یکی از مهم‌ترین انتقاداتی که تا الان بر روند ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان و دسته بندی آن‌ها وارد می‌شد، این بود که سیستم مورد بحث به تکامل دانش بنیان‌ها منجر نمی‌شود. به عبارت دیگر، مکانیسم ارزیابی قبلی انگیزه‌ای برای شرکت‌های دانش بنیان به وجود نمی‌آورد که در راستای رشد خود گام بردارند.

 

اخیراً معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری آیین نامه‌ای را در زمینه‌ ارزیابی و حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان ابلاغ کرده است. از شواهد این طور برمی آید که در این آیین نامه تلاش شده است انگیزه‌هایی برای شرکت‌های دانش بنیان در راستای رشد دادن خودشان به وجود بیاید. در ادامه به بررسی دسته بندی شرکت‌های دانش بنیان و مکانیسم‌های پیش بینی شده در زمینه‌ی حمایت از این شرکت‌ها که به نحوی انگیزه‌ی رشد را در آن‌ها به وجود می‌آورد، می‌پردازیم. 

 

 

ماده‌ ۱ آیین نامه ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان به تعریف معیار‌های کالا‌ها و خدمات دانش بنیان مورد تأیید پرداخته که به شرح زیر است:

اول، کالا‌های ارائه شده باید در حال تولید بوده یا حداقل در مقیاس آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی) ساخته شده باشند.

 

دوم، محصولات ارائه شده باید در حوزه فناوری‌های برتر باشند. به این معنا که دانش فنی طراحی و ساخت یا دانش فنی فرآیند تولید محصول از متوسط سطح فناوری‌های موجود در کشور بالاتر بوده و دستیابی به آن مستلزم انجام تحقیق و توسعه توسط یک تیم فنی خبره باشد. محصولات دارای سطح فناوری قابل پذیرش، در قالب فهرست کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان توسط دبیرخانه تدوین و منتشر می‌شود.

 

سوم، شرکت باید حداقل در یکی از موارد زیر به دانش طراحی تسلط داشته باشد:

 

الف- طراحی زیرسیستم اصلی کالا و خدمت.

ب- طراحی یکپارچه‌سازی کالا و خدمت.

ج- طراحی فرآیند (یا تجهیزات) تولید کالا و خدمت، مشروط به پیچیده بودن این فرآیند (یا تجهیزات تولید).

 

 

قبلاً شرکت‌های دانش بنیان به سه دسته‌ی نوع اول، دوم و سوم تقسیم می‌شدند که نوعی تقسیم بندی ابتدایی به حساب می‌آمد و شاخص‌های دقیقی برای این دسته بندی وجود نداشت. در آیین نامه‌ جدید ارزیابی این شرکت ها، دانش بنیان‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند که در ادامه می‌آید. 

 

 

شرکت‌های کوچکی هستند که هنوز به لحاظ کسب و کار به بلوغ لازم نرسیده اند. ۸۰ درصد شرکت‌های دانش بنیان کشور که تقریباً ۶ هزار و ۷۵۰ مورد هستند، در این دسته قرار می‌گیرند. 

 

امور مربوط به این شرکت‌ها به مبادی‌ای همچون پارک‌های علمی و فناوری و ستاد‌های علمی و فناوری معاونت سپرده شده است. به این ترتیب، از مسئولیت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کاسته شده است. 

 

بر اساس میزان فروش، ایده و نوآوری و شاخص‌های دیگر شرکت‌های دانش بنیان نوپا شناسایی می‌شوند و کارهایشان رصد می‌شود. فرآیند رشد، شناسایی و ارزیابی آن‌ها توسط مبادی در نظر گرفته شده پیگیری می‌شود. 

 

اگر شرکتی در این دسته قرار بگیرد، تنها سه سال فرصت دارد در این مرحله باقی بماند. آن‌ها موظف هستند روند رشد و تکامل خود را پیگیری کرده و به مرحله‌ نوآوری برسند. در غیر این صورت، حمایت هایشان قطع می‌شود. 

 

 

بر اساس آیین نامه‌ی جدید، شرکت‌هایی نوآور محسوب می‌شوند که دارای تولید تجاری حداقل یک کالا یا خدمت دانش¬بنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیار‌های ماده ۱ آیین نامه باشند. درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت باید بیش از ۵۰ میلیارد ریال باشد. شرکت باید برنامه رشد خود را ارائه کند و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه به تایید دبیرخانه برساند. سهم فروش کالا‌ها و خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کلش کمتر از ۵۰ درصد است. ۱۰۰۰ شرکت دانش بنیان در کشور در دسته‌ی نوآور قرار دارند.

 

شرکت‌هایی که در این دسته قرار دارند در مدت زمان مشخصی باید خودشان را به سطح فناور برسانند. این شرکت‌ها نمی‌توانند تا همیشه در این مرحله باقی بمانند و از حمایت‌های غیرمشروط و غیرزمان دار بهره‌مند شوند. 

 

 

شرکت‌هایی هستند که دارای تولید تجاری حداقل یک کالا یا خدمت دانش‌بنیان، مشروط به دارا بودن تمامی معیار‌های ماده ۱ آیین نامه هستند. درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت باید بیش از ۵۰ میلیارد ریال باشد. شرکت باید حداقل ۱۰ نفر نیروی بیمه شده تمام وقت داشته باشد. سهم فروش کالا‌ها یا خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کل حداقل باید ۵۰ درصد باشد. شرکت باید برنامه رشد خود را ارائه کند و گزارش پیشرفت آن را به صورت سالانه به تایید دبیرخانه برساند. حدود ۶۵۰ شرکت دانش بنیان فناور در کشور داریم. 

 

شرکت‌هایی که در این دسته قرار دارند، در واقع در آخرین سطح از فناوری و دانش بنیانی هستند و می‌توانند متقاضی همکاری با پیشران‌های اقتصاد دانش بنیان کشور باشند. این دسته از دانش بنیان‌ها مشمول اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه می‌شوند و می‌توانند به رسوخ فناوری به صنایع کشور کمک کنند.