شناسنامه هر کشوری آثار باستانی و میراث فرهنگی آن است. آثار باستانی است که قدمت، تاریخچه و تمدن هرسرزمینی را مشخص‌ می‌کند؛ پس حفاظت و حراست از آن‌ها امری ضروری است و نسل‌های مختلف نیز، چون پیشینیان باید از این میراث اجدادی پاسداری کنند. حفظ منابع تاریخی به لحاظ طیف وسیعی از مزایای فرهنگی، اجتماعی و آموزشی دارای اهمیت است، استفاده مجدد از یک بنا معمولاً نسبت به تخریب و بازسازی آن مقرون‌به‌صرفه‌تر است و نسبت به ساخت‌وساز‌های جدید، ضریب اقتصادی بالاتری را برای مشاغل و سرمایه‌گذاری تعیین می‌کند.

میراث ماندگار دارالفنون

دارالفنون اولین دانشگاه معتبر ایران است که «میرزا محمدتقی‌خان امیرکبیر» آن را بنیان‌گذاری کرد. ساخت این مدرسه تأثیر بسیاری در آگاهی مردم و پیشرفت ایرانی‌ها در بخش فرهنگی و علمی داشت. مدرسه دارالفنون، از مهم‌ترین موسسه‌های علمی در دوره قاجار بود. در این مدرسه شاخه‌های مختلفی از علم را تدریس می‌کردند؛ مثلاً پیاده‌نظام، سواره‌نظام، توپخانه، مهندسی، پزشکی، داروسازی، زبان فرانسه، زبان انگلیسی، زبان روسی، ریاضی، علوم طبیعی، نقاشی و موسیقی.

بزرگان زیادی از مدرسه دارالفنون فارغ‌التحصیل شدند که هرکدام نقش مهمی در آبادی ایران داشتند. همچنین بنای دارالفنون، نمونه‌ای تماشایی از آثار تاریخی دوره قاجار است. مدرسه تاریخی دارالفنون را در بیست‌وپنجمین روز از تابستان ۱۳۶۷ در لیست آثار ملی ایران ثبت کرده‌اند. همچنین از سال ۱۳۷۸ اسناد آموزش‌وپرورش را به دارالفنون بردند تا از آن‌ها نگهداری کنند. امروزه این بنای قدیمی، موزه‌ای ارزشمند و دیدنی است.

مدرسه دارالفنون تشکیل شده از ۵۰ اتاق است که در تمامی این اتاق‌ها کنده کاری‌ها و گچبری‌های زیبایی انجام شده و اتاق‌ها فضایی آرام و دل انگیز دارند. این اتاق‌ها از نظر اندازه دقیقا شبیه به یکدیگر هستند و مانند مدارس امروزی در هر یک از این کلاس‌ها یک نوع درس به دانش آموزان تعلیم داده می‌شد. جلوی هر یک از اتاق‌های دارالفنون یک ایوان ساخته شده است و تمامی اتاق‌ها به شکل مربع با طول و عرض ۴ متر می‌باشد.
 
بر روی برخی از دیوار‌های اتاق و راهرو‌های آن گچبری‌های بسیار شکیل انجام شده است و شاهد تذهیبات خاصی بر روی آن‌ها هستیم. در این اتاق‌ها بخشی برای نشستن آموزگار تعبیه شده بود که به دلیل بلندتر بودن این بخش نسبت به سایر بخش‌های کلاس اشراف کامل بر کلاس دارد. قسمت کف کلاس‌ها از سنگ پوشانده شده است و در زمان قدیم دانش آموزان بر روی قالی‌هایی که بر روی سنگ پهن می‌شده می‌نشستند.

حیاط دارالفنون یکی از دیگر بخش‌های زیبای مدرسه می‌باشد که در این حیاط تمامی عوامل دخیل بر زیبایی در نظر گرفته شده است. در بخش میانی حیاط مدرسه یک حوض بزرگ تعبیه شده است که به زیبایی هرچه تمام‌تر فضا افزوده است. اطراف حوضچه به صورت سنگ کاری شده بوده و دور تا دور فضای حیاط را پوشش داده است که از طریق این راه‌ها می‌توانید رفت و آمد داشته باشید. امروزه یک دستگاه کوچک در وسط حوضچه تعبیه شده که آب را مانند فواره به آسمان پرتاب می‌کند.

دروازه دارالفنون یکی از زیباترین بخش‌های این مدرسه است که معماری زیبایی داشته و توجه همگان را به خود جلب می‌کرد. این دروازه دارای طاق بزرگی است از دو طرف درگاه قابل مشاهده است. در بخش میانی و بالای دروازه یک کتیبه بزرگ آبی رنگ تعبیه شده است که در میان این کتیبه نام دارالفنون و سال تاسیس آن حک شده است. برای نگهداری طاق دروازه ۲ ستون نقره‌ای رنگ ساخته شده بود که این ستون‌ها به شکل استوانه بوده و استحکام بسیار بالایی دارند. در بخش بالایی دروازه اصلی آن دو لنگه چوبی قهوه‌ای رنگ قرار گرفته که طاق دروازه بر روی این چوب‌ها قرار گرفته است. دروازه اصلی این مدرسه در خیابان ناصر خسرو کنونی است.

هفته گذشته تصاویری به دست باشگاه خبرنگاران جوان رسید که خبر از حال نه چندان خوب مدرسه تاریخی دارالفنون که درجمع میراث ملی کشورمان قرار دارد می‌داد. با وجود هشدار‌هایی مبنی بر امکان تخریب بخشی از دارالفنون به دلیل گذشت سال‌ها از عمر این بنا تصاویر نشان می‌دهند که این تخریب و عدم رسیدگی همچنان ادامه دارد.

مدرسه دارالفنون جزء مدارس تاریخی در مالکیت وزارت آموزش و پرورش است

فاطمه داوری، مدیرکل حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان در واکنش به عدم مرمت و رسیدگی به این بنای تاریخی گفت: مدرسه دارالفنون جزء مدارس تاریخی در مالکیت وزارت آموزش و پرورش است. 

داوری ادامه داد: از سال ۱۳۹۸ حسب تصریح قانون حمایت از مرمت و احیا بافت‌های تاریخی، کلیه دستگاه‌های اجرایی مکلفند از محل اعتبارات دستگاه نسبت به تامین منابع مرمت و نگهداری بنا‌های تاریخی تحت تملک و بهره برداری اقدام کنند.

به گفته مدیرکل حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی، در سالیانه گذشته هم توسط وزارت آموزش و پرورش اقداماتی برای مرمت مدرسه تحت نظارت اداره کل استان انجام شده است.

بناهای تاریخی به دلیل عدم امکانات کافی در حال از بین رفتن است

سید عزت الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری درباره بناهای تاریخی گفت: کسانی که احساس می‌کنند کهمواریث تاریخی از سوی وزارتخانه در حال هزینه شدن هستند، باید توجه کنند که در حال حاضر بنا‌های تاریخی ما به دلیل عدم رسیدگیو اعتبارات کافی و لازم در حال از بین رفتن هستند.

ضرغامی ادامه داد: با اجرای سیاست وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در حوزه واگذاری‌ها به بخش خصوصی،می‌توان از روند فرسودگی و از بین رفتن مواریث تاریخی جلوگیری کرد.

وی افزود: مشارکت مردم در مرمت، حفظ و مدیریت بنا‌های تاریخی سیاست مهم و محوری وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری است.

مرمت پل ارتباطی میان گذشته و آینده

رضا رحمانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت، حفاظت را یک امر فرهنگی دانست که باید با توسعه همراه شود و از طرفی با هنجار‌های جامعه نیز منطبق باشد و همچنین خلاقیت و نوآوری را دو رکن اساسی در این زمینه دانست که به آن توجه کافی نشده است.  

وی جایگاه مرمتگر در حفاظت را پلی ارتباطی میان گذشته و آینده دانست که از گذشته برای آینده و به منظور پایداری یک اثر هنری استفاده می‌کند.  

رحمانی توضیح داد: ما همیشه در طول تاریخ و در دانش سنتی، حفاظت پیشگیرانه را داشته ایم. ما اگر می‌خواهیم در حوزه فرهنگ، توسعه پایدار داشته باشیم باید به فرهنگ خودمان متکی باشیم. امروزه به این نتیجه رسیده‌اند برای اینکه بتوان اثری را حفظ و معرفی کرد، باید به فرهنگی که اثر در آن خلق شده توجه شود.

حضور دو هزار بنای وقفی سالم در ایران

همچنین فرهاد نظری از کارشناسان میراث فرهنگی گفت: نگاهی که ما به میراث فرهنگی داریم یک نگاه جامع است. حفاظت و مرمت متمرکز بر کالبد اثر است گرچه این رویکرد لازم است، اما کافی نیست و باید به سایر ابعاد نیز توجه داشت.  

نظری گفت: حدود دو هزار بنای وقفی سالم در ایران وجود دارد مانند مدرسه سپهسالار یا خیلی از جا‌های دیگر که آثار نفیسی هم دارند. مانند یکی از نسخه‌های پنج گنج نظامی. وقف نهاد مستقل و خودکفا بوده که پلن مدیریت داشته و هزینه‌هایش را خودش تأمین می‌کرده است. اما الان در بسیاری از آثاری که وقف شده‌اند و موقوفه دارند ارتباط وقف با موقوفه از بین رفته است مثلاً مسجد جامع اصفهان موقوفات زیادی دارد، اما پول مرمت آن از اعتبارات دولتی تأمین می‌شود.  

مدیرکل اسبق دفتر ثبت آثار فرهنگی و تاریخی گفت: نگاهی که به میراث فرهنگی باید داشته باشیم نگاه جامعی است. چیزی که به آن امروز حفاظت و مرمت می‌گوئیم متمرکز بر حفظ کالبد است، ولی این کافی نیست و باید به ابعاد دیگر آن اثر توجه کرد. ما آثار تاریخی را از هر دوره‌ای حفظ می‌کنیم، اما به فنونی که آن را ساخته‌اند بی‌توجه هستیم مانند میراث ناملموسی که در آن اثر وجود دارد.