عبادت مخلصانه را باید در سیره و سبک زندگی فاطمی جست‌وجو کرد؛ عبادتی که برخاسته از ایمانی محکم و قلبی مخلص بود که هیچ چیز از زیبایی‌های دنیایی او را از عبادت خدا نهی نمی‌کرد. سیره و سبک زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) در ابعاد و جنبه‌های گوناگون تعریف و تفسیر می‌شود، اما در یک نگاه کلی به زندگی آن حضرت این نکته به دست می‌آید که روحیه ایمانی و قدرت الهی آن حضرت همه جنبه‌ها و رویکرد‌های زندگی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مبارزاتی ایشان را تحت پوشش قرار داده بود. چنانکه سیاست ایشان برخاسته از روح ایمان بود، همان طور که زندگی خصوصی، تربیت فرزند، همسرداری، واکنش‌های اجتماعی و رویکرد فرهنگی ایشان همگی نشأت گرفته از ایمان و اسلام محض و خاص بود.

با این رویکرد، اگر سبک زندگی فاطمی را به درستی بشناسیم و آن را الگو و سرمشق زندگی خود قرار بدهیم، می‌توانیم مطمئن باشیم که موضع‌گیری‌های انقلابی و سیاسی ما، فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، زندگی خصوصی و شخصی ما و سایر ابعاد زندگی‌مان همگی با نور ایمان روشن شده و رنگ و عطر الهی به خود گرفته است.

در گفتگو با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر دینی، به بررسی سیره عبادی و ایمانی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علی‌ها پرداخته ایم.

تسبیحی از خاک شهدا

عبادت‌های مخلصانه حضرت زهرا (س) یکی از نکات مهمی است که در منابع تاریخ اسلام بسیار بر آن تأکید شده است. ظاهراً آن بانوی گرامی تسبیحی شبیه آنچه ما امروزه از آن استفاده می‌کنیم، داشته‌اند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

در روایت‌ها نوشته شده که وقتی جناب حمزه (ع) یعنی عموی پیامبر (ص) به شهادت رسید، حضرت زهرا (س) به سمت مکان واقعه احد می‌رفتند و در آن مکان عزاداری کرده و برای شهدا دعا می‌کردند. در آن زمان بود که بعد از دفن جناب حمزه، آن بانوی مکرم از خاک مزار ایشان تسبیحی شبیه تسبیح امروزی ما درست کردند.

یعنی درست کردن تسبیح را از آن حضرت آموخته‌ایم؟

ظاهراً قبل از حضرت صدیقه کبری (س) هم تسبیح‌هایی با این نحو تهیه می‌شد؛ اما وقتی ایشان از خاک مزار مطهر جناب حمزه تسبیح تهیه کردند، رسم میان مردم بر این شد که از آن خاک مطهر تسبیح بسازند و با آن ذکر بگویند. تا اینکه واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) روی داد و از آن تربت پاک تسبیح ساخته شد.

تسبیح حضرت زهرا (س) پیش از جنگ احد

حضرت زهرا (س) قبل از شهادت جناب حمزه (ع)، چگونه تسبیح تهیه می‌کردند؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم که ایشان چگونه ذکر‌های خود را داشتند؟

حضرت فاطمه زهرا (س) دائم‌الذکر بودند. به این معنا که اعمال و رفتار و گفتار ایشان در مسیر الهی بود و از آن عدول نمی‌کرد، بلکه حتی زبان ایشان دائم مشغول ذکر و تسبیح بود. چون تسبیح یکی از اقسام ذکر لفظی است که در سیره همه معصومین علیهم السلام این روش و منش وجود داشته است.

آن حضرت به منظور شمردن و داشتن نظم در تعداد ذکر‌های خود و برای اینکه تقید بیشتری به این کار داشته باشند، تسبیحی از نخ درست کرده بودند. آن طور که در منابع روایی و تاریخی نوشته شده، آن حضرت از نخ پشمی تسبیح درست کرده بودند، به این صورت که چندین گره بر روی نخ زده بودند و آن را گردانده و تسبیح و تکبیر می‌گفتند.

چه شد که بعد از شهادت جناب حمزه (ع) به ساخت تسبیح از خاک ایشان اقدام کردند؟

این کار حضرت زهرا (س) به این منظور بود که ذکر‌های خود را با آن خاک مطهر که مربوط به شهید راه اسلام بوده، متبرک کنند. در عین حال که درس بزرگی برای مردم دارد، این که تربت شهیدان در راه خدا را گرامی بدارند و یاد و حماسه آن‌ها را از یاد نبرند.

بیشتربخوانید

• آخرین لحظات عمر حضرت زهرا(س) چگونه گذشت؟

آثار تسبیحات حضرت زهرا (س) در دنیا و آخرت

یکی از یادگاری‌های بسیار مهم و ارزشمندی که حضرت زهرا (س) برای ما به یادگار گذاشته‌اند، تسبیحات ایشان است. این تسبیحات چه آثار وضعی برای ما دارد؟

آثار تسبیحات حضرت زهرا (س) بسیار زیاد و قالب توجه است، به اندازه‌ای که اگر انسان ارزش و مقام آن را بداند مدام به این اذکار مشغول می‌شود. از این آثار می‌توان به مواردی اشاره کرد، مثل تقویت قدرت روحی و روانی و استقامت در زندگی، توکل به خدا و نداشتن ترس از دشمنان، ناامید نشدن در زندگی و دوری از هر نوع افسردگی و بسیاری موارد دیگر که از جمله آثار دنیایی این ذکر شریف هستند.

از آثار معنوی هم می‌توان به این نکته اشاره کرد که تسبیحات حضرت زهرا (س) مصداق ذکر کثیر خداوند است. در عین حال برترین ذکر است، به اندازه هزار رکعت نماز مستحبی اجر و پاداش دارد، بهترین و بالاترین تعقیباتی است که بعد از هر نماز می‌توانیم بگوییم و اگر این ذکر را در رختخواب و قبل از استراحت بگوییم، گویا بستر و خوابگاه خودمان را به عبادتگاه تبدیل کرده‌ایم. همه این‌ها گوشه‌ای از آثار و نتایج این ذکر شریف و اثربخشی است که پیغمبر خدا (ص) آن را به دختر گرامی خود هدیه دادند.

نظر ائمه اطهار (ع) درباره منزلت تسبیحات حضرت

آیا در این مورد احادیثی هم نقل شده است؟

بله. به عنوان مثال در حدیثی امام جعفر صادق (ع) یکی از یاران خود را به گفتن تسبیحات حضرت زهرا (س) تشویق کرده و فرمودند که: «ما اهل بیت، حتماً به فرزندان خود تسبیحات حضرت زهرا (س) را آموزش می‌دهیم و آن‌ها را به گفتن این تسبیحات تشویق و ترغیب می‌کنیم، همان طور که آن‌ها را با نماز آشنا می‌کنیم؛ بنابراین خود را به این اذکار ملزم بدان و بر گفتن آن مداومت داشته باش چراکه هر کسی بر این اذکار مداومت داشته باشد بدبخت و شقاوتمند نخواهد شد.»

در عین حال در حدیث دیگری از آن حضرت روایت شده که فرمودند: «گفتن تسبیحات حضرت زهرا (س) بعد از هر نماز در هر روز، برای من دوست‌داشتنی‌تر است از خواندن هزار رکعت نماز در هر روز.»

امام محمدباقر (ع) هم درباره اهمیت و شأن این تسبیحات فرمودند: «خدای متعال در ستایش به چیزی والاتر از تسبیحات حضرت زهرا (س) پرستیده نشده است و اگر چیزی برتر و والاتر از این در عبادت بود، رسول خدا (ص) آن را به حضرت فاطمه زهرا (س) آموزش می‌داد.»

در اینجا خوب است یکی از پرسش‌های عمومی را درباره تسبیحات حضرت زهرا (س) مطرح کنیم. می‌دانیم که این تسبیحات دارای ذکر‌های شریف الله اکبر، الحمدلله و سبحان الله است. اگر در تعداد و شمارش ذکر‌ها دچار شک شدیم چه باید بکنیم؟ آیا باید دوباره ذکر‌ها را از ابتدا بگوییم یا اینکه راهکاری برای شمارش و شک در این مورد وجود دارد؟

در این مورد در حدیثی از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: «هر زمانی که در تعداد تسبیحات حضرت زهرا (س) شک کردی، پس اعاده کن.» گفته شده که اگر انسان در تعداد ذکر الحمدلله شک کند در صورتی که از محل آن نگذشته باشد، باید بنا را بر کمتر بگذارد. اگر اشتباه کند و به تعداد الله اکبر یا غیر آن اضافه کند، باید از زیادتر چشم‌پوشی کرده و بنا را بر ۳۴ یا ۳۳ بگذارد. در این مورد بهتر این است که در الله اکبر و الحمدلله، نه در سبحان الله، بنا را بر این بگذارد که یکی کم است و بعد با گفتن یک مرتبه آن را کامل کند.

منبع: تسنیم