گیوه نوعی پاپوش سنتی است که با استفاده از نخ های پنبه ای بافته می شود و بیشتر در مناطق گرمسیر استفاده می شود.

زنجان یکی از استان‌های فعال کشور در زمینه صنایع دستی است که محصولات تولیدی آن تنوع زیادی دارد و یافته‌های باستان‌شناسی در این استان نیز بر قدمت انواع صنایع‌ دستی در این منطقه گواهی می‌دهد.

هنرمندان و کارشناسان حوزه صنایع دستی زنجان معتقدند در صورت توجه به این هنر دستی می توان آن را به سایر مناطق و حتی دیگر کشورها صادر و با شیوه های به روز این هنر را همچنان حفظ کرد.

توسعه گیوه زنجان در گرو توجه و حمایت

صغری محمدی از جمله هنرمندان با سابقه گیوه بافی زنجانی است که ۴۹ سال سن دارد.

به گفته خودش ۳۰ سال در این رشته فعالیت مستمر داشته و با عشق و علاقه خاص و ایده های مختلف برای شناساندن بیشتر آن تلاش کرده است.

وی در خصوص چگونگی ورود خود به هنر گیوه بافی، گفت: از حدود ۱۵ سالگی با هنر گیوه بافی آشنا شدم و به طور مستمر به آن اشتغال داشتم و از سال ۹۱ به صورت حرفه ای وارد آن شدم.

محمدی با بیان اینکه در زمان حاضر تمامی فرآیندهای کار گیوه بافی را انجام می دهم، ادامه داد: فراز و فرودهایی زیادی را برای رسیدن به موفقیت های کنونی سپری کردم، به طوری که خوشحالم گیوه تولید ما در بین عموم شناخته‌تر شده است.

این هنرمند زنجانی اضافه کرد: هدف من این است گیوه بافی به صورت برند به عموم معرفی شود و حرفی برای گفتن داشته باشد و به جایگاهی در سبد سوغاتی های مسافران و گردشگران دست یابد که البته در گرو طراحی های به روز، جدید و شاد است.

وی با بیان اینکه گیوه های کنونی در بازار از جذابیت کافی برخوردار نیست، اضافه کرد: برند بودن گیوه موجب می شود این نوع کالا کیفیت و دوام و قابلیت استفاده طولانی مدت را برای مخاطب داشته باشد.

محمدی با بیان اینکه نوع بافت گیوه زنجان به صورت" قلاب بافی بوده" با گیوه های استان های دیگر تفاوت هایی دارد، افزود: گیوه کنونی در بازار کار هنرمندان زنجانی است البته می توان گیوه های شهرهای دیگر همانند کرمانشاه را مشاهده کرد که طی چند سال گذشته با کارهای انجام گرفته این نوع محصول هم برای مردان و زنان کاربردی شده است.

وی اظهار داشت: در زمان حاضر با ایده های جدید برای گیوه های تولیدی، کارهای جذابی از طریق نقاشی و گلدوزی انجام می دهیم تا برای خریداران جذابیت داشته باشد و مشتری پسند بشود.

این هنرمند به مشکلات کنونی فعالان این بخش اشاره کرد و گفت: امکان ارسال گیوه ها به کشورهای دیگر وجود ندارد و فقط می توان از طریق واسطه این کار را انجام داد.

وی با بیان اینکه در زمان حاضر هنرمندان زیادی در زمینه گیوه بافی فعالیت می کنند و به نوعی بازار از این نوع محصول اشباع شده است، گفت: محصولات صنایع دستی سلیقه ای است و در این میان می توان با ساز و کارهایی زمینه صادرات آن را بیش از گذشته فراهم کرد.

این هنرمند زنجانی با تاکید بر اینکه در صورت حل موانع صادراتی، استمرار این روند امری مهم است، ادامه داد: برخی ها این محصول را به صورت فله ای تولید می کنند که مشتری فقط یکبار اقدام به خرید می کند و دیگر سفارش نمی دهد و همین امر مشکل ساز است.

محمدی با بیان اینکه یکی از مزیت های مهم گیوه های زنجان کاربردی بودن آن برای مردان و زنان است، افزود: گیوه را می توان فقط به صورت فصلی در ۶ ماهه اول سال استفاده کرد که این مدت در مناطق گرمسیر بیشتر است.

وی اضافه کرد: پیش از این، استفاده از گیوه فقط به افراد معدودی اختصاص داشت اما در زمان حاضر استفاده از آن در بین عموم گسترش یافته است و حتی بانوان نیز از آن استفاده می کنند و از طرفی گیوه فقط به رنگ سفید تولید می شد ولی امروز در رنگ های مختلف تولید می شود.

این هنرمند خاطر نشان کرد: مسوولان استانی با حمایت های خود می توانند نقش اساسی در شناساندن گیوه زنجان داشته باشند و اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی هم در ارتقای کیفیت این نوع محصول مساعدت کند.

وی با بیان اینکه گیوه بافی زمان مشخصی ندارد و در طول روز می توان نسبت به بافتن آن اقدام کرد، اضافه کرد: این حرفه، یک نوع اشتغال خانگی محسوب می شود و محصولات تولیدی، مشتریانی از کشورهایی هلند، امارات و عراق دارد.

فعالیت سه هزار گیوه باف در زنجان

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان زنجان با بیان اینکه گیوه نوعی پاپوش تابستانی، سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی‌های طولانی است، ادامه داد: این هنر دارای قدمت طولانی ویژه مردان روستایی و از جمله صنایع دستی استان‌ است و همه مراحل تولید آن، دستی انجام می شود.

سید میکائیل موسوی افزود: گیوه‌بافان برای بافت گیوه از موادی شامل پوست گاو، پیه، نری گاو و نخ تابیده، رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده (قرقره)، تخت چرمی و پلاستیکی برای گیوه‌های طرح جدید، میخ پوست دباغی شده، پاشنه‌های لاستیکی، کف لاستیکی، چسب، پوست، پارچه نخی و موی بز استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه رویه گیوه زنجان از جنس پنبه و قسمت زیرین و کفه آن از جنس چرم است، اظهار داشت: رویه این کفش منافذ زیادی دارد و هوا داخل کفش جریان پیدا می کند و پا را خنک نگه می‌دارد و بو نمی‌گیرد.

این مسوول با بیان اینکه گیوه های مرغوب از بافت رویه ای منسجم و یکدست برخوردار است، ادامه داد: گره های زده شده در بافت رویه گیوه باید ریز و همچنین فضای بین گره ها باید پر شده باشد و سوراخی در آن دیده نشود.

موسوی افزود: امروزه خرید و فروش گیوه دوباره رونق گرفته است و بسیاری از افراد به دلیل مزایای ویژه ای که این پاپوش سنتی دارد در پیاده روی های طولانی خود از این کفش استفاده می کنند.

وی با بیان اینکه در زمان حاضر سه هزار گیوه باف در استان فعالیت می کنند، اظهار داشت: بیشترین تولید گیوه به یک هنرمند برجسته زنجانی اختصاص دارد که ماهانه ۱۶ هزار جفت گیوه عرضه می کند.

معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی استان زنجان ادامه داد: در مجموع باید گفت ماهانه ۲۰ هزار جفت گیوه توسط هنرمندان زنجانی تولید می شود که این مهم بیانگر رشد و رونق این هنر دستی است.

وی اضافه کرد: گیوه به دلیل ویژگی های خاص خود که جنبه صادراتی دارد بیشتر به کشورهای عراق ارسال می شود.

موسوی افزود: تولیدکنندگان شاخص گیوه باف استان زنجان نیز محصول خود را به طور مستقیم به کشور عراق به ویژه استان اربیل صادر می کنند و بیشترین بافندگان گیوه در زنجان بانوان هستند که در این راستا نسبت به برگزاری دوره های آموزشی برای گروههای هدف به ویژه زنان بی سرپرست اقدام شده است.

وی با بیان اینکه گیوه بافی در روستاهای زنجانرود طرفداران زیادی دارد به طوری که بانوان به این هنر دستی گرایش بیشتری دارند، خاطرنشان کرد: حمایت از هنرمندان صنایع‌ دستی و ارتقای فعالیت‌ها در این حوزه یکی از اولویت‌های میراث‌ فرهنگی استان محسوب می‌شود و هم اکنون بالغ‌ بر ۱۲ هزار نفر در استان در حوزه صنایع‌ دستی فعالیت دارند.

گیوه، کالایی توریستی برای گردشگران

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی زنجانگفت:ویژگی‌های یک گیوه خوب و مناسب این است که رویه بافته‌ شده از نخ پنبه‌ای و زیره و کفی از چرم گاومیش باشد و اتصال رویه با کفی به‌وسیله دوخت انجام شود که به طور معمول کفی گیوه و دوخت آن توسط مردان و قسمت رویه و بافت آن توسط زنان انجام می‌شود.

سید سعید صفوی افزود: قسمت رویه گیوه زنجان از جنس پنبه و قسمت زیرین و کفه آن از جنس چرم است، رویه این کفش منافذ زیادی دارد و هوا داخل کفش جریان پیدا می کند و از بیماری‌های قارچی پا جلوگیری می‌کند، به همین دلیل مناسب‌ترین کفش برای مناطق گرمسیری است.

وی با بیان اینکه طراحی و نقوش رایج در گیوه‌بافی برگرفته از طرح‌های سنتی فرش و گلیم و طرح‌های مدرن، تلفیقی از مدرن و سنتی است، اضافه کرد: برای تزئینات گیوه هم از نخ‌های گلدوزی، پولک، منجوق، مروارید و سکه استفاده می‌شود.

این مسوول ادامه داد:به دلیل داشتن تمامی این ویژگی‌ها در میان روستاییان و کشاورزان، از گذشته تا امروز مورد استفاده قرار گرفته است.

وی افزود: چند سالی است که پوشیدن این پاپوش سنتی نه تنها توسط خود محلیان و بومیان هر منطقه رواج پیدا کرده است بلکه به عنوان یکی از مهمترین کالاهای توریستی و گردشگری که به خوبی سیمای فرهنگ محلی ایرانی را در خود منعکس می‌کند رایج شده است.

صفوی افزود:بسیاری از گردشگران و توریست‌ها یا حتی ساکنان شهرها، وقتی برای گردش به مهمترین شهرهای ایران سفر می‌کنند از دنیای رنگارنگ این گیوه‌ها به شوق می‌آیند، چون مراحل ساخت و تولید گیوه در چهار مرحله چرم‌سازی، رویه بافی، تخت‌کشی و گیوه‌دوزی خلاصه می‌شود.

وی خاطر نشان کرد:گیوه بافی در شهر، سیمای مخصوص به خود گرفت تا برای زندگی شهری و نیمه شهری مناسب باشد و مردم بتوانند به صورت روزانه و مرتب با توجه به شرایط جغرافیایی از آن استفاده کنند.

منبع: ایرنا