شیرین‌کننده‌های مصنوعی ترکیبات طبیعی یا ترکیبات سنتزشده‌ای هستند که طعم شیرینی مانند شکر دارند. البته در مقدار وزنی برابر با شکر تا ۴۰۰برابر شیرین‌تر هستند، اما انرژی تولید نمی‌کنند یا انرژی ناچیزی تولید می‌کنند. برای مقایسه، هر گرم شکر ۱۷ کیلوژول (۴ کالری) انرژی تولید می‌کند، بنابراین یک قاشق چایخوری شکر ۸۵ کیلوژول دارد. انواع مختلفی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی تولید می‌شوند. برخی از آن‌ها مصنوعی هستند، برخی دیگر از مواد طبیعی مانند میوه مانک و گیاه استویا استخراج می‌شوند.

کاهش وزن، ادعایی بیش نیست

از حدود سه دهه پیش زمانی که مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی در غذا‌های فرآوری‌شده رایج شد، گفته می‌شد که جایگزینی برای شکر برای تولید محصولات غذایی با هدف کاهش وزن یا اصطلاحا محصولات رژیمی هستند. یک قوطی نوشابه شیرین‌شده با شکر به‌طور متوسط حدود ۵۰۰ کیلوژول انرژی دارد. از نظر تئوری، جایگزینی روزانه یک قوطی نوشابه شیرین‌شده با قند با یک قوطی نوشابه شیرین‌شده با شیرین‌کننده مصنوعی، باید وزن شما را حدود یک کیلوگرم در ماه کاهش دهد، اما تحقیقات در چند دهه گذشته نشان می‌دهد که این موضوع عملی نیست.

توصیه جدید بر چه اساسی است؟

سازمان جهانی بهداشت توصیه خود را براساس یک بررسی سیستماتیک ارائه داده است. هدف این بررسی ارائه راهنمایی مبتنی بر شواهد در مورد استفاده از شیرین‌کننده‌های مصنوعی در مدیریت وزن و پیشگیری از بیماری بوده است. با توجه به این‌که چاقی خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت و انواع خاصی از سرطان را که عامل اصلی مرگ‌ومیر در جهان هستند افزایش می‌دهد، مدیریت وزن بسیار مهم است. بررسی سیستماتیک سازمان جهانی بهداشت شامل داده‌هایی از انواع مختلف مطالعات بود که اطلاعات متفاوتی درخصوص چاقی بدن، بیماری‌های غیرواگیر و مرگ ارائه می‌دهد. برای چاقی بدن، کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی‌شده و کنترل‌شده نشان داد افرادی که شیرین‌کننده‌های مصنوعی بیشتری مصرف می‌کنند، کمی وزن‌شان پایین‌تر بود. اما نوع دیگری از مطالعات نشان داد که مصرف بیشتر شیرین‌کننده‌های مصنوعی با BMI یا شاخص توده بدنی بالاتر و ۷۶درصد افزایش احتمال چاقی مرتبط است. این مطالعات همچنین نشان داد که برای مصرف بیشتر نوشیدنی‌های شیرین‌شده با قند مصنوعی، خطر ابتلا به دیابت نوع۲، ۲۳ درصد افزایش می‌یابد. اگر شیرین‌کننده‌های مصنوعی به‌عنوان یک کالای رومیزی (که مصرف‌کننده به غذا‌ها و نوشیدنی‌ها اضافه می‌کند) مصرف شود، خطر ابتلا به دیابت ۳۴درصد افزایش می‌یابد. در افراد مبتلا به دیابت، شیرین‌کننده‌های مصنوعی هیچ‌یک از شاخص‌های بالینی مورد استفاده برای نظارت بر دیابت آن‌ها مانند سطح قند خون ناشتا یا انسولین را بهبود نمی‌بخشد یا بدتر نمی‌کند. اما شیرین‌کننده‌های مصنوعی با تفاوت در میزان کلی ابتلا به سرطان یا مرگ زودرس ناشی از سرطان ارتباط نداشتند. به‌طورکلی، درحالی‌که کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی‌شده کنترل‌شده کاهش‌وزن کمی بیشتر را در افرادی که از شیرین‌کننده‌های مصنوعی استفاده می‌کردند نشان داد، مطالعات مشاهده‌ای نشان داد که این گروه در معرض خطر افزایش چاقی و پیامد‌های سلامت ضعیف‌تر هستند.

پس بهتر است شکر مصرف کنیم؟

پاسخ به این سؤال منفی است. در سال ۲۰۱۵/ ۱۳۹۴، سازمان جهانی بهداشت دستورالعمل‌هایی را در مورد مصرف قند برای کاهش خطر اضافه‌وزن و چاقی منتشر کرد. قند‌های افزوده در غذا‌ها و نوشیدنی‌های فرآوری‌شده و فوق‌فرآوری‌شده مانند نوشابه‌ها، نوشیدنی‌های میوه‌ای، نوشیدنی‌های ورزشی، شکلات و شیرینی‌ها، ماست طعم‌دار و میوسلی بار‌ها یافت می‌شود. این دستور‌العمل توصیه می‌کند که افراد بیش از ۱۰درصد از کل انرژی دریافتی خود را که حدود ۵۰ گرم (۱۰ قاشق چای‌خوری) شکر در روز برای یک بزرگسال متوسط است که به ۸۷۰۰ کیلوژول در روز نیاز دارد، مصرف نکنند؛ بنابراین تا می‌توانید مصرف غذا‌ها و نوشیدنی‌های شیرین را کاهش دهید.

منبع: جام جم