صنعت دفاعی ایران در سال ۱۴۰۲ نیز همچون سال‌های گذشته دستاورد‌ها و محصولات متنوع و موثری را در چهل و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران طراحی و تولید کرده است که هر کدام به نوبه خود نقش مهمی در حوزه رزمی ایفا خواهند کرد. به همین منظور، گروه سیاسی خبرگزاری فارس در روز‌های آینده هر کدام از این دستاورد‌ها را بازخوانی می‌کند.

هفتمین گزارش از این مجموعه به بررسی و معرفی موشک‌های هایپرسونیک فتاح-۱ و فتاح-۲ اختصاص دارد و در ادامه، ویژگی‌های آنها را مطالعه می‌کنید.

فتاح پا به میدان گذاشت

شانزدهمین روز از خرداد ماه سال ۱۴۰۲ با رونمایی از یک شگفتانه همراه بود. شگفتانه که پیش‌تر سردار حاجی‌زاده در آبان سال ۱۴۰۱ در مراسم سالگرد شهادت حاج حسن طهرانی مقدم پدر موشکی ایران از آن خبر داده بود.

این شگفتانه موشک هایپرسونیک فتاح بود که ۱۶ خرداد ماه طی مراسمی با حضور آیت‌الله رئیسی رئیس جمهور، سرلشکر حسین سلامی فرمانده کل سپاه و سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه از آن رونمایی شد.

موشک هایپرسونیک فتاح هزار و ۴۰۰ کیلومتر برد دارد و قادر است از تمامی سامانه‌های سپر موشکی عبور کند و این سامانه‌ها را منهدم کند. این نوع موشک جزو جدیدترین تسلیحات و تجهیزات هستند که امروزه توسط کشور‌های همچون آمریکا، روسیه و چین تولید و به کارگرفته می‌شوند.

برد موشک فتاح چه میزان است؟

موشک هایپرسونیک فتاح از دقت اصابت فزاینده، سرعت بسیار بالا، قابلیت مانور‌پذیری فوق‌العاده و همچنین از توان پنهان‌کاری و عبور از سامانه‌های راداری برخوردار است.

این موشک با قابلیت‌های تاکتیکی، به دلیل برخورداری از پیشران سوخت جامد نازل متحرک مرحله دوم، قابلیت دستیابی به سرعت‌های بسیار بالا و همچنین انجام مانور‌های مختلف در داخل و خارج از جو زمین به منظور غلبه بر انواع سامانه‌های دفاع هوایی دشمن را دارد.

برد موشک فتاح ۱۴۰۰ کیلومتر و سرعت آن پیش از اصابت به هدف ۱۳ تا ۱۵ ماخ است.

ایران چهارمین کشور دارای فناوری موشک هایپرسونیک

سردار امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در آیین رونمایی از موشک هایپرسونیک فتاح گفت: موشکی که امروز رونمایی آن صورت گرفت، موشکی است که در دنیا کم‌نظیر است؛ به نحوی که با رونمایی این موشک ایران جزو چهار کشور دارای این فناوری شد.

وی افزود: موشک فتاح به دلیل فناوری‌ای که دارد، هیچ ضد موشکی برای آن وجود ندارد؛ در حالی که برای سایر سلاح‌ها مانند تانک، ناو، هواپیما و... موشک ضد آن وجود دارد و حتی برای سایر موشک‌ها هم ضدموشک‌هایی ساخته شده است، البته سپر موشکی‌ای که موفقیت زیادی داشته باشد، وجود ندارد؛ از سوی دیگر برای زدن یک موشک، باید سه موشک شلیک شود و این در حالی است که تقریباً قیمت یک ضد موشک ۲۰ برابر موشکِ هدف است.

بنابر گفته سردار حاجی‌زاده، «موشک فتاح به دلیل نوع حرکت آن که در جهات و ارتفاع مختلف است، توسط هیچ موشکی قابل انهدام نیست؛ برای اینکه موشک‌های ضدموشک طبق یک بردار مشخص حرکت می‌کنند که البته سرعت آنها از سرعت کمی هم برخوردار است.»

فتاح، فناوری پدافندی آمریکا و صهیونیست‌ها را به چالش کشید

سرجنگی موشک فتاح از یک پیشران کروی سوخت جامد با نازل متحرک برخوردار است که توان کنترل تراست خروجی و فرمان‌دهی به آن برای حرکت در جهات مختلف را می‌دهد.

به همین دلیل؛ سرجنگی موشک با بالک‌های کنترلی که برروی آن تعبیه شده و همچنین موتور با فناوری نازل متحرک، قابلیت اجرای مانور به طرفین، مانور‌های ارتفاعی و مانور‌های مدور را پیدا کرده و این قابلیت در کنار سرعت هایپرسونیک، امکان رهگیری و مقابله سامانه‌های موشکی با آن را تقریبا غیر ممکن می‌سازد و این یک چالش بزرگ برای سامانه‌های پدافندی آمریکا و رژیم صهیونیستی خواهد بود چراکه در تهاجم احتمالی به سمت هدف، موشک‌های هایپرسونیک در موج اول حمله، با از بین بردن سپر‌های موشکی دشمن، راه را برای پرتاب بی خطر دیگر موشک‌ها در موج‌های بعدی حمله، باز می‌کنند تا اهداف را بدون مزاحمت، مورد اصابت قرار دهند.

دستیابی به این فناوری، علاوه بر افزایش توان موشکی ایران برای مقابله با سامانه‌های پدافندی نظیر سپر موشکی «پیکان» متعلق به رژیم صهیونسیتی، قدرت مقابله با شبکه یکپارچه پدافندی را که آمریکایی‌ها در منطقه به دنبال آن هستند، نیز به نیرو‌های مسلح ایران می‌دهد.

فتاح؛ قاتل تاد و آرو

فتاح که در حقیقت آخرین محصول ارائه‌شده در خانواده موشک‌های بالستیک تاکتیکی فاتح ایران و نسل «خیبرشکن» است، از زمان رونمایی گمانه‌زنی‌هایی پیرامون توانایی عبور از سد سامانه‌های پدافندی موشکی به‌ویژه سامانه‌های آمریکایی و اسرائیلی درباره آن مطرح شد.

اگر بخواهیم نحوه مقابله با این موشک را بیان کنیم، این گونه است که موشک فتاح از فاصله ۱۴۰۰ کیلومتری به‌سمت هدف شلیک می‌شود و زمانی توسط رادار سامانه‌های تاد و آرو شناسایی می‌شود که درست در فاز میانی حرکت خود قرار دارد و چنانچه سامانه آرو از رادار گرین پاین استفاده کند ـ با توجه به برد ۵۰۰ کیلومتری آن ـ زمانی موشک فتاح شناسایی می‌شود که در یک‌سوم پایانی مسیر خود قرار دارد، بنابراین رادار هم محاسبات اولیه خود را بر اساس پروفایل حرکتی موشک در این فاز‌ها محاسبه می‌کند.

البته در پوشش بدنه موشک فتاح از مواد جاذب امواج رادار هم استفاده شده است که هم سبب کاهش برد مؤثر و هم سبب ایجاد خطا در محاسبات می‌شود، اما به‌عنوان یک فرض کمک‌کننده به تعادل مسئله، فرض می‌شود که فتاح در بیشترین برد سامانه دشمن کشف شود.

هرچند این رادار‌ها هدف را به‌صورت لحظه‌ای رصد و تغییرات مسیر پروازی موشک مهاجم را به موشک پدافندی ارسال می‌کنند،، اما اگر این تغییرات چیزی فراتر از بازه سرعتی قابل تشخیص رادار و یا سرعت موشک پدافندی باشد، این سامانه‌ها دیگر قادر به رهگیری و انهدام موشک نیستند.

• سامانه تاد 

در صورت شلیک موشک پدافندی، امکان تغییر مسیر برای این موشک ـ به‌سبب اینکه در حال صرف انرژی پیشران برای غلبه بر جاذبه زمین و کسب سرعت به‌صورت توأمان است ـ به‌میزان کمی وجود دارد و با اجرای دو یا سه مانور سنگین توسط موشک هایپرسونیک مانوردهنده عملاً موشک پدافندی انرژی کافی برای ادامه تعقیب و رفتن به‌سمت مختصات جدیدی که معلوم نیست چند لحظه دیگر اعتبار دارد، نخواهد داشت، موضوعی که دقیقاً در طراحی موشک مانورپذیر فتاح رعایت شده است.

• لحظه اصابت موشک فتاح به هدف

موشک فتاح از زمان شلیک تا فاصله ۵۰۰ کیلومتری هدف (دوسوم مسیر حرکت موشک) در یک مسیر مشخص و با سرعت معینی حرکت می‌کند، اما درست در یک‌سوم پایانی مسیر خود، با روشن شدن موتور سوخت جامد مجهز به نازل متحرک به‌ناگاه هم سرعت خود را به حدود سه برابر سرعت اولیه افزایش می‌دهد و هم شروع به مانور و تغییر مسیر می‌کند و همین امر موجب خطا در محاسبات سامانه‌های پدافندی می‌شود، موضوعی که در دسامبر سال ۲۰۱۴ نیز رخ داد و به‌نظر می‌رسد رادار سامانه آرو به همین دلیل قادر به به رهگیری موشک هدف نشده باشد.

طراحی موشک فتاح با بررسی دقیق توانایی بهترین سامانه‌های پدافندی آمریکایی و اسرائیلی مستقر در منطقه صورت گرفته است و قادر خواهد بود با گذر از این سامانه‌ها، آنها را منهدم و راه برای موج‌های بعدی حملات موشکی باز کند.

فتاح-۲ وارد می‌شود

چند ماه بعد یعنی در ۲۸ آبان ماه ۱۴۰۲ نیز از نسل دوم موشک هایپرسونیک فتاح با سرجنگی متفاوت نسبت به آنچه در نسل اول مشاهده شده بود در حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرمانده کل قوا رونمایی شد.

این رونمایی در جریان بازدید فرمانده کل قوا از آخرین دستاورد‌های نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام گرفت.

فتاح ۲ موشک هایپرسونیک (ابرفراصوت) با قابلیت گلاید است که با برد ۱۵۰۰ کیلومتری در دسته تسلیحات هایپرسونیک HGV دسته‌بندی می‌شود که این موشک از نوع کروز به شمار می‌رود.

تنها ۴ کشور جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران فناوری این نوع از تسلیحات هایپرسونیک را در اختیار دارند.

موشک فتاح-۲ با سرجنگی HGV (گلایدکننده) تنها در طراحی ظاهری و مسیر پروازی متفاوت با سرجنگی‌های مانوردهنده است و سرعت آن از ۵ تا ۲۰ ماخ بسته به طراحی و نظر سازنده متفاوت است.

پرتابه‌های HGV به‌جای ارتفاع گرفتن همانند شیوه پرتابه‌های بالستیک، در ارتفاع بسیار کمتری به‌همراه امکان تغییر مسیر مکرر به‌سمت هدف طی مسیر می‌کنند و در نتیجه رادار‌های هشدار زودهنگام پدافند دشمن در شناسایی آنها دچار مشکل می‌شوند و احتمال غافلگیر کردن مجموعه دفاع موشکی دشمن بسیار بیشتر می‌شود.

این تغییر مسیر می‌تواند بسته به توان پیمایش مسافت HGV، شامل تغییر سمت حمله هم باشد. این توان پیمایشی علاوه بر داشتن موتور مجزا از موتور موشک، به طراحی بدنه سر جنگی گلایدکننده هم بازمی‌گردد.

طراحی این سر جنگی متناسب با رژیم پروازی فراصوت و ابرصوت بهینه شده است تا کمترین نیروی مقاوم هوا را در آن سرعت‌ها داشته باشد. در صورتی هم که این سر جنگی در بخشی از مسیر خود از جو خارج شود، به‌واسطه انرژی اولیه دریافتی و نیز پیشران قرارگرفته در داخل آن می‌تواند تغییر مسیر و سمت داشته باشد تا در فاز نهایی و ورود به جو با استفاده از طراحی خاص خود به‌سمت هدف سرازیر شود.

چرا دستیابی ایران به موشک هایپرسونیک اهمیت دارد؟

اواخر آذرماه سال ۱۴۰۰ در هنگام برگزاری هفدهمین رزمایش پیامبر اعظم (ص) سپاه پاسداران، سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه به تمرکز ایران برای عبور از سامانه‌های ضدموشکی، از طریق مانورپذیر ساختن موشک‌ها اشاره کرد و گفت که ایران موفق شده تا با مانورپذیر کردن موشک‌های بالستیک و قابلیت تغییر جهت آنها پس از شلیک، سامانه‌های پدافند موشکی دشمن را بی‌اثر سازد.

با این‌حال منظور از شیوه‌ای که ایران در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷ به کار گرفته بود به‌طور دقیق مشخص نبود؛ تا اینکه اطلاعات جدید از محصول مدرن موشکی سپاه، توسط سردار حاجی زاده در ۱۹ آبان‌ماه ۱۴۰۱ اعلام شد. هرچند که در رزمایش پیامبر اعظم (ص) ۱۷، عمده مباحث به مانورپذیری موشک‌ها در داخل جو اختصاص داشت و امروز، سخن از موشک‌های نسل جدیدی است که در خارج از جو، قابلیت مانوردهی پیدا کرده‌اند.

استفاده از کلاهک پروازی در موشک‌های هایپرسونیک به جای کلاهک پرتابی مورد استفاده در موشک‌های بالستیک مرسوم، این توانایی را به سلاح می‌دهد تا در مسیر میانی و نهایی، با دست زدن به مانور، دشواری بزرگ و ناکامی برای سامانه پدافند هوایی را موجب شود. این برتری مطلق برای موشک ایرانی، علاوه بر آن‌که انهدام هر هدفی را در برد‌های مرسوم تضمین می‌کند، بلکه با نابودی سامانه‌های مهم پدافندی دشمن، راه را برای شلیک انبوه پهپاد‌ها و سایر موشک‌های بالستیک و کروز کشورمان نیز باز خواهد کرد.

آیا دشمن می‌تواند فتاح را منهدم کند؟

باید توجه داشت موشک پاتریوت ۳ به عنوان اصلی‌ترین سلاح ضد بالستیک مستقر در اطراف ایران، توان نهایی درگیری با موشک‌هایی با سرعت ۵ ماخ را دارد و اینکه آیا پاتریوت ۳ می‌تواند موشک‌های با سرعت کمتر یا ۵ ماخ را رهگیری کند خود یک موضوع قابل بررسی است ولی هنگامی که از سرعتی بیش از ۵ ماخ صحبت می‌شود عملاً بر اساس اعلام خود طرف سازنده نیز موشک پاتریوت بی‌اثر می‌شود و توان رهگیری خود را از دست خواهد داد. 

از سوی دیگر، سایر سامانه‌های مشهور غربی همچون تاد نیز توان رهگیری و انهدام موشک‌های هایپرسونیک که خارج از جو حرکت می‌کنند را ندارند و فعلا طرح‌های مفهومی یا اصطلاحا کانسپت برای مهار این موشک‌ها با سرعت بالا در حد ایده هایی، چون دفاع لیزری فضاپایه هستند.

همچنین باید گفت که انهدام این موشک برای آمریکایی‌ها روی مسیر بالستیک معمولی نیز صرفا با چند مانور کوتاه و تغییر مسیر، بسیار چالشی خواهد بود، چراکه کلاهک موشک نیز از سطح مقطع بسیار کمی هم برخوردار است و با وجود پرواز در ارتفاع بالا (چند صد کیلومتری از سطح زمین)، کشف آن دیرهنگام رخ می‌دهد و ترکیب این مانور بالا، همراه با سرعت خارق العاده، ممکن نخواهد بود.

با توجه به مدل طراحی موشک که پیشران سر جنگی دارای بردار رانش برای هدایت در خارج جو در نظر گرفته شده و بالک‌ها برای هدایت موشک در داخل جو، قدرت مانور بالای موشک به‌گونه‌ای خواهد بود که حتی بدون رسیدن به سرعت بالای ۱۰ ماخ نیز می‌تواند با چند مانور، هر موشک پدافندی - از تاد و پاتریوت نسل جدید تا آرو- را به راحتی پشت سر گذارد و اولین هدف نیز، لانچر همین سامانه‌ها باشد.

آیا به تعداد بسیاری از فتاح نیاز است؟

باید به این نکته بسیار مهم اشاره و تأکید کرد که با دستیابی به موشک هایپرسونیک فتاح حتی نیاز به تولید تعداد بالا از این موشک نیز وجود ندارد چرا که طبق یک سناریو مرسوم، نیازی نیست برای انهدام اهداف نظامی یا حتی استراتژیک اقتصادی از موشک فتاح استفاده کرد و صرفا چند تیر از این موشک هایپرسونیک، برای خنثی سازی و انهدام سامانه‌های دفاع موشکی و نقاط خاص پایگاه‌های دریایی و هوایی مستقر در منطقه مورد نیاز کافی است و انهدام ماباقی اهداف، با کمک موشک‌های نقطه زن دیگر که قبل از فتاح تولید شده اند، انجام خواهد شد.

دیگران چه می‌گویند؟

رسانه‌های مهم جهان پس از رونمایی از موشک فتاح-۱ علاوه بر بازتاب این خبر، اهمیت آن را هم تحلیل کردند.

رویترز در گزارشی ضمن اشاره به مشخصات این موشک هایپرسونیک (مافوق صوت)، نوشت که ایران از اولین موشک بالستیک مافوق صوت ساخت داخل رونمایی کرد و برنامه موشکی دفاعی خود را بیشتر توسعه خواهد داد.

آسوشیتدپرس در گزارشی نوشت: موشک مذکور می‌تواند از هر سیستم دفاع موشکی منطقه‌ای عبور کند.

یاهونیوز نیز درباره موشک فتاح نوشت: ایران از موشکی مافوق صوت پرده برداری کرد که می‌تواند در میان تنش با آمریکا، پدافند هوایی را شکست دهد.

گاردین با اشاره به اهمیت موشک فتاح تأکید کرد: تسلیحات مافوق صوت که با سرعتی بیش از ۵ ماخ یا پنج برابر سرعت صوت پرواز می‌کنند، به دلیل سرعت و قدرت مانور خود می‌توانند چالش‌های مهمی برای سیستم‌های دفاع موشکی ایجاد کنند.

رسانه صهیونیستی جروزالم پست نیز نوشت: موشک مافوق صوت فتاح دارای برد هزار و ۴۰۰ کیلومتر و سرعت اصابت آن بین ۱۳ تا ۱۵ ماخ است؛ پیش از این، آمریکا، روسیه، چین و کره شمالی موشک‌های مافوق صوت را با موفقیت آزمایش کرده‌اند.

هاآرتص نیز نوشت: رونمایی از این موشک نگرانی‌های غرب را در مورد توانایی‌های موشکی تهران تشدید می‌کند.

روزنامه تایمز آو اسراییل در گزارشی درباره رونمایی از موشک فتاح، تازه‌ترین دستاورد موشکی ایران نوشت: ایران در حالی که تنش‌ها میان آن با آمریکا و اسراییل بر سر برنامه هسته‌ای این کشور در سطح بالایی قرار داد، یک سلاح جدید به زرادخانه خود اضافه کرده است.

نبع: فارس