تاکنون طرح‌ها و لوایح متعددی در ارتباط با ساماندهی اتباع خارجی مقیم ایران در ادوار مختلف مجلس شورای اسلامی ارائه شده که همه آنها در مرکز پژوهش‌ها مورد ارزیابی و بررسی کارشناسی قرار گرفته اند.

در آخرین مورد مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی دوم اردیبهشت از تدوین پیش نویس طرح ساماندهی اتباع خارجی در مرکز پژوهش ها خبر داد و اعلام کرده که پیش نویس این طرح با تاکید بر جامعیت، روزآمدی، انسجام وظایف و شفافیت در دستور کار کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها قرار گرفته است.

وزارت کشور نیز از اوایل اردیبهشت امسال طرح سرشماری اتباع خارجی را کلید زد و وزیر کشور اعلام کرد اتباع افغانستانی اگر به هر دلیلی در طرح سرشماری و شناسایی مشارکت نکنند، از دید ایران مهاجر قلمداد نمی شوند و افرادی که اصرار به نیامدن داشته باشند و مورد شناسایی قرار نگیرند، به ناچار سیاست های سخت گیرانه تری نسبت به این عزیزان اتخاذ خواهد شد.

به شرکت کنندگان طرح شناسایی اتباع خارجی

 اقامت موقت داده می‌شود

البته به گفته احمد وحیدی به همه کسانی که در طرح شناسایی مشارکت کنند، اقامت های موقت داده می شود و نگرانی وجود ندارد.

این طرح که تا ۱۷ خرداد ادامه خواهد داشت و پس از آن تمدید نخواهد شد باعث شده، برای بیش از یک میلیون نفر از اتباع افغانستان کارت اقامت موقت صادر شود.

اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در این راستا از اتباع بیگانه خواسته جهت بهره مندی از برگه اقامت موقت که فعلا به مدت ۶ ماه صادر می شود، از ظرفیت دفاتر پیشخوان دولت بهره ببرند.

گفتنی است، اقدام به شناسایی اتباع خارجی برای ساماندهی آنان در کنار تشکیل سازمان ملی مهاجرت به صورت همزمان پیگیری می شود.

اما مراجعه حضوری به دفاتر پیشخوان دولت درحالیست که در کشورهای دیگر پنجره‌ای مجزا در نرم افزار واحد دولت الکترونیک وجود دارد که کلیه خدمات مربوط به اتباع خارجی را انجام می‌دهد.

دولت برای اجرای طرح شناسایی اتباع خارجی، دفاتر پیشخوان دولت

 را پیشنهاد داده است

با وخامت اوضاع در افغانستان یکی دیگر از مناطقی که به خاطر موقعیت جغرافیایی و ارتباط با کشورهای اروپایی مورد توجه مهاجران افغانستانی قرار گرفت ترکیه بود.

بر اساس آمار مرکز آمار ترکیه، شمار مهاجران خارجی این کشور  به ۶۶۷ و ۴۲ نفر رسیده است.

مطابق این گزارش، بیشترین میزان مهاجران خارجی با ۱۴.۵ درصد را شهروندان عراقی تشکیل می‌دهند.

شهروندان ترکمنستان با ۱۳.۸ درصد در جایگاه دوم، اتباع افغانستانی با ۸.۲ درصد در جایگاه سوم، اتباع سوریه با ۷.۵ درصد در جایگاه چهارم قرار دارند.

با این وجود اما آمار دقیقی از اتباع خارجی غیرمجاز این کشور وجود ندارد.

دولت ترکیه از ۱۴ سال پیش پنجره‌ای واحد برای الکترونیکی کردن خدمات به اتباع بیگانه ایجاد کرده است

اما ترکیه با الگو پذیری از سایر کشورهای پیشرو در زمینه دولت الکترونیک نرم افزار (E-Devlet) ایجاد کرده که در آن دولت خدمات خود را به صورت الکترونیکی برای شهروندان و همچنین اتباع خارجی که در ترکیه دارای کارت اقامت هستند، ارائه می‌کند.

دولت ترکیه این سامانه را در سال ۲۰۰۸ میلادی آن را راه اندازی کرد تا در آن بیش از چهار هزار خدمت به شهروندان ترکیه و اتباع خارجی که تابعیت ترکیه دریافت نموده اند، ارائه شود.

در ایران نیز سامانه هایی مثل سامانه نوبت دهی به دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی یا سامانه دریافت کد فراگیر اتباع خارجی برای امور اداری ( بانک ، بیمه ، مدرسه ، و سایر ادارات ) وجود دارد اما همه این سامانه ها در یک واحد متمرکز نیستند و خدمات کمی هم ارائه می کنند که با توجه به تعداد قابل توجه اتباع بیگانه شناسایی شده و غیرمجاز می بایست حالا که دولت و مجلس طرح ساماندهی اتباع خارجی و تشکیل سازمان ملی مهاجرت را در پیش دارند بیش از پیش به آن توجه شود.

راه اندازی پنجره‌ مجازی واحد می‌تواند ساماندهی اتباع بیگانه

 را سرعت دهد

راه اندازی این سامانه ها شناسایی اتباع خارجی را سریعتر کرده، نقش چشمگیری در صرفه جویی زمان داشته، بطوریکه اتباع خارجی در کوتاهترین زمان ممکن  و بدون مراجعه به دفاتر و نهادهای دولتی، انواع اسناد و مدارک را می توانند دریافت کنند