حالا که اخبار جعلی و شایعات از سر و روی فضای مجازی بالا می‌رود و گاهی بعضی از سلبریتی‌ها همصدا با این جریان‌ها اقدام به بازنشر این نوع اخبار می‌کنند، لازم است با سواد رسانه‌ای ذره‌بین بر روی این نوع اخبار بیندازیم تا با هیجانی عمل کردن به بازنشر آن‌ها کمک نکنیم. 

چند روز پیش اخباری به نقل از مسئولین کشور با لوگوی خبرگزاری‌های رسمی در فضای مجازی و استوری سلبریتی‌ها دست به دست شد. خبر‌های واکنش‌برانگیز که وقتی در سایت یا کانال‌های همان خبرگزاری‌ها جست‌وجو می‌شد، چنین اطلاعاتی پیدا نمی‌شد.

روز پنج‌شنبه ۲۸ مهر هم مطهر محمدخانی، سخنگوی شهرداری تهران از شکایت شهرداری از سمانه پاکدل خبر داد و در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «‏جریان ضد ایرانی یک شایعه مبتذل به نقل از شهردار تهران ساخت. خانم سمانه پاکدل هم با انتشار این فیک‌نیوز توهین‌آمیز علیه دختران هموطن در صفحه خود، برخی از مردم را به اشتباه انداخت و پس از مشخص شدن حقیقت هیچ تلاشی برای اصلاح نکرد. برای جلوگیری از تکرار، ناگزیر از شکایت حقوقی شدیم». 

لیلا وصالی، محقق و مدرس سواد رسانه در برنامه «سلام تهران» از شبکه پنج تهران درباره اخبار جعلی که در فضای رسانه منتشر می‌شود، گفت: وقتی یک خبر منتشر می‌شود باید بین شایعات، فیک‌نیوز‌ها (اخبار جعلی) و اخبار رسمی تمایز ایجاد کرد. هر کدام از آن‌ها ویژگی و خصوصیاتی دارند. به عنوان مثال، شایعات از دنیای واقعی سرچشمه می‌گیرند و رد پای خود را در فضای مجازی می‌گذارند. چیزی شبیه یک کلاغ چهل کلاغ فضای واقعی است.

وصالی ادامه داد:، اما اخبار جعلی عمدی ساخته می‌شوند. یعنی برای جهت‌دهی به افکار عمومی و اثرگذاری ساخته می‌شوند. حال این اخبار جعلی را یک رقیب می‌تواند علیه رقیب خود به‌کار ببرد یا یک خبرگزاری رسمی در جنگ رسانه‌ای دست به این اقدام زند. شکل و شمایل اخبار جعلی خیلی شبیه اخبار رسمی است. یعنی شما در این اخبار منبع خبر و ادبیات رسمی می‌بینید. درحالی که اگر در شایعات به چند نشانه توجه کنید، به سرعت متوجه شایعه می‌شوید.

این مدرس سواد رسانه در پاسخ به این سوال که آن نشانه‌ها چیست، افزود: در شایعات کلمات عامیانه به‌کار می‌رود یا منبعی که در خبر ارجاع داده می‌شود، منبع نادرست است. ممکن است خبر اصلاً منبع خبری نداشته باشد. به عنوان مثال، گفته می‌شود که جناب سرهنگ فلانی در مورد فلان دارو چنین اظهار‌نظری کردند. درحالی‌که منبع خبری ربطی به گفته‌ای که می‌گوید، ندارد. اینکه کسی درباره موضوع اظهارنظر می‌کند که تخصص ندارد. 

وی به اخبار جعلی اشاره کرد و توضیح داد: اگرچه در اخبار جعلی شکل و شمایل اخبار رسمی را می‌بینید، اما منابع عمدتاً جعلی هستند. یعنی منبع خبر به جایی ارجاع داده می‌شود که یا وجود ندارد، یا به خودشان برمی‌گردد. یعنی منبع خبر را به کانال دیگر خودش ارجاع می‌دهند. 

این محقق درباره اخبار جعلی که به نقل از خبرگزاری‌های رسمی منتشر می‌شوند، افزود: سواد رسانه‌ای به ما می‌گوید که به محض مواجهه با یک پیام، ابتدا ایست ۳۰ ثانیه‌ای داشته باشیم. وقتی دچار هیجان می‌شویم، به خصوص اخباری که خیلی مهم هستند، باید به خودمان مکث دهیم. بعد از مکث، پنج سوال سواد رسانه‌ای از خودمان بپرسیم. چه کسی با چه هدفی برای کدام مخاطب با استفاده از چه ابزار و تکنیک‌هایی و برای چه اثرگذاری در جامعه این پیام را ارسال می‌کند. بعد از اینکه هیجانمان فروکش کرد و پاسخ این سوالات را دادیم، بهتر متوجه می‌شویم که این پیام با چه هدفی منتشر شده است.