اختتامیه چهاردهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران سه‌شنبه (۲۶ دی‌ماه) در مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران) برگزار شد.

روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور در اختتامیه چهاردهمین جشنواره ملی پژوهش و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با تاکید بر اینکه هیچ جای کشور مثل کتابخانه ملی، داده‌های عمیق و وسیع نیست؛ گفت: نخستین مکان برای شروع استفاده و پیشرفت هوش مصنوعی، کتابخانه ملی ایران است.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور با بیان اینکه در کشور کجا را مثل کتابخانه ملی ایران داریم که داده‌های وسیع و عمیق داشته باشد، گفت: وقتی از اسناد حرفی می‌زنیم هر خطش از نظر محتوا قابل تامل است؛ البته داده وسیعی از اطلاعات در وب وجود دارد با این تفاوت که عمق آن‌ها کم است.

دهقانی با تاکید بر اهمیت هوش مصنوعی، افزود: شروع این پیشرفت از سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران است. اهمیت قصه این است اگر بتوانیم این داده‌ها را با کمک فناوری هوش مصنوعی در دسترس قرار دهیم، می‌توانیم اثرگذاری تمدنی داشته باشیم. حوزه کتابخانه ملی و سازمان اسناد خیلی فراتر از یک دستگاه معمول سنتی می‌تواند در آینده نقش‌آفرینی کند.

وی با طرح این پرسش که طرح پیشرفت هوش مصنوعی در کتابخانه ملی را چه کسانی باید انجام دهند؟ اظهار کرد: دولتی‌ها هزار وظیفه سازمان و مشغله دارند چه کسی باید این فعالیت‌ها را پیش ببرد؟ اگر ۱۰۰ سال دیگر بنشینید و بودجه‌های کلان دریافت کنید، دستگاه دولتی نمی‌تواند بحث هوش مصنوعی را پیش ببرد.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور افزود: دستگاه دولتی و آدم‌های دولتی فقط می‌توانند بحث هوش مصنوعی را به‌عنوان تسهیل‌گر پیش ببرند. فضا را باید باز کنیم تا مردم و شرکت‌های دانش‌بنیان که می‌توانند انتفاع ببرند و انتفاع برسانند، وارد مبحث هوش مصنوعی شوند. رشد اقتصاد دیجیتال در کشور مدیون مردم بود، نه دولت. اگر زیرساخت همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و مجموعه‌های تولیدکننده فناوری با سازمان اسناد و کتابخانه ملی مهیا شود، می‌توانیم امیدوار باشیم. این زمان کوتاه تا استفاده از هوش مصنوعی را در کشور از دست ندهیم.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور با بیان اینکه امروز معادلات قدرت بین‌الملل را علم و فناوری به معنای واقعی، نه تشریفاتی رقم می‌زند، گفت: باید بدانیم، فناوری ویژگی‌هایی دارد؛ یکی از ویژگی‌ها این است که فناوری، ذاتاً انسان را در برون تقویت و در درون تضیف می‌کند؛ به‌عنوان مثال، فناوری ماشین از وقتی وارد زندگی بشر شد توانست کار‌های بزرگی را رقم بزند، اما انسان در درون ضعیف و قوای جسمانی و قدرت عضلانی او را تضیف کرد. این ضعف به‌صورت ژنتیکی در انسان ادامه پیدا کرد.

وی با بیان اینکه پیشرفت فناوری شبکه‌های اجتماعی انسان را بدون سفر فیزیکی به جهان وصل کرد و انسان‌ها توانستند گروه‌های دوستی درکل جهان پیدا کنند، گفت: این پیشرفت فناوری در دو نسل اخیر انسان را درون‌گراتر و خانواده‌ها را متلاشی کرد. در بحث دارویی نیز فناوری موجب شد انسان بسیار پیشرفت کند، اما سیستم ایمنی انسان امروز نسبت به ۲۰۰ سال قبل بسیار ضعیف شد.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور اظهار کرد: هوش مصنوعی از ۶۰ سال قبل از طریق شبکه‌های عصبی شروع شده و امروزه هوش مصنوعی مولد چند سالی است که به بلوغی رسیده که می‌تواند خودش را تحلیل، تولید و فکر، طراحی و فکر کند.

وی با بیان اینکه امروزه مردم از هوش مصنوعی بیشتر چت جی پی تی را می‌شناسند، عنوان کرد: این شناخت عمومی از هوش مصنوعی است و چت جی پی تی تنها، یک اپلیکیشن از هوش مصنوعی است. به‌زودی در دنیا کمتر از ۵ سال ساختمان، سازمان‌ها، خودرو‌ها و هواپیما‌ها می‌تواند با هوش مصنوعی طراحی شود. هوش مصنوعی به انسان، قدرت فکر در بیرون را می‌دهد؛ بنابراین منتظر بشری باشید که در سه‌دهه آینده، مغرش کوچکتر می‌شود؛ این یک تعارف نیست.

دهقانی فیروزآبادی گفت: فناوری هوش مصنوعی در بیرون می‌تواند فکر کند و خودش را بزاید. همیشه فناوری یکسری شغل‌ها را تهدید می‌کند؛ به‌عنوان مثال فناوری ماشین که آمد شغل‌های کارگری را تهدید کرد. فناوری تلفن همراه اپراتور‌های تلفن و شغل‌های پایین را تهدید کرد، اما اکنون هوش مصنوعی قرار است شغل‌های، مدرن و نزدیک به مغز مانند طراحان، فناوران و دانشمندان را تحت تاثیر قرار بدهد.

وی افزود: این تکنولوژی نقطه‌ای را هدف قرار داده که دقیقاً تفاوت و تمایز انسان و حیوان است. تنها مزیت انسان، قدر تفکر و تعقل است که آن هم هوش مصنوعی هدف قرار داده است. در فناوری‌های دیگر شیب درست می‌شود یعنی افراد یا کشور‌ها در جا‌های مختلف این شیب قرار می‌گیرند، اما در هوش مصنوعی چیزی به نام شیب نداریم و چیزی شبیه دره و پله است. هوش مصنوعی دنیا را در کمتر از ۱۰ سال به دو بلوکِ دارندگان هوش مصنوعی و کشور‌هایی که هوش مصنوعی ندارند؛ تقسیم می‌کند.

دهقانی گفت: در ۱۰ سال آینده توسعه علمی کشور‌ها لزوماً با نخبگان محاسبه نمی‌شود؛ بلکه با امکانات هوش مصنوعی است که پیشرفت و قدرت کشور‌ها سنجیده می‌شود. هوش مصنوعی با همه تکنولوژی‌های دیگر تفاوت دارند. تکنولوژی‌ها زمان و ارتفاع خاص دارند. مثلاً موج «اقتصاد دیجیتال» ظرف ۲۰ سال همه حوزه را درنوردید. موج هوش مصنوعی با زمان بسیار کوتاه‌تر یعنی حداکثر ۱۰ سال و ارتفاع بلندتر می‌تواند تغییرات هویتی ایجاد کند؛ بنابراین هوش مصنوعی می‌تواند هویت‌ساز، مخرب هویت یا تمدن‌ساز و مخرب تمدن انسانی شود.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور اظهار کرد: هوش مصنوعی به همان اندازه که می‌تواند تهدید ایجاد کند در کشور‌هایی با بهره‌وری کم در این زمینه مانند ایران می‌تواند فرصت طلایی ایجاد کند. هوش مصنوعی سه مولفۀ داده، مدل‌های بزرگ، نرم و ال ام اس‌ها با زبانی بزرگ و سخت‌افزار‌های پردازش وذخیره‌سازی نیاز دارد.

وی افزود: دادۀ هوش مصنوعی، بر اقتصاد دیجیتال سوار می‌شود؛ درحالی که در کشور ما موج «اقتصاد دیجیتال» کامل وارد کشور ما نشد. علت اینکه دادۀ درست و حساب‌شده در کشور نداریم، این است که موج «اقتصاد دیجیتال» را به‌درستی درک نکردیم.

دهقانی اظهار کرد: اگر همه ابزار‌ها و مغز‌ها را داشته باشیم، اما در عالم ایزوله باشد و هیچ اطلاعاتی به آن نرسد، هیچ توفیقی در زمینه هوش مصنوعی کسب نمی‌کنیم. اگر سه زیرساخت لازم برای استفاده از هوش مصنوعی را کسب کنیم، موفق می‌شویم. اکنون ایران در دنیا از نظر علمی جزو ۲۰ کشور برتر در حوزه هوش مصنوعی است، اما از نظر کاربرد تکنولوژی هوش مصنوعی نزدیک به رتبه ۸۰ هستیم. اگر توجه کنیم، از نظر رتبه علمی شاید به رتبه ۱۷ یا ۱۸ برسیم، اما از نظر کاربردی اگر تلاش نکنیم به رتبه بالاتر از ۸۰ می‌رسیم و عقب‌تر می‌رویم و در عمل تبدیل به تولیدکننده مغز هوش مصنوعی و مغزافزار برای بقیه کشور‌ها می‌شویم.

مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران دراین مراسم با بیان اینکه اگر هدف از خلقت انسان و جهان را تحقق کمال فردی و اجتماعی انسان بدانیم هدف‌داری آفرینش هم امری مسلم فرض شده است. استفاده از همه امکانات که پروردگار در اختیار انسان قرار داده است. تمام مخلوقات جهان و استعداد‌های فکری و روحی که در انسان نهادینه شده است، برای رسیدن انسان به کمال یک ضرورت است؛ چراکه جهان و انسان با هدف رسیدن به کمال آفریده شدند. هدف از خلقت انسان هم کمال‌نگری است.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با بیان اینکه برخی از مفسران از آیه «لا یکلف اللهُ الا وسع‌ها..» کم عملی انسان را برداشت کردند، اما مفسرانِ دقیق‌نظری هم بودند که برداشتشان از این آیه این بود، اگر در آیات متعدد قرآن به فضیلت برتری اخلاق علم و کمالات تاکید شده همه این کمالات و امکان تحقق آن در انسان بوده وگرنه خداوند بر امر غیرممکن و محال تاکید نمی‌کرد.

رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران افزود: علم و فناوری و پیشرفت در این امور همان‌قدر که می‌تواند در خدمتِ خدمت به بشر باشد می‌تواند برای ضدسعادت بشری و در مسیر شقاوت و بدبختی بشر استفاده شود، نگاهی به وضعیت جهان امروز و سوءاستفاده دزدان علم و فناوری برای حمله به غزه و نابودی میراث فرهنگی و تاریخی غزه، نشان می‌دهد از این علم سوءاستفاده می‌شود. در ایران با تهذیب نفس و اخلاق و تعهد علم و ایمان با تهذیب نفس به سمت پیشرفت علم و دانش با تزکیه نفس پیش می‌روند.

اکبری داریان، دبیر علمی چهاردهمین جشنواره پژوهش کتابخانه ملی در این مراسم با بیان اینکه چهاردهمین دوره این جشنواره با محوریت هوش مصنوعی و آینده پژوهش نیز به پایان رسید، گفت: این رویداد فرصتی بود تا پژوهشگران و متخصصان را دور هم جمع کنیم تا در آغازی دیگر از فصل پژوهش و نوآوری؛ نتایج تحقیقات خود را اطلاع‌رسانی کنند. این جشنواره پلی است میان کتابداران، آرشیوست‌ها، پژوهشگران سازمان و پژوهشگران ایرانی است.

وی افزود: مشارکت پژوهشگران موجب تحقق رویا‌های علمی کشور و یاری‌کننده تحقق اهداف سازمانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در هر دوره از جشنواره پژوهش کتابخانه ملی ایران است.

داریان اظهار کرد: در این دوره در دبیرخانه جشنواره پژوهش کتابخانه ملی از اداره کل به معاونت ارتقا پیدا کرده است. در این دوره دبیرخانه چهاردهمین جشنواره پژوهش کتابخانه ملی ۱۴۱ اثر دریافت کرد که بیشترین میزان مشارکت در بخش کتاب با دریافت ۶۴ اثر بود و کمترین اثر در بخش پیشنهاد مصوبه پایان‌نامه و دکترا با ۱۳ اثر دریافتی بود.

داریان افزود: بیشترین آثار ارسالی در بخش علم اطلاعات و دانش‌شناسی و کمترین آثار در بحش حفاظت و نگهداری بود. مقایسه اثار ارسالی در دو دوره اخیر نشان می‌دهد در دریافت طرح پژوهشی و کتاب رشد ۲۰۰ و ۱۶۰ درصدی داشتیم، اما با توجه به اینکه ۵۵ و ۴۸ درصد از طرح‌های پژوهشی و کتاب‌های دریافت شده در این دوره از جشنواره با محور‌های فراخوان تطبیق نداشته‌اند، به نظر می‌رسد، سال‌های آتی باید برای شناسایی مخاطبان هدف از شیوه‌نامه‌های اطلاعاتی بیشتری استفاده کرد.

دبیر علمی چهاردهمین جشنواره پژوهش و فناوری کتابخانه ملی ایران گفت: کمیته علمی با ۱۶ عضو اصلی و ۴ عضو مدعو با برگزاری ۹ جلسه در ۳۲۷ ساعت به بررسی محور‌های فراخوان، کاربرگ‌های ارزیابی، بررسی‌ها اولیه و امتیازدهی آثار راه‌یافته به مرحله دوم پرداخته است. اعضای کمیته علمی از ۱۴۱ اثر رسیده ۹۷ اثر را برای داوران ارسال کردند که آین میزان ۶۵ درصد آثار دریافتی را شامل می‌شد. بیشترین اثار راه یافته به مرحله داوری شامل پاین نامه‌های دکتری و ارشد با فراوانی ۹۰ و ۹۱ درصد بودند.

وی افزود: توزیع جغرافیایی داوری در چهاردهمین جشنواره پژوهش کتابخانه ملی نشان می‌دهد علاوه بر تهران ۱۸ استان درگیر داوری آثار جشنواره چهاردهم بودند.

داریان با یبان اینکه ۶۱ دانشگاه وسازمان عضو حقوقی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در بخش داوری چهاردهمین جشنواره پژوهش بودند، گفت: این میزان، رشد دو برابری را نسبت به سال گذشته نشان می‌داد؛ همچنین مشارکت در تهران و سایر استان‌ها در بخش داوری ۲۷ درصد بود.

وی افزود: مشارکت سازمانی همکاران کتابخانه در این دوره از جشنواره پژوهش و فناوری کتابخانه ملی ۴. ۱۸ درصد بود که سال گذشته این رقم ۲۰ درصد بود. ۳۰. ۷۶ درصد از داوران از دانشگاه‌ها و سازمان‌های مختلف بودند و ۷۰.۲۳ درصد از داوران از کتابخانه ملی بودند.

داریان اظهار کرد: در این دوره از جشنواره برای هر اثر به جز بخش پیشنهادی، دو داور برای داوری هر اثر انتخاب شد و در صورت اختلاف معنا دار در امتیاز دهی و داوری میان دو داور؛ آثار برای داور سوم ارسال شد. امسال و در این دوره از جشنواره ۱۸ اثر برای داور سوم ارسال شد که این رقم نسبت به سال قبل رشد ۱۸۰۰ درصدی داشته است.

وی افزود: یکی از برنامه‌های آتی جشنواره تحلیل‌های امتیاز دهی و آماری جشنواره است. همچنین درباره هر پیشنهاد مصوب در فراخوان، ۹ متخصص علم اطلاعات و دانش‌شناسی در گروه داوری وجود داشت و در مجموع ۲۷۲ مورد داوری در این دوره از جشنواره حاصل شد.