در نخستین روز‌های دهه سوم مهرماه ۱۴۰۲ خبر توقف اجرای حکم اعدام یک متهم به اسید پاشی به اذن خدا و رضایت خانواده خواهان قصاص بار دیگر موج مثبتی از اهمیت رضایت دادن در خصوص قصاص را در جامعه مدنی شرق استان سمنان و مشخصاً شهرستان شاهرود به راه انداخت.

تحقیقات نشان می‌ دهد که سه نفر دیگر در زندان شاهرود در انتظار اجرای حکم اعدام و قصاص نفس هستند تلاش‌ها برای اخذ رضایت از خانواده‌های اولیای دم از سوی مشاوران زندان مجموعه دادگستری و دستگاه قضائی و همچنین معتمدان و ریش سفیدان شهرستان شاهرود ادامه دارد تا شاید بتوان برای این سه نفر نیز رضایت گرفت و آن‌ها را زندگی دوباره بخشید.

موضوع بخشش اصلاً ساده نیست

بخشش آن هم پای چوبه‌دار موضوع ساده‌ای نیست بلکه باید تمام جوانب آن را سنجید و در نتیجه نمی‌توان به درستی در خصوص آن قضاوت کرد چرا که شرایط در هر پرونده قضائی با دیگری متفاوت بوده نمی‌توان انتظار یک نتیجه واحد را برای چندین پرونده قضائی مطالبه کرد.

موضوع رضایت خانواده خواهان نسبت به قصاص یک جوان شاهرودی سبب شد تا بار دیگر نگاهی به موضوع بخشش و همچنین قصاص بیندازیم چرا که در روز‌های اخیر اظهار نظر‌های متعددی در ابعاد مختلف در فضای مدنی و حقوقی شهرستان شاهرود مطرح می‌شود.

پیش از هر چیز باید این توضیح را داد که این گزارش به هیچ عنوان قصد قضاوت پیرامون پرونده ۳ محکوم به اعدام دیگر در شهرستان شاهرود نداشته و صرفاً به ابعاد جامعه شناختی و حقوقی پدیده قصاص که البته حق طبیعی قانونی و شرعی است، خواهد پرداخت همچنین نگاهی به رویه‌های قضائی پیرامون این موضوع خواهیم انداخت.

مجازات قتل نفس

یک حقوقدان  با بیان اینکه قانون شرعی و حقوقی کشورمان برای قتل قصاص در نظر گرفته است می‌گوید از آنجا که مجازات قاتل، قصاص محسوب می‌شود در نتیجه قتل، زندان ندارد و لذا حساسیت پرونده‌هایی از این دست بیشتر برای آن است که قاتل یا جان خود را از دست می‌دهد و یا کاملاً آزاد می‌شود.

مهدی نبوی با بیان اینکه پرونده‌های قتل مانند سکه‌ای هستند که یک روی آن آزادی و روی دیگر آن مرگ است افزود در برخی از کشور‌ها برای قتل ان‌های عمدتاً طویل‌المدت در نظر گرفته می‌شود، اما در قانون اسلامی مجازات قاتل پرداخت دیه یا قصاص است و دلیل فقهی و حقوقی آن هم از دست رفتن جان یک انسان محسوب می‌شود که با هیچ چیز دیگری از جمله زندان قابل جبران نیست.

بیشتربخوانید

• بخشش قاتل پای چوبه دار در ریگان

وی با بیان اینکه در پرونده‌های قتل جان یک فرد از میان برداشته شده و این در حالی است که حتی اگر قاتل به ۱۰۰ سال زندان هم محکوم شود فرد مقتول دیگر زنده نخواهد شد افزود به عبارت دیگر باید مجازات با جرم تناسب داشته باشد در نتیجه قاتل زمانی که جان فردی را می‌گیرد متناسب آن می‌بایست با جان خود بهای آن را بپردازد.

مواد حقوقی و فقهی

این حقوقدان ادامه می‌دهد: موضوع مطروحه دلیل فقهی و قانونی موضوع است، اما پرونده‌های قتل یک بعد اجتماعی و مدنی نیز دارند لذا توصیه می‌شود حتی‌الامکان اولیای دم از قصاص بپرهیزند چرا که تأثیرات بخشش در جامعه آنچنان وسعت گسترده‌ای می‌یابد که برکات آن غیر قابل توصیف است.

نبوی با بیان اینکه در این پرونده‌ها توصیه می‌شود که فشاری بر خانواده مقتول وارد نیاید چرا که در وهله اول آن‌ها داغدار و بر اساس شرع و قانون مختار به بخشش یا قصاص هستند و این حق آن‌ها محسوب می‌شود که هیچکس نمی‌تواند آن را از آن‌ها بگیرد، بیان کرد: در وهله دوم، اما علی رغم اینکه قصاص حق است نمی‌توان توصیه به بخشش کرد، اما حتماً باید شرایط حاکم بر آن خانواده را به لحاظ روحی روانی و ... در نظر داشت.

وی افزود: به عبارت دیگر قصاص از آن دست موضوعاتی است که نمی‌توان از خارج گود در خصوص آن قضاوت کرد چرا که فشار‌های وارده بر خانواده مقتول برای همگان قابل درک نیست باید در نظر داشت که اگر خانواده مقتول بر حق خود پافشاری کرده و اعدام بخواهد مورد قضاوت یک گروه قرار می‌گیرد و اگر طلب بخشش کند مورد قضاوت گروه دیگر و لذا این شرایطی نیست که به درستی در درک آدمی بگنجد.

قصاص یا زندگی

یک دانش آموخته دیگر حقوق می‌گوید: اگر جایگزین قصاص می‌توانست زندان‌های طولانی مدت باشد شاید مقوله اخذ رضایت برای عدم اعدام قاتل قدری توجیه داشته و حتی شاید تسهیل شود، اما از آنجا که قتل قصاص دارد قاتل جان خود را از دست می‌دهد و یا کاملاً بی‌قید و بند آزاد می‌گردد.

میثم قربانی بیان کرد: ما در همین شهرستان شاهرود موردی را داشتیم که فردی از قصاص جوانی گذشت و جوان بعد از مدتی از زندان خارج شد این جوان نه تنها قدردان این زندگی دوباره بود بلکه نسبت به آزار خانواده مقتول مبادرت می‌ورزید و بار‌ها و بار‌ها آن‌ها را مورد رذالت قرار داد و از آنجا که خانواده مقتول رضایت داده بودند مجدداً نمی‌توانستند فرد را به زندان بازگردانند در نتیجه موضوع رضایت به همین سادگی هم نیست که گروهی جمع شوند نزد خانواده مقتول بروند و با صحبت از آن‌ها رضایت بگیرند تا قاتل اعدام نشود.

وی با بیان اینکه اثر بخشش در کل جامعه سیطره پیدا خواهد کرد و یک نوع فرهنگ سازی است، افزود: به نظر می‌رسد اگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی و حقوقدانان به این اجماع برسند که زندان‌های طولانی مدت و یا حتی حبس ابد را نیز به قانون قتل اضافه کنند شاید هم موضوع بازدارندگی و هم طلب بخشش برای عدم اعدام قاتل توجیه درست‌تری داشته باشد.

بررسی جامعه شناختی ماجرا

البته این موضوع نیاز به بررسی جامعه شناختی هم دارد هر چند اصلاً قصد نداریم که درباره بخشش یا اجرای حکم قصاص در هر پرونده‌ای اعم از سه پرونده اعدامی موجود در شاهرود نتیجه گیری یا قضاوت کنیم. یک جامعه شناس و محقق اجتماعی در گفتگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: بخشش دارای دو جنبه درونی و بیرونی است ابتدا می‌تواند برای خانواده مقتول اگر چه دشوار، اما نشانه بزرگواری و آرامش خاطر باشد و دوم برای جامعه می‌تواند یک موج مثبت ایجاد کند که حائز اهمیت است.

سید مجید رضا موسوی با بیان اینکه بخشش دارای ابعاد گسترده‌ای است، اما بسیار اهمیت دارد که جامعه چطور با آن برخورد کند، بیان کرد: در این نوع موارد متأسفانه موجی از مردم به خصوص در فضای مجازی هستند که بر روی خانواده مقتول فشار وارد می‌آورند نمونه آن را در موضوع یک ورزشکار که در تهران دختری را کشته بود، اما جای او را لو نمی‌داد مشاهده شد که چه زجری را به خانواده غزاله تحمیل کردند.

وی با بیان اینکه گاهی ورود اشتباه جامعه به این موضوعات حتی کار را خراب‌تر هم می‌کند، افزود: به نظر می‌رسد که ضمن احترام به نظرات خانواده‌های مقتولان باید جامعه اجازه دهد که متصدیان و دست اندرکاران به خصوص مددکاران زندان و دادگستری و کسانی که دوره‌های آموزشی لازم را در این زمینه دیده‌اند به ماجرا ورود کرده تلاش خود را صورت دهند تا اگر امکان داشت رضایتی اخذ شود لذا به شدت باید از قضاوت دوری کرد.

دو گزینه پیش رو

برخی حقوق دانان بر این عقیده هستند هرچند زندان‌های طویل‌المدت هم مقتول را زنده نمی‌کند، اما حداقل از آزادی بی قید و شرط قاتل هم جلوگیری می‌کند و از سوی دیگر اعدامی هم صورت نگرفته است مانند اقدامی که در بسیاری کشور‌ها انجام می‌شود.

در حقیقت و در شرایط کنونی خانواده مقتول تنها دو گزینه را پیش رو خواهد داشت این انتخاب را دشوار می‌سازد اگر یک خانواده نخواهد قاتل را اعدام کند و از سوی دیگر موافق آزادی بی قید و شرط او هم نباشد باید چه اقدامی را صورت دهد اگر رضایت دهد قاتل یکی از اعضای خانواده‌شان آزاد می‌شود و اگر اعدام بخواهند مقتول دوباره زنده نمی‌شود و تنها یک خانواده دیگر هم داغدار خواهند شد.

پس به نظر می‌رسد مجازات‌های تکمیلی مانند زندان‌های طولانی مدت یا نفی بلد حتی تبعید و… بتواند گزینه‌های بیشتری را پیش روی خانواده مقتول قرار دهد.

منبع: مهر