توان موشکی، یکی از مهم‌ترین محور‌های راهبرد نظامی جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تهدیدات مختلفی که برای امنیت کشور و مردم وجود دارد به شمار می‌رود. ایران در چهار دهه گذشته در این امر پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌ است.

 ایران از کشوری که حتی توان ساخت یک موشک و یا سایر تجهیزات نظامی را پس از انقلاب اسلامی و در اوایل جنگ تحمیلی نداشت اکنون به یکی از تولیدکنندگان بزرگ تجهیزات نظامی تبدیل شده است.

جمهوری اسلامی ایران به دلیل تحریم‌های همه جانبه غربی‌ها در دوران دفاع مقدس تسلیحات و موشک‌های خود را به وسیله دلال‌های اسلحه، کمپانی‌های غربی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم خریداری می‌کرد تا اینکه در سال ۱۳۶۳، نخستین تیم موشکی کشورمان  به سرپرستی شهید حسن تهرانی‌مقدم جهت آموزش موشکی به سوریه رفتند؛ بنابراین ایران از این سال برنامه موشکی خود را آغاز کرد و در سال ۱۳۶۶ توانست موشک‌هایی با برد ۳۰۰ کیلومتر و با سوخت جامد را تولید کند.

حالا، اما همه چی متفاوت شده است و  کشوری که تا اوایل دهه ۶۰ حتی توانایی تولید کوچک‌ترین تجهیزات نظامی و دفاعی را نداشت در تولید فناوری‌های دفاعی جزء ۱۰ کشور اول جهان شده است و از قدرت‌های نظامی دنیا محسوب می‌شود و به گفته مسئولان نظامی کشورمان جمهوری اسلامی ایران طی ۴۵ سال گذشته از واردکننده تسلیحات، به کشوری تبدیل شده است که ۹۰ درصد نیاز نظامی‌اش را خود تولید می‌کند.

به اعتراف تمامی دوستان و دشمنان کشورمان، جمهوری اسلامی ایران در این سال‌ها در بسیاری از زمینه‌ها در بحث دفاعی پیشرفت‌های بزرگی را تجربه کرده است، اما بحث موشکی و توان و قدرت جمهوری اسلامی ایران در این زمینه باعث تمایز سطح توانایی ایران با سایر کشور‌ها شده است؛ توانایی‌هایی که اکنون نه تنها برای ایران بلکه برای منطقه باعث ایجاد امنیت شده و حتی باعث شده است که قدرت های بزرگ شرق و غرب نیز مشتری تجهیزات ایرانی باشند.

بررسی تکنولوژی موشک‌های ایران نشان می‌دهد که ایران امروزه موشک‌های گوناگونی در برد‌های مختلف و با ویژگی‌های متفاوت در اختیار دارد. از موشک سجیل، عاشورا، خرمشهر و خلیج فارس تا کروز قادر، ابومهدی و موشک حاج قاسم و بسیاری دیگر که تماما به اتکای توان و دانش جوانان کشورمان ساخته شده‌اند.  قدرت نظامی از موضوعاتی است که باید نقش مهم و بزرگی را برای آن در بالا نگهداشتن دست ایران در معادلات منطقه و مسائل بین المللی قائل بود و شاید اگر این قدرت نبود اکنون کشورمان نمی‌توانست با اتکا به خود و با اقتدار در مجامع  بین المللی نقش آفرینی کند.

اما بهانه این گزارش سخنان اخیر سخنگوی وزارت دفاع در ارتباط با موشک حاج قاسم سلیمانی است. موشکی که در دسته موشک‌های زمین به زمین بالستیک محسوب می‌شود و اقتدار خاصی را به صنایع موشکی ایران بخشیده است.  

موشک حاج قاسم موشک اسرائیل‌زن است

سردار سرتیپ رضا طلایی نیک سخنگوی وزارت دفاع در آخرین اظهار نظر خود در ارتباط با پاسخگویی جمهوری اسلامی ایران به تهدیداتی که علیه کشورمان می‌شود با توجه به قدرت موشکی کنونی ایران اظهار کرد: امروز موشک‌هایی در اختیار داریم که اسم آن‌ها را موشک‌های اسرائیل‌زن گذاشته‌ایم و نقطه هدف آن‌ها در وهله اول سرزمین‌های اشغالی است. موشک حاج قاسم، موشک اسرائیل‌زن است.

او در توضیح دلیل ساخت این نوع موشک‌ها اظهار کرد: چون سیستم تسلیحاتی ما باید متناسب با تهدید‌ها باشد؛ جایی که بعضی وقت‌ها اراجیف می‌بافد رژیم صهیونیستی است؛ لذا رسما هم اعلام می‌کنیم که ما موشک‌های اسرائیل‌زن در اختیار داریم.

موشک «قاسم» با برد ۱۴۰۰ کیلومتر را می‌توان اولین موشک بالستیک تاکتیکی و سوخت جامد ایرانی دانست که به‌راحتی توان رسیدن به سرزمین‌های اشغالی را دارد. پیش از این، موشک «دزفول» با برد ۱۰۰۰ کیلومتر در صورت شلیک از برخی نقاط مرزی ــ که خود مشکلاتی در زمینه عملیاتی به‌دنبال داشت ــ می‌توانست برخی نقاط محدود در سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار دهد ولی امروز با موشک جدید «قاسم» به‌راحتی می‌توان از عمق بیشتری از خاک کشور، هر نقطه از سرزمین‌های اشغالی را که محل استقرار صهیونیست‌هاست با دقت کم‌نظیری هدف قرار داد.

شلیک از عمق مطمئن از داخل خاک کشور، امکان شناسایی موشک پیش از پرتاب را بسیار کاهش می‌دهد و همچنین فرصت کمتری به سامانه‌های دفاع موشکی دشمن برای واکنش احتمالی می‌دهد، اما در این مرحله نیز سر جنگی جداشونده موشک «قاسم» ــ که بازتاب راداری بسیار کمتری نسبت به بدنه دارد ــ و نیز سرعت بالای آن در ورود به جو، کار دفاع را برای سامانه‌های موشکی دشمن بسیار سخت می‌کند و ضریب موفقیت حمله موشکی را به‌میزان چشمگیری بالا می‌برد.

این موشک که عضو خانواده موشک‌های فاتح است دارای سوخت جامد ترکیبی است و به‌صورت مایل پرتاب می‌شود. مشخصات کلی این موشک به‌شرح زیر است:

طول: ۱۱ متر

جرم: حدود ۷ تُن

وزن: سر جنگی ۵۰۰ کیلوگرم

نوع سر جنگی: جداشونده و هدایت‌پذیر تا انتهای مسیر (قابلیت نقطه‌زنی)

سرعت ورود به جو: ۱۲ ماخ

سرعت اصابت به زمین: ۵ ماخ

برد: ۱۴۰۰ کیلومتر

موشک قاسم از یک مرحله پیشران سوخت جامد برخوردار است که در داخل بدنه استوانه‌ای همچون سایر موشک‌های بالستیک قرار گرفته است. بالک‌های پایدارساز در انتهای بدنه و سر جنگی جداشونده مجهز به بالک‌های کنترلی با قطری کمتر از قطر بدنه از دیگر شاخصه‌های این موشک است.

طول بدنه ۱۱ متری و قطر بدنه حدود ۸۵ تا ۹۵ سانتی‌متری این موشک جدید آن را در رده موشک‌هایی با نسبت طول به قطر کمتر همچون موشک خرمشهر قرار می‌دهد. این عدد برای موشک قاسم در حدود ۱۱.۶ تا ۱۲.۴ قابل تخمین است.

کاهش نسبت طول به قطر موشک که به آن نسبت لاغری یا Slenderness ratio نیز گفته می‌شود، مزیت‌هایی برای صلبیت بیشتر سازه موشک و کاستن از کمانش‌های موضعی (buckling) به‌همراه دارد و در نتیجه می‌توان برای رسیدن به قابلیت‌های سازه‌ای مشخص، تا حدودی وزن سازه را نیز کاهش داد.

نکته مهم دیگری که با نگاهی به منابع علمی می‌توان دریافت، این است که موشکی با نسبت طول به قطر کمتر، برای پرواز در سرعت‌های بالا مناسب‌تر است. البته قطر بیشتر سبب افزایش نیروی پسا در فاز اوجگیری نیز می‌شود که با پیشران قوی‌تر قابل جبران است؛ پیشرانی که بدنه بزرگتر موشک جدید جای کافی برای قرار گرفتن آن را دارد.

بر خلاف تصور اولیه مبنی بر اینکه موشک «قاسم»، نمونه جدیدی از نسل فاتح است، اما افزایش قطر بدون افزایش قابل توجه طول که سبب تفاوت محسوس نسبت لاغری این موشک شده، اولین وجه تمایز آن با خانواده فاتح است، این در حالی است که در موشک «ذوالفقار» ــ که نمونه بزرگتری از موشک‌های فاتح است ــ همراه با افزایش طول، افزایش قطر نیز رخ داده و در نتیجه نسبت طول به قطر تقریباً مشابه موشک‌های فاتح باقی مانده است. دومین وجه تمایز طراحی موشک «قاسم» با نسل فاتح، اختلاف قطر پایه سر جنگی با بدنه اصلی موشک است که به آن پرداخته شد.

اما مهمترین وجه تمایز موشک «قاسم»، استفاده از یک طراحی جدید و تا حدود زیادی منحصر به فرد بین موشک‌های بالستیک و آن هم استفاده از ۸ بالک ثابت پایدارساز در انتهای بدنه است.

در موشک‌های خانواده فاتح، چهار بالک پایدارساز و چهار بالک مثلثی کوچکتر جلوی پایدارسازها، در حکم شناسنامه ظاهری این موشک‌ها هستند. اما در موشک جدید از بالک‌های مثلثی کوچک خبری نیست و تعداد بالک‌های پایدارساز نیز از ۴ به ۸ عدد افزایش یافته است.

این امر قطعاً برای تأمین نیروی کافی برای پایدارسازی بدون افزایش بیشتر مساحت بالک‌های پایدارساز صورت گرفته است، در واقع خود این بالک‌ها نیز دارای طراحی مشابه نمونه مورد استفاده از نسل فاتح هستند که باز هم سبب کاهش زمان و هزینه توسعه موشک شده، اما تعداد آن‌ها و همچنین زوایای چیده‌شدن آن‌ها به دور بدنه متفاوت از قبل شده است که یک تغییر در طراحی به‌شمار می‌رود.

استفاده از ۸ بالک پایدارساز در این رده از موشک‌ها تقریباً منحصر به فرد است. با توجه به کاهش طول موشک و کاهش فاصله بالک‌های انتهای بدنه با مرکز جرم، احتمالاً نیاز به سطح بیشتری برای پایدارسازی است، اما متخصصان سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع به‌جای افزایش مساحت بالک‌های چهارتایی ــ که هم مشکلات انبارداری، حمل‌ونقل و نصب موشک روی سکو را به‌دنبال دارد و هم نیازمند صرف هزینه و زمان برای طراحی و شبیه‌سازی مجدد است ــ اقدام به افزایش تعداد بالک‌ها کرده‌اند.

ویژگی‌های عملیاتی موشک حاج قاسم

موشک «قاسم» پس از موشک‌های «دزفول» با برد ۱۰۰۰ و «ذوالفقار» با برد ۷۰۰ کیلومتر، دوربردترین موشک بالستیک سوخت جامد تاکتیکی کشور است. (لازم به ذکر است که موشک دومرحله‌ای سجیل با برد ۲۰۰۰ کیلومتر در رده موشک‌های برد بلند و راهبردی قرار می‌گیرد.)

در واقع صنعت دفاعی کشور مسیری را که با موشک‌های «فاتح‌ــ‌۱۱۰» با برد ۳۰۰ کیلومتر، «فاتح‌ــ‌۳۱۳» با برد ۵۰۰ کیلومتر و سپس «ذوالفقار» با برد ۷۰۰ کیلومتر طی کرده است، امروز و در کمتر از ۴ سال پس از موشک «ذوالفقار»، با یک افزایش ۱۰۰ درصدی در برد ادامه داده است.

موشک «قاسم» با برد ۱۴۰۰ کیلومتر را می‌توان اولین موشک بالستیک تاکتیکی و سوخت جامد ایرانی دانست که به‌راحتی توان رسیدن به سرزمین‌های اشغالی را دارد.

شلیک از عمق مطمئن از داخل خاک کشور، امکان شناسایی موشک پیش از پرتاب را بسیار کاهش می‌دهد و همچنین فرصت کمتری به سامانه‌های دفاع موشکی دشمن برای واکنش احتمالی می‌دهد، اما در این مرحله نیز سر جنگی جداشونده موشک «قاسم» ــ که بازتاب راداری بسیار کمتری نسبت به بدنه دارد ــ و نیز سرعت بالای آن در ورود به جو، کار دفاع را برای سامانه‌های موشکی دشمن بسیار سخت می‌کند و ضریب موفقیت حمله موشکی را به‌میزان چشمگیری بالا می‌برد.

صرف‌نظر از امکان افزایش برد موشک «قاسم» به برد ۱۸۰۰ کیلومتر، این موشک با توجه به ابعاد و وزن بسیار کمتر نسبت به موشک «سجیل»، عملکرد تاکتیکی و لجستیکی بهتری نیز دارد که امر اختفای پیش از شلیک و سرعت بالاتر فرایند شلیک را به‌واسطه عدم‌نیاز به عمودسازی موشک و تثبیت آن در این حالت به ارمغان می‌آورد. قابلیت هدایت سر جنگی تا نقطه اصابت به‌واسطه بالک‌های کنترلی آیرودینامیکی نیز امری تثبیت‌شده در این موشک است.

موشک «قاسم» به‌واسطه سرعت بالای ورود به جو در مقایسه با موشک‌های با برد مشابه و نیز سرعت هایپرسونیک ۵ ماخ در لحظه اصابت، شانس سامانه‌های دفاع موشکی دشمن را برای رهگیری موفق و انهدام خود بسیار کاهش داده است.

در حالی این موشک به برد ۲ برابر موشک «ذوالفقار» دست یافته که طول آن نسب به «ذوالفقار» تنها ۷۰ سانتی‌متر بیشتر است و این امر سبب می‌شود از پرتابگر‌هایی با طول بیشتر بی‌نیاز و از نظر قابلیت اختفا و لجستیک و جابه‌جایی‌های راهکنشی (تاکتیکی) نیز موشک «قاسم» عملکرد مناسبی داشته باشد.

محاسبات مقدماتی نشان می‌دهد که ویژگی‌های سرعتی این موشک در محدوده خارج از جو، می‌تواند آن را به گزینه‌ای مطلوب برای ایفای نقش ضدماهواره تا ارتفاع مداری زیر ۶۰۰ کیلومتر نیز در آینده بدل کند که پرداختن به آن از حوصله این مطلب خارج است. و در انتها موشک «قاسم» به‌واسطه سرعت بالای ورود به جو در مقایسه با موشک‌های با برد مشابه و نیز سرعت هایپرسونیک ۵ ماخ در لحظه اصابت، شانس سامانه‌های دفاع موشکی دشمن را برای رهگیری موفق و انهدام خود بسیار کاهش داده است.