زندگی بشر همانند چهارفصل طبیعت است که نه از خزان و زمستانش گریزی است و نه از میانسالی و سالمندی.

سالمندی را افرادی دوران پختگی و استفاده از تجربیات و کسب آرامش می‌دانند و تاکید دارند آن را هدفمند سپری کنند و برخی دوره ازکارافتادگی و انزوا و ناامیدی می دانند. پژوهش ها، نشان می‌دهد افراد مسنی که دیدگاه منفی در مورد پیری خود دارند، به طور متوسط ۷.۵ سال کمتر از افراد دارای نگرش مثبت زندگی می‌کنند و روند بهبود بیماری‌ها در آنان کندتر است.

۶۵ سالگی شروع سن سالمندی

ویکتوریا عمرانی فر فلوشیپ روانپزشکی سالمندان گفت: دوران سالمندی معمولا به تدریج آغاز می‌شود و بیشتر مطالعات، ۶۵ سالگی را شروع دوران سالمندی می‌دانند.

او افزود: به افراد ۶۵ تا ۷۵ ساله گروه سالمندان جوان گفته می‌شود، ۷۶ تا ۸۵ ساله‌ها را سالمند پیر می‌گویند و این دوره‌ای است که مشکلات جسمی بیشتر می‌شود و گروه بالای ۸۵ سال را سالمندی کهنسال می‌نامند که فرد شکننده می‌شود و آسیب پذیری بالاتری نسبت به دو دسته اول سالمندان دارد.

فلوشیپ روانپزشکی سالمندان توضیح داد: سالمندی دوره‌ای از چرخه زندگی است که با مسائل ویژه خود از قبیل از دست دادن چابکی، ذکاوت ذهنی، فقدان دوستان و افراد مورد علاقه و کاهش توان جسمی پدیدار می‌شود، با این حال سالمندان کوله باری از تجربیات و دانش‌هایی دارند که می‌توانند به فرزندان و آیندگان خود منتقل و دوره یکپارچگی را به جای نا امیدی سپری کنند.

عمرانی فر عنوان کرد: نوع شخصیت، برون‌گرایی، رضایت‌مندی، مثبت‌نگری، توکل به خدا و معنویت در گذراندن سالم دوره سالمندی اثرگذار است؛ همچنین ارتباطات گرم با اطرافیان، شیوه زندگی مناسب، روش، تفریح و استقلال مالی، محل سکونت که مستقل یا کنار فرزندان باشد همه در چگونگی گذر از این دوره موثر است.

سالمندان در خطر اختلالات روانشناختی متفاوت از دیگران

او ادامه داد: اکنون موضوعی که مورد توجه قرار گرفته "سالمندی موفق" است؛ بر این مبنا تلاش می‌کنیم بحث سالمندان را به سمت سالمندی موفق و نرمال بکشانیم به طوری که سالمند بتواند با وجود مشکلات جسمی، احساس رضایت داشته باشد و زندگی خوب و ارتباطات اجتماعی خود را حفظ کند.

فلوشیپ روانپزشکی سالمندان در مورد تفاوت تظاهر اختلالات روانپزشکی در سالمندان نسبت به افراد جوان و میانسال گفت: سالمندان درگیر بیماری‌های جسمی هستند و کمتر به علائم روانی توجه می‌کنند، همچنین از دارو استفاده می‌کنند و به همین دلیل، تشخیص بیماری روانی در سالمندان مشکل‌تر از سایر افراد است.

عمرانی فر با بیان اینکه اختلالات روان در کیفیت زندگی و ارتباطات اجتماعی سالمندان تاثیر گذار است، یادآور شد: یکسری مشکلات در سالمندی قابل انتظار است مانند مشکلات جسمی، هورمونال و حرکتی که مشکلات حرکتی که مورد آخر فرد را در برابر صدماتی مثل لغزش، ضربه و ... آسیب پذیرتر می‌کند و می‌تواند باعث گوشه نشینی و در نتیجه تاثیرات شناختی شود. اگر حادثه‌ای مثل سقوط، فرد را دچار مشکلات مغزی کند که مشکلات شناختی حاد و یا مزمن هم اتفاق می‌افتد.

سن شناسنامه‌ای یک قرارداد است نه نشانه وضع سالمندی

فلوشیپ روانپزشکی سالمندان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار کرد: در سالمندان تغییرات طبیعی نیز وجود دارد، مانند تفاوت در توانایی حافظه و کاهش سرعت یادگیری و پردازش اطلاعات؛ اما تغییرات در افراد سالمند یکسان نیست، یعنی سن شناسنامه‌ای یک قرارداد است و با آن تغییرات زیستی فرد را نمی‌توان شناخت.

عمرانی فر ادامه داد: اگر سالمند دچار مشکلات قلبی عروقی شود، مغز نیز دچار مشکل می‌شود و فعالیت شناختی را کند می‌کند البته خیلی مهم است که فرد خودش را پیر نداند، چون همین نگاه، منجر به داشتن سالمندی موفق می‌شود.

او با تاکید بر اینکه تاب‌آوری سالمندان از اهمیت بالایی برخوردار است افزود: مطالعات نشان می‌دهد که اضطراب و افسردگی در سالمندان به دلیل ارتقای مکانیزم‌های سازگاری کمتر از سایر افراد است؛ یعنی در سالمندان ابتلا به افسردگی بالاتر نیست مگر این که تغییرات عروقی مغزی منجر به افسردگی آن‌ها شود یا این که سابقه افسردگی قبلی داشته باشند؛ همچنین سالمندان از اعتماد به نفس خوبی برخوردارند.

گوشه‌گیری سالمندان طبیعی نیست فلوشیپ روانپزشکی سالمندان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه تغییرات رفتاری و علائم روانپزشکی سالمندان مهم است و نباید آن‌ها را نادیده گرفت گفت: گاهی اوقات خانواده‌ها گوشه‌گیری و بی‌تفاوتی سالمندان را طبیعی می‌دانند در حالی که این اختلالات طبیعی نیست و باید درمان شود.

به گفته عمرانی فر، از شایع‌ترین مشکلات روانپزشکی سالمندان می‌توان به اختلال شناختی، اختلال خواب، اختلالات افسردگی، مسامحه و سوء رفتار اشاره کرد.

۱۵ تا ۲۵ درصد از سالمندان افسردگی دارند

او با بیان‌ اینکه ۱۵ تا ۲۵ درصد از سالمندان افسردگی دارند که افسردگی نیمی از آن‌ها تشخیص داده می‌شود گفت: این موضوع نشان دهنده آن است که در کل دنیا به افسردگی سالمندان توجه کمی می‌شود؛ معمولا خانواده‌ها برای تشخیص افسردگی سالمندان آن‌ها را نزد پزشکان عمومی می‌برند که بیشتر این همکاران، آموزش‌های لازم را در این زمینه ندیده اند.

فلوشیپ روانپزشکی سالمندان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بیان کرد: سالمند در بسیاری از اوقات ابراز نمی‌کند که غمگین است یا از بازگویی مشکلاتش خجالت می‌کشد؛ گاهی اوقات سالمندان از کار‌هایی که قبلا لذت می‌بردند دیگر لذت نمی‌برند مثلا اگر قبلا از بازی با نوه‌هایش خوشحال می‌شد الان ترجیح می‌دهد یک گوشه ساکت بنشیند، همچنین افسردگی می‌تواند ناشی از بیماری جسمی باشد که عمدتا قابل درمان است.

عمرانی فر، اختلالات شناختی را با توجه به حافظه، زبان، تفکر، درک و بینایی دانست و گفت: در بین اختلالات شناختی شایع‌ترین آن آلزایمر است که با سن ارتباط دارد، در ۶۵ سالگی فراوانی آن پنج درصد است و به ازای هر پنج سال دوبرابر می‌شود؛ در افراد بالای ۸۵ سال، شیوع آلزایمر به ۲۰ تا ۴۰ درصد می‌رسد.

مشکلات خواب شایع‌ترین اختلال در سالمندان

او با بیان اینکه در سالمندی اختلالات خواب شایع است توضیح داد: طول مدت خواب با افزایش سن کاهش می‌یابد، خواب عمیق کم و گسسته می‌شود و شادابی اول صبح کاهش می‌یابد.

فلوشیپ روانپزشکی سالمندان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: دیر به خواب رفتن و زود بیدار شدن، کابوس و چرت زدن در روز در سالمندی وجود دارد، اما اگر سالمند از تاب آوری مناسبی برخوردار باشد، مشکلات خواب را پشت سر می‌گذارد.

عمرانی فر تاکید کرد: خودمراقبتی باید به سالمندان آموزش داده شود، این امر تاثیر فوق‌العاده زیادی در کاهش بار نظام بهداشت و درمان و از جهت اقتصادی اهمیت زیادی دارد. به گفته او، پیگیری و درمان بیماری سالمند باید به موقع باشد و خود سالمند نیز به وضع عاطفی و جسمی خود توجه داشته باشد.

نیازسنجی ۲۸ هزار سالمند پرخطر در استان اصفهان

ناهید مرادی، مسئول گروه میانسالان و سالمندان مرکز بهداشت استان اصفهان گفت: ۲۸ هزار سالمند بسیار پرخطر در سراسر استان اصفهان شناسایی و نیازسنجی شده اند.

او اظهار کرد: برنامه آموزش شیوه زندگی سالم و مبتنی بر خود مراقبتی در قالب برگزاری کلاس‌های آموزشی برای افراد بالای ۶۰ سال، در ۱۶ مبحث آموزشی در تمام مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های بهداشت و خانه‌های بهداشت برقرار است.

مسئول گروه میانسالان و سالمندان مرکز بهداشت استان اصفهان گفت: برنامه مراقبت از سالمندان ادغام مراقب فعال، ارزیابی‌ها و غربالگری‌هاست که در مراکز بهداشت ارائه می‌شود؛ همچنین آموزش‌های مخصوص سالمندان نیز در چهار جلد کتاب ارائه می‌شود و تمام خدمات برای سالمندان رایگان است.

خدمات رایگان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به سالمندان

مرادی افزود: مراقبت‌ها شامل پیش‌گیری از سکته‌ها از طریق خطرسنجی، ارزیابی بیماری‌های شایع غیرواگیر، ارزیابی مباحث تغذیه‌ای سقوط و افسردگی، تشخیص زودهنگام سرطان سینه و روده بزرگ، فشار خون و واکسیناسیون، مکمل‌های رایگان، عرضه ویتامین دی ماهیانه و کلسیم روزانه همچنین بررسی دیابت است و پزشکان هم موظف هستند هر سه ماه یک بار فرد را رایگان پایش و معاینه کنند.

او ادامه داد: سالمندان می‌توانند سالی یکبار از این خدمات استفاده کنند، اگر در ارزیابی اولیه مشکلی مشاهده شود در مراحل بعدی مشخص می‌شود و اگر مشکلی نباشد سال بعد برای دریافت خدمات و مراقبت به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند.

مسئول گروه میانسالان و سالمندان مرکز بهداشت استان اصفهان بیان کرد: ۱۲ درصد از مردم استان اصفهان را سالمندان تشکیل می‌دهند که از این تعداد ۱۴ درصدشان، از پنج خدمتی که دانشگاه علوم پزشکی اصفهان برای آن‌ها درنظر گرفته بهره‌مند شده‌اند و ۳۸ درصد از آن‌ها دست کم از یک خدمت استفاده کرد‌ه‌اند.

چاقی و اضافه وزن چالش اصلی مسن‌های اصفهان

مرادی گفت: بر اساس پایش‌ها ۵۷ هزار و ۴۶۶ سالمند در استان چاق هستند و مشکل اصلی سالمندان اضافه وزن است؛ با این حال۶۹۰ نفر هم گرفتار سوء تغذیه (لاغری زیاد) هستند.

او ادامه داد: ۲۷درصد از زنان استان دچار مشکل چاقی هستند که این رقم در میان سالمندان به ۳۹ درصد می‌رسد؛ اما در میان آقایان، نرخ شیوع چاقی ۱۷ درصد است که در سالمندان فقط یک درصد بیشتر است.

مسئول گروه میانسالان و سالمندان مرکز بهداشت استان اصفهان اضافه کرد: ۲۲۸ هزار سالمند استان اصفهان هم از نظر افسردگی غربالگری شده اند که نتایج آزمایش ۸ هزار و ۵۲۷ نفر از آن‌ها مثبت شده و نیازمند بررسی بیشتر است. به گفته مرادی، تعداد سالمندان مبتلا به افسردگی در استان ۱۵ هزار و ۵۱۸ نفر تشخیص داده شده است.

او اضافه کرد: نظام مراقبت از سالمندان از سال ۱۴۰۰ شروع شد و طی آن ۵۹۰ هزار سالمند بالای ۷۵ سال که شرایطی مانند ناتوانی یا زندگی در تنهایی و حاشیه نشینی را داشتند از نظر شش عامل خطر شامل ابتلا به بیماری‌های صعب العلاج، افسردگی، سرطان‌ها، بیماری‌های کلیوی و ابتلا همزمان به بیش از دو بیماری مزمن مثل دیابت و فشارخون ارزیابی شدند.

اصفهان در رتبه چهارم سالمندی قرار دارد

مرجان مشکاتی مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده مرکز بهداشت استان اصفهان گفت: بعد از استان‌های گیلان، مازندران و تهران، اصفهان با ۱۲ درصد جمعیت سالمند در رتبه چهارم سالمندی کشور قرار دارد.

او با اشاره به سیاست‌های کلی جمعیت افزود: در این سیاست‌ها فرهنگ سازی برای احترام و تکریم سالمندان، تامین سلامت سالمندان، نگهداری سالمندان در خانواده و پیش‌بینی ساز و کار‌های لازم برای بهره‌مندی از تجارب و توانمندی‌های سالمندان در عرصه‌های مناسب به عنوان موضوعاتی بسیار مهم مورد توجه قرار گرفته است.

ایران در ۴۵ سال گذشته ده سال پیرتر شده

مدیرگروه سلامت جمعیت و خانواده مرکز بهداشت استان اصفهان گفت: بر اساس بررسی میانگین سنی جمعیت کشور طی سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۹۹، در ۴۵ سال گذشته، جمعیت ایران ۱۰ سال پیرتر شده است.

مشکاتی ادامه داد:  اما مورد دیگری که نشان می‌دهد جمعیت ایران رو به سالمندی است میانگین سنی است که در سال ۱۳۵۵ میانگین سنی ۲۲ سال بوده، اما در سال ۹۹ میانگین سنی به ۳۲ سال رسیده است.

شیب تند سالمندی در ایران

به گفته او، طبق تعاریف وقتی درصد سالمندی در جمعیت کشوری بیشتر از ۱۴ درصد شود آن کشور به سمت سالمندی رفته است.

مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده مرکز بهداشت استان اصفهان با اشاره به نقشه سالمندی جهان در سال ۲۰۱۵ توضیح داد: طبق این نقشه درصد سالمندی منطقه ایران در سال ۲۰۱۵ کمتر از ده درصد بوده، ولی تا سال ۲۰۵۰ یعنی طی ۳۵ سال یک مرتبه ایران از وضع خاکستری به مشکی وارد می‌شود به این معنا که درصد سالمندی جمعیت به بیشتر از ۳۰ درصد می‌رسد.

مشکاتی یادآور شد: اگر در خصوص جمعیت و فرزندآوری اتفاقات درستی نیفتد کشور دچار بحران می‌شود. او اضافه کرد: سالمندی در کشور‌های اروپایی و آفریقایی از وضع قهوه‌ای تبدیل به وضع مشکی می‌شود یعنی سالمندی کاهش می‌یابد، اما در ایران سالمندی به یک باره از زیر ۱۰ درصد به بالای ۳۰ درصد می‌رسد که نشان دهنده شیب تند افزایش سالمندی است.

مدیر گروه سلامت جمعیت و خانواده مرکز بهداشت استان اصفهان اضافه کرد: البته این ارقام این را هم نشان می‌دهد که امید به زندگی بالا رفته با این توضیح که امید به زندگی کهسال ۱۳۵۵ برابر ۵۷ سال بوده امروز به ۷۴ سال رسیده است.

مشکاتی گفت: از نظر اجرایی در خصوص مراقبت و خدمات، سند ملی سالمندان در سال ۱۳۸۹ تدوین و سال ۱۳۹۹ ابلاغ نهایی شده که با شش هدف، ۱۹ راهبرد و ۱۱۶ سیاست اجرایی دیده شده است.

او، ارتقای سطح فرهنگی جامعه در خصوص پدیده سالمندی، توانمندسازی سالمندان، حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آنان، تقویت حمایت‌های اجتماعی، توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز در امور سالمندی و تامین منابع مالی پایدار برای نظام حمایتی از سالمندان را از اهداف شش گانه سند ملی سالمندان بیان کرد.

مطالعات نشان می‌دهد اینکه شما چگونه به پیری و زندگی خود نگاه می‌کنید بر طول عمرتان تأثیر می‌گذارد بر اساس پژوهش‌ها تفکر مثبت می‌تواند طول عمر را ۱۱ تا ۱۵ درصد افزایش دهد. برای این منظور نه تنها رویکرد فرد و عملکرد خانواده او که نظام خدمات اجتماعی و درمانی هم مهم است.

گزارش از الهه صالحی