ورود دوباره ریزگرد‌ها به آسمان گلستان از شب گذشته تاکنون و بیان منشا وقوع آن از صحراه قره‌قوم ترکمنستان تا بستر خشکیده خلیج گرگان این سوال را در مردم ایجاد کرده که چاره خلاصی از دست این مهمان ناخوانده چیست و چرا آن‌ها در پس هر بارش باران باید نگران ورود ریزگرد‌ها باشند؟

شب گذشته و برای دومین بار مردم گلستان چهره دوباره ریزگرد‌ها را بر فراز آسمان دیدند. بارش باران عصر و شامگاه شب گذشته ساکنان استان را شادمان و آنان را به رسیدن پاییزی پربارش امیدوار کرد، اما به محض توقف فعالیت سامانه بارشی، غول ریزگرد‌ها آرام آرام پهنه وسیعه این استان را در آغوش خود کشید و لذت شیرین باران تابستانه و خنکای هوا را به کام ساکنان این استان تلخ کرد.

در کشاکش ورود این مهمان ناخوانده، مسوولان به خصوص کارشناسان هوشناسی گلستان به منشا ورود این ریزگرد‌ها اشاره کرده و بیابان‌های قزاقستان، صحرای قره‌قوم و منطقه بالکان ترکمنستان و پهنه‌های خشک‌شده خلیج گرگان را به عنوان عامل اصلی برخاستن این پدیده اعلام کردند.

در صحت این گفته‌ها تردیدی وجود ندارد، اما آن‌چه برای مردم گلستان اهمیت دارد، تلاش برای گذر از این روز‌های سخت با انجام تهمیدات مناسب است.
یکی از بهترین راهکار‌های موثر برای کنترل ورود ریزگردها، ساخت سد طبیعی مقابل این پدیده با کاشت درخت و ا تقویت مراتع با کاشت نهال است.

گلستان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد که بخش قابل توجهی از آن در مناطق شمالی این استان به‌ویژه در شهرستان‌های آق‌قلا، گمیشان و گنبدکاووس در معرض بیابانی شدن و وقوع پدیده ریزگرد‌ها هستند و لازم است برای جلوگیری از پیامد‌های این پدیده که آثار آن حتی تا تا شهر‌های نوار مرکزی گلستان نیز رسیده، تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.

به اعتقاد کارشناسان، ایجاد گلخانه‌های وسیع گیاهی و کشاورزی، مدیریت منابع آبی و تغییر شیوه‌های کشاورزی از سنتی به صنعتی، کشت گیاهان صنعتی که از آن سوخت سبز یا بیودیزل تولید می‌شود، کاشت درختان سریع الرشد و جلوگیری از ساخت سد‌های جدید و خشک شدن تالاب‌ها از مهمترین راهکار‌های مقابله با پدیده ریزگرد‌ها در گلستان است.

آن‌ها ایجاد بادشکن در اطراف اراضی کشاورزی با وجود باد‌های چند جهته، باقی گذاشتن باقی مانده کاه و کلش بعد از برداشت محصول در این اراضی، ایجاد پوشش گیاهی در اراضی کم بازده و شور پسند شمال، کاهش چرای بیش از حد دام در مراتع، حفظ حق آبه زیست محیطی تالاب‌ها، مشخص کردن تکلیف هر دستگاه مرتبط و اجرای طرح‌ها توسط دستگاه‌ها با هماهنگی فرماندهی واحد را از دیگر راهکار‌ها برای مقابله با پدیده ریزگرد‌ها در گلستان اعلام کردند.

طرح مردمی کاشت چهارساله یک میلیارد درخت که از اواخر سال قبل در کشور آغاز شد ظرفیتی موثر برای جلوگیری از گسترش بیابان و ریزگرد‌ها است که توجه به پوشش کامل و صحیح آن، خطر بیابان‌شدن را از چهره استان شمالی گلستان دور خواهد کرد.

گلستان ۸۶۲ هزار هکتار مرتع دارد که بیش از ۳۰۰ هزار هکتار آن به دلیل قرار گرفتن در معرض بیابانی شدن به اجرای طرح‌های اصلاح و احیا نیاز مبرم دارد.

به گفته مسوولان منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان، ریزگرد‌ها در شمال این استان ۲ منشا داخلی و خارجی دارند که عمده دلایل داخلی آن تخریب مراتع و تبدیل آن به اراضی زراعی، کشت در اراضی زراعی کم‌بازده، خشک‌شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در مراتع و عمده دلایل خارجی آن که بیشترین سهم را دارند، شن‌زار‌های قزاقستان، وجود صحرای قره‌قوم کشور ترکمنستان و ورود گرد و غبار از برخی استان‌های همجوار (سمنان و خراسان شمالی) است.

چه باید کرد؟

آیا بیان مکرر تاثیر ۸۰ درصدی منشا خارجی برای ریزگرد‌های گلستان کافی است یا باید به دنبال اقدامات موثر و کارگشا برای آن بود؟

ارزیابی تحلیل کارشناسان نشان می‌دهد یکی از موثرترین ابزار‌های بازدارنده ریزگرد‌ها برای ورود به گلستان، کاشت درخت و ایجاد سپر سبز است.

با وجود سخنان دلسوزانه کارشناسان در ضرورت کاشت مستمر درخت در بخش‌‎های شمالی گلستان طی سال‌های گذشته به این موضوع مهم کم‌توجهی شد و اگر هم اقدامی برای نهال‌کاری صورت گرفت به‌دلیل نداشتن پشتوانه کافی به موضوع مهم نگهداری و آبیاری اهمیتی داده نشد که نتییجه آن خشک شدن نهال‌ها و به هدر رفتن سرمایه‌ها بود.

در راستای این غفلت‌ها که در سراسر ایران فراگیر شده بود، دولت سیزدهم برنامه ملی کاشت یک میلیارد درخت را در دستور کار قرار داد که طبق آن قرار است در مدت زمان چهار سال این تعداد درخت در کشور کاشته شود.

رهبر معظم انقلاب نیز همزمان با روز درختکاری سال گذشته فرمودند: اگر براساس شعار انتخاب شده، هر ایرانی سه نهال بکارد، برنامه دولت برای کاشت یک میلیارد نهال از سال ۱۴۰۲ آغاز و در طول چهار سال محقق خواهد شد.

مدیرکل منابع طبیعی و ابخیزداری گلستان گفت: درنخستین سال اجرای این طرح مردمی، این اداره کل توانست از ظرفیت این طرح برای تولید نهال مقابله با بیابان‌زدایی در استان استفاده کند و در راستای آن نهالستان‌های منطقه در مقایسه با سال قبل بیش از پنج برابر نهال تولید کردند.

به گفته سلامتی سال قبل تولید نهال برای مقابله با بیابان‌زایی و احیای مراتع در ایستگاه‌های تولید نهال استان، ۶۰۰ هزار اصله بود که امسال این رقم به سه میلیون و ۲۰۰ هزار اصله افزایش یافته است.

وی ادامه داد: سلامت گفت: اجرای طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت طی چهار سال در کشور می‌تواند نقش به سزایی در احیای مراتع و مقابله با بیابان زدایی در مناطق شمال گلستان ایفا کند.

یکی از اقداماتی که می‌تواند تحقق کاشت یک میلیارد درخت در کشور و برش استانی گلستان را به ثمر برساند، استفاده از ظرفیت مردمی برای کاشت و مراحت گوناگون نگهداری است.

امدادخواهی از مردم برای کاشت درخت در حیاط خانه، کوچه و خیابان و حتی مناطقی که قبلا جنگل بود، اما حالا به بیابان تبدیل شده و در ادامه حفظ نهال‌ها با آب دهی منظم و سرکشی از فرایند رشد آن، راهکاری است که می‌تواند علاوه بر تمرکززدایی از یک اداره و نهاد خاص، جامعه را وارد اجزای آن کرد.

تقسیم مسوولیت به دانش آموزان هم در این مسیر ایده قابل اجرایی است که به آشتی بیشتر مردم و به خصوص نسل آینده با طبیعت خواهد انجامید.

تسریع در لایروبی خلیج گرگان

هر چه کارشناسان و دلسوزان گلستان در سال‌های فریاد می‌زدند که اگر خلیج گرگان خشک شود عواقب ناشی از آن دامن گلستان و ساکنان استان‌های مجاور را خواهد گرفت انگار گوش شنوایی وجود نداشت تا این که دولت سیزدهم با تصمیم انقلابی آیت الله رییسی وارد معرکه شد و با دستور لایروبی این پهنه آبی تلاش برای جلوگیری از خشکیدن آن را آغاز کرد.

حدود یک سوم از پهنه آبی خلیج گرگان تا قبل از اجرای پروژه به زمین لم یزرع و کانون ریزگرد تبدیل شده بود که در اوایل سال گذشته نخستین طوفان ریزگردی شهرساحلی بندرترکمن و در ادامه مناطق پیرامونی آن را در نوردید، اما اینک و پس از حدود یک سال از آغاز عملیات میدانی در خلیج گرگان، صدای زندگی در این پهنه به گوش می‌رسد.

کارشناسان بر این باورند با اتصال این دریچه قیفی شکل که حدود یک کیلومتر در عمق دریای خزر ایجاد شده و اتصال آن به کانال آشور روند ورود و خروج آب دچار تحول شگرف خواهد داشت و علاوه بر افزایش تراز آب در خلیج گرگان، احتمال پیشروی آب تا چندصد متر در کرانه‌های چپاقلی، محل شنا، نیزار و روستای قره‌سوی بندرترکمن وجود دارد.

بزرگترین پهنه آبی محصور شمال کشور از فاجعه‌ای بزرگ جان سالم به در برد و پس از سال‌ها وعده و وعید و قول‌های بی‌سرانجام، صدای پای آب نزدیک‌تر از همیشه در خلیج گرگان شنیده می‌شود.

به اعتقاد کارشناسان توجه به احیای خلیج گرگان و رهایی آن از خشکی از جهات اقتصادی و اجتماعی بسیار ضروری بوده و اگر اقدام عملی برای احیای آن شتاب نمی‌گرفت، تا سال ۱۴۰۲ ارتباط طبیعی خلیج گرگان با دریای خزر برای همیشه قطع شده و مانند خلیج «حسن‌قلی» و تالاب گمیشان گرفتار خشکی مطلق می‌شد.

از پیامد‌های این خشکی، افزایش دمای منطقه و رسیدن میانگین شوری آب این خلیج به ۲۵ درصد بود و علاوه بر آن، تخریب بیشتر محیط زیست و ایجاد یک شوره‌زار بزرگ در منطقه و فراگیری گرد و غبار آن تا خراسان شمالی دور از انتظار نبود.

علی‌محمد زنگانه استاندار گلستان چندی قبل گفته بود: موضوع خلیج گرگان یک موضوع بسیار جدی است و اگر این پهنه آبی خشک شود محیط زیست و سلامت مردم مورد تهدید جدی قرار خواهد گرفت و ۶۰ هزار هکتار کانون ریزگرد نمکی ایجاد خواهد شد.

کارشناسی هواشناسی گلستان با اشاره به این که پدیده گردوغبار در آسمان استان از عصر روز گذشته آغاز شده است، گفت: دید افقی ناشی از وجود گرد و غبار در این استان تا ظهر امروز دوشنبه بهبود خواهد یافت و به تدریج از گستره فعالیت سامانه کاسته خواهد شد.

محمود نورقلی پور افزود: براساس پیش یابی هواشناسی، جو آرام در آسمان استان را تا روز چهارشنبه خواهیم داشت.

وی ادامه داد: پدیده گرد و غبار از منطقه جنوب غرب کشور قزاقستان (شمال شرقی دریای خزر)، منطقه «بالکان» ترکمنستان (سرعت وزش بیشتر) و منطقه «دشت» استان گلستان برخاسته و به استان گلستان رسیده است.

این کارشناس هواشناسی گلستان گفت: ریزگرد‌های استان هنوز به حالت خطرناک نرسیده، اما مردم از فعالیت‌های غیرضرور خودداری کنند.

به اعتقاد کارشناسان، ریزگرد‌هایی که اگر برای عوامل خارجی و داخلی رخداد آن برنامه‌ریزی اصولی نشود، علاوه بر تهدید سلامت جامعه انسانی، زندگی جانوری و منابع کشاورزی (آب و خاک) این دیار سرسبز را نیز بشدت تهدید و آن را از بین می‌برد.

تشدید بیماری‌های مختلف پوستی و آلرژِی‌ها، تاثیر منفی بر رشد جسمی و ضریب هوشی کودکان و نیز بر سلامت جسم و روان افراد از دیگر پیامد‌های مهم وقوع پدیده ریزگرد‌ها در یک منطقه است.

به اعتقاد کارشناسان، ایجاد گلخانه‌های وسیع گیاهی و کشاورزی، مدیریت منابع آبی و تغییر شیوه‌های کشاورزی از سنتی به صنعتی، کشت گیاهان صنعتی که از آن سوخت سبز یا بیودیزل تولید می‌شود، کاشت درختان سریع الرشد و جلوگیری از ساخت سد‌های جدید و خشک شدن تالاب‌ها از مهمترین راهکار‌های مقابله با پدیده ریزگرد‌ها در گلستان است.


منبع: ایرنا