برنامه «امتداد» از جنس پدیده‌های فرهنگی
شیوه بیان موضوعات مهم اجتماعی و فرهنگی در برنامه «امتداد» به‌گونه‌ای چیده شده که گویی قرار است نحوه پیدایش و انتهای آن را به چشم ببینیم.
برنامه تلویزیونی «امتداد» به میزبانی رامین پورمند در ۲۶ قسمت ۵۵ دقیقه‌ای از شبکه چهار پخش می‌شود. این برنامه، جمعه‌ها ساعت ۱۶:۰۰ پخش و در روزهای شنبه ساعت ۱۷:۰۰ بازپخش می‌شود. درباره این برنامه با تهیه‌کننده و مجری‌اش گفتگو کردیم که از نظرتان می‌گذرد.
محمدمهدی انصاری، تهیه‌کننده برنامه «امتداد» درباره علت ساخت این برنامه گفت: فکر اصلی ساخت «امتداد» به سخنرانی مقام معظم رهبری درباره کتابی با محتوای «فوتبال و فلسفه» برمی‌گردد. ایشان این مسئله را مطرح کردند که غربی‌ها مطالب فلسفه‌ای خود را تا پدیده‌های فرهنگ عامه امتداد می‌دهند.
تهیه‌کننده برنامه «امتداد» ادامه داد: مقام معظم رهبری این مسئله را مطرح می‌کنند که آن چه در نگاه اسلامی و ایرانی وجود دارد باید به فرهنگ عامه و پدیده‌های اطراف ما امتداد پیدا کند. به همین خاطر بر آن شدیم مسئله امتداد را برای مخاطب روشن کنیم که پدیده‌های فرهنگ عامه از فیلم، سریال، پویانمایی، موسیقی و پدیده‌هایی مثل فشن و مد از نگاه‌های فلسفی چگونه امتداد یافته است.
انصاری مخاطبان امتداد را به دو گروه عام و خاص تقسیم کرد و گفت: این برنامه هم مخاطب خاص و هم مخاطب عام دارد. مخاطب عام آن کسانی هستند که زندگی‌اش با یکی از موضوعات برنامه مرتبط شده است. شاید مخاطبی به فیلم‌هایی مثل «هری پاتر»، «ارباب حلقه‌ها» یا سبک موسیقی خاص علاقه داشته باشد و شاید با تک موضوعی مثل بازی‌های رایانه‌ای که مخاطب زیادی داشت، ارتباط گرفته باشد.
واکاوی ریشه‌ای پدیده‌های فرهنگی
تهیه‌کننده این برنامه در خصوص مخاطب خاص برنامه اظهار داشت: برای مخاطب خاص «امتداد»، مسئله فلسفه و نگاه اندیشه‌محور و پدیده‌های فرهنگ عامه جذاب است و ما با آن مخاطب تخاطب هم داریم و می‌خواهیم به این امر بپردازیم که ریشه پدیده‌های فرهنگ عامه اطراف ما در مباحث فلسفی و اندیشه‌ای به چه شکل است.
انصاری با اذعان به اهمیت کارشناس - مجری برنامه گفت: کارشناس میزبان برنامه در حوزه‌های مختلف فلسفی، مطالعاتی گسترده و علاقه‌مندی‌هایی جدی در حوزه فرهنگ عامه دارد. کارشناس میزبان برنامه از هنر‌های رزمی‌گرفته تا فیلم و سریال، دوره‌های مختلفی را گذرانده و با شناختی که از رامین پورمند داشتم به نظرم او بهترین و مناسب‌ترین کسی بود که می‌توانست برای برنامه انتخاب شود.
انصاری به برنامک‌های این برنامه اشاره کرد و گفت:، چون بحث‌های فلسفی و اندیشه‌ای این برنامه کمی سنگین است و شاید همه مخاطبان با آن ارتباط برقرار نکنند، برنامک‌هایی در نظر گرفتیم که در آنها بحث‌های خیلی تخصصی و فلسفی مطرح نشود. در برنامک‌ها از بحث‌های کلی که مخاطب عام بتواند با برنامه ارتباط برقرار کند و مکملی برای گفتگو‌های داخل استودیو باشد، استفاده کردیم.
شبکه چهار، بهترین گزینه برای امتداد
از تهیه‌کننده «امتداد» پرسیدم که آیا مرزبندی در بین شبکه‌ها درست است یا نه و اینکه نمی‌شد این برنامه را در شبکه‌هایی به غیر از شبکه چهار پخش کرد و وی در جواب گفت: تقسم‌بندی شبکه‌ها و محتوای برنامه‌های شبکه به مدیران سازمان صداوسیما برمی‌گردد، ولی به نظرم می‌شد «امتداد» را در دیگر شبکه‌ها هم پخش کرد تا مخاطبان بیشتری جذب کند. البته که در همه جای دنیا با مشخص کردن محدوده کار، فکر و دست سازنده اثر باز است و بهتر می‌تواند عرض اندام کند. با این توصیف فکر می‌کنم جای اصلی این برنامه در شبکه چهار است و مخاطب خاص خودش را دارد.
مسیر امتداد برای قابل فهم کردن پیچیدگی‌ها
درک برنامه‌هایی مثل «امتداد» که از زبان سهل ممتنع و فلسفی استفاده می‌کند، شاید برای مخاطب عام کمی دشوار باشد. انصاری در پاسخ به این پرسش که برای قابل فهم کردن برنامه چه مسیری را در پیش گرفته است گفت: سعی کردیم در ترجمه و زیرنویس‌های تا حدی مفاهیم را قابل فهم کنیم و در برنامک‌ها، کلام مهمانان و نشان دادن مصادیق مابازا سعی کردیم مفاهیم را همه فهم کنیم. وقتی در حوزه فلسفه حرف می‌زنیم به‌خصوص درباره فلسفه غرب برخی واژه‌ها مابازا و معادل فارسی ندارد و مجبور هستیم از خود آن واژه‌ها استفاده کنیم. وی افزود: در این مسیر از واژه‌های اصلی که بتوان هم‌اندیشی ایجاد کرد و همچنین از واژه‌هایی که بین اهل فن و کسانی که به این مباحث علاقه دارند استفاده می‌کنیم تا درک درستی شکل گیرد.
مخاطب مشتاق؛ اتفاق مثبت امتداد
انصاری، تمرین را لازمه مباحث فلسفی دانست و تصریح کرد: به‌نظرم با تمرین و ممارست و گوش دادن به سخنرانی‌های بزرگان فلسفه حتی اگر در چند جلسه نخست هیچ درکی حاصل نشود، کم‌کم چارچوب ذهنی و کلمات جای خودشان را در ذهن فرد می‌یابند و آرام آرام مخاطب عام را برای درک و پذیرش مفاهیم آماده می‌کنند. برایم جذاب و جای بسی خوشحالی است که مخاطب این برنامه به سمتی برود که با گوشی همراه خود کلمات و مفاهیم به‌ظاهر سخت و پیچیده برنامه را جست‌وجو و درباره‌اش مطالعه کند.
وی افزود: دیدن مخاطب مشتاق اتفاق مثبتی است و اینکه ما بتوانیم ذهن مخاطب را درگیر کنیم و مخاطب برای مفاهمه بیشتر به بحث‌های بزرگانی، چون آیت‌الله جوادی آملی وارد شود و فضا‌های اندیشه‌ای و ذهنی‌اش بیشتر به گردش بیفتد، خوشحال می‌شویم.
انصاری به مخاطبان عام و علاقه‌مندان مباحث فلسفی توصیه کرد که در گسترش دایره واژگان کوشا باشند و علاوه بر تمرین، بین خود و مباحث ارتباط برقرار کنند و در قدم بعدی به این بیندیشند که چگونه موضوع و مطلب مورد نظر را به روش دیگری بیان کنند.
اتاقی غنی از تفکر و همت
انصاری درباره اتاق فکر این برنامه گفت: هسته مرکزی اتاق فکر برنامه، مشتمل بر چهار نفر است و با توجه به قسمت‌های مختلف، مهمان یا مهمانانی به این اتاق اضافه می‌شوند. اعضای هسته مرکزی بیش از ۱۰ سال است که با همدیگر ارتباط دارند و در فضای گفتمانی سیر می‌کنند. هر کدام از این افراد در حوزه‌های مختلف، مطالعات عمیق و گسترده‌ای دارند.
وی به گروه پژوهش برنامه اشاره کرد و گفت: علاوه بر اتاق فکر، گروه پژوهشی ۲۰ نفره داریم که با توجه به موضوعات و سابقه پژوهشگران، قسمت‌های خاص به آنها سپرده می‌شود. مطالب پژوهش‌شده به اتاق فکر می‌آید و در خلال جلسات متعدد سعی می‌شود بحث‌ها مشخص و اصلاح شود.
بازخورد‌هایی از جنس فلسفه
انصاری در خصوص بازخورد‌های این برنامه گفت: در برنامه‌های شبیه «امتداد» باید منتظر بازخورد‌های غیرمتداول بود؛ از بازخورد‌های خیلی مثبت نخبگان گرفته تا عموم جامعه که هرکدام جای بحث و تأمل دارد. در حوزه عوام جامعه، بازخورد‌ها متفاوت و برخی پیامک‌ها حاکی از شک، بهت و حیرت بود.
تهیه‌کننده «امتداد» ادامه داد: به نظرم چنین برنامه‌هایی باعث می‌شود فضای اندیشه‌ای شکل گیرد و حداقل تلنگری به مخاطبان پدیده‌های فرهنگ عامه تا به اطرافشان شک کنند که پدیده‌های فرهنگی به خودی خود و آنی به وجود نیامده است و ریشه در مباحث فلسفی و اندیشه‌ای دارد. با محقق شدن کاوش‌های مقدماتی در مرحله بعدی باید به این فکر کنند که اندیشه‌های اسلامی در جامعه به چه شکلی ظهور و بروز داشته باشد که یک حالتش بزرگانی مثل حاج قاسم سلیمانی می‌شود، اما اگر به فرهنگ عامه تبدیل شود در حوزه ورزش، فیلم، سریال، معماری و پویانمایی چه نقش و رنگ و بویی خواهد داشت؟
انصاری درباره کارشناسان این برنامه گفت: کارشناس مهمان برنامه کسی است که به موضوع علاقه داشته و در آن حوزه کار کرده باشد. در انتخاب کارشناسان نیز از روش انتخاب در دسترس و از جنس مردمی‌بودن استفاده می‌کنیم.
کتاب «فوتبال و فلسفه»، روشنگر مسیر امتداد
رامین پورمند، کارشناس - مجری برنامه «امتداد» درباره اهداف ساخت آن گفت: «امتداد» ساخته شد تا چگونگی جاری شدن فلسفه و جهان‌بینی غرب را در پدیده‌های اجتماعی کنونی تبیین کند. فکر اولیه ما برای ساخت چنین برنامه‌ای از بیانات حضرت آقا اخذ شد که درباره امتداد فلسفه غرب در پدیده‌های اجتماعی توضیح دادند و کتاب «فوتبال و فلسفه» را مثال زدند و از حوزویان و دانشگاهیان، امتداد فلسفه و حکمت اسلامی را در مناسبات اجتماعی مطالبه فرمودند.
کارشناس - مجری این برنامه افزود: با توجه به این مسئله سعی کردیم در حد توان، چگونگی امتداد یافتن فلسفه غرب را در پدیده‌هایی که سبک زندگی جوامع غربی را می‌سازند نشان دهیم، به نقد بکشیم و اگر دیدگاه بی بدیلی در برابر افکار و جهان بینی‌های غربی داریم، به صورت اجمالی بیان کنیم.
پورمند در خصوص مخاطبان «امتداد» گفت: بیشتر مخاطبان این برنامه به دیدن «امتداد» جلب می‌شوند، ولی ما صرفاً مخاطب خاص را در نظر نداریم. وی افزود: جامعه هدف ما مخاطبان فعال و کنجکاوی بودند که احتمالاً با موضوعات برنامه آشنایی دارند و شاید دیدن فیلم‌ها، سریال‌ها و پدیده‌هایی که با آن مواجه بودند از زاویه فلسفه جذابیت داشته باشد.
افکار غربی با بزک‌های رسانه‌ای؛ آفت زندگی سالم
پورمند هدف «امتداد» را چنین توصیف کرد: در «امتداد» سعی کردیم این پیام را به مخاطب بدهیم که هیچ چیزی بدون پشتوانه فرهنگی و فلسفی به‌صورت دفعی به وجود نمی‌آید. همه پدیده‌هایی که در جهان غرب شکل گرفته است، برآیند فرهنگ و فلسفه‌ای است که در طول تاریخ غرب رشد و تکامل یافته و تا امروز در مظاهر مختلفِ رسانه‌ای و اجتماعی امتداد پیدا کرده و روح حاکم بر زمانه ما را ساخته است.
اهمیت تأمل در مباحث فلسفی از دیگر مواردی بود که پورمند به آن اشاره کرد و گفت: جاری شدن افکار غربی با بزک‌های فرمی و رسانه‌ای در جامعه باعث شده است که سبک زندگی منِ مسلمان را که جهان‌بینی و سنت حکمیِ متفاوتی دارم تحت تأثیر قرار دهد و ممکن است ندانم که برخی از این افکار در تضاد و تقابل با مؤلفه فکری و اعتقادیِ تمدن و فرهنگ بومی ماست.
کارشناس - مجری «امتداد» تصریح کرد: ما خواستیم به مخاطب این مسئله را یادآوری کنیم که وقتی با فیلم‌ها، سریال‌ها، پویانمایی‌ها و دیگر مظاهر رسانه‌ای و اجتماعی برآمده از جوامع غربی در تعامل است به عنوان یک مخاطب آگاه و فعال مواجهه صورت دهد، نه مخاطب منفعلی که از عقبه فکری و فرهنگی این آثار اطلاعی ندارد.
پورمند درباره اجرایش در «امتداد» گفت: در حد توان سعی کردم مسائل و دیدگاه‌های فلسفی نهفته در آثار رسانه‌ای و اجتماعی را تحلیل کنم، یا به عبارت دیگر، ناگفته‌های فلسفی این آثار را مبتنی بر پژوهش‌هایی که اتفاقاً در دانشگاه‌های برجسته جوامع غربی صورت گرفته با رویکرد نقادانه تبیین کنم. این کارشناس ادامه داد: جا‌هایی هم پیش آمد که یک مسئله مهم فلسفی در برخی از فیلم‌ها و سریال‌ها خودنمایی می‌کرد، لیکن مقاله یا مطلبی در این خصوص تهیه نشده بود و من سعی کردم تحلیل فلسفی دقیقی در این خصوص ارائه دهم.
دوری از قربانی کردن محتوا برای جذب مخاطب
در رسانه ملی، شاهد کمتر برنامه‌ای با این سطح از آمادگی در خصوص مباحث فلسفی و اجتماعی هستیم، به همین منظور نظر پورمند را در این خصوص پرسیدم که وی گفت: برنامه‌هایی با موضوعات فلسفه یا درباره فلسفه تهیه شده‌اند، ولی گاهی بسیار سطحی و به دور از مناسبات معرفت فلسفی هستند. یکی از دلایل آن ممکن است این باشد که هدف، جذب حداکثر مخاطب است و اگر برنامه‌ای با ادبیات تخصصی فلسفی تولید کنیم احتمالاً مخاطب کمتری خواهد داشت.
وی افزود: با توجه به سیاست‌های رسانه ملی، تولید برنامه‌های تخصصی با مخاطب پایین توجیه ندارد، اما این مسئله را که انگیزش و آموزش مخاطب هم از رسالت‌های رسانه ملی است نباید از نظر دور کرد. در این خصوص می‌توان برنامه‌هایی با موضوعات عمیق و تخصصی در هر یک از حوزه‌های علوم انسانی تهیه کرد که با قالب‌های شکلی و سبکی جذاب همراه باشد و مخاطب احساس کند در حال فراگیری چیزی است.
کارشناس - مجری این برنامه ادامه داد: «امتداد» قرار نبوده مخصوص گروهی خاص از مخاطبان باشد. هدف «امتداد»، آگاه‌سازی همه مخاطبان از چگونگی ظهور و امتداد فلسفه در مظاهر اجتماعی بوده است. آگاه شدن از اینکه چگونه سبک زندگی آنها با آثار رسانه‌ای و دیگر پدیده‌ها و شخصیت‌های تمدن و فرهنگ غربی چگونه شکل می‌گیرد و چگونه روز به روز از فرهنگ و تمدن خودشان فاصله می‌گیرند.
پورمند وظیفه حوزویان، دانشگاهیان و رسانه را در آگاه‌سازی بشر مهم دانست و گفت: مردم ما مقصر نیستند، بلکه این دانشگاهیان، حوزویان و اهل رسانه و هنر هستند که باید به امتداد یافتن حکمت اسلامی می‌اندیشیدند و الگو‌ها و آثار بی‌بدیلی در برابر سبک زندگی غربی ارائه می‌دادند و آن را در جامعه فراگیر می‌ساختند.
ارائه جذاب، لازمه درک مفاهیم فلسفی
پورمند شکل ارائه برنامه‌های محتوامحوری، چون «امتداد» را مهم دانست و تصریح کرد: برای اینکه آموزه‌های الهی و وحیانی برای همه مردم قابل درک و جذاب باشد، باید به شکل هنر و امکانات زیبایی‌شناسانه ارائه شود که کار هر هنرمندی هم نیست. رسانه کسی را می‌خواهد که اهل نظر و دغدغه‌مند باشد تا بتواند مبتنی بر الگو‌های حکمی و قرآنی دست به آفرینش هنری بزند، اما در گام آخر، انتقال به غیر، رسالت رسانه است که محصول هنری برآمده از جهان‌بینیِ توحیدی را باید به دست مخاطب برساند.
پورمند با بیان مثالی به اهمیت شیوه مباحث فلسفی پرداخت و گفت: صحبت‌های تخصصی بزرگان دین و فلسفه ضرورتاً نباید به همان شکل و به‌صورت مستقیم به جامعه عرضه شود، بلکه باید هنرمندانه تبدیل به آثار هنری در همه قالب‌های فرمی و بصری شود تا برای مخاطب قابل دریافت باشد.
کارشناس - مجری امتداد افزود: این شیوه پرداخت را در خیلی از آثار هنری غربی می‌بینیم که چگونه الهیات، فلسفه و به‌صورت کلی مؤلفه‌های اساسی فرهنگ و تمدنی خود را در قالب آثار هنری ارائه می‌کنند و نه‌تن‌ها قوام فرهنگی جامعه خود را مبتنی بر این افکار حفظ کرده‌اند، بلکه فرهنگ دیگر جوامع را نیز به رنگ خود در می‌آورند.
پورمند در خصوص «امتداد» و مطالب دشوار فلسفی آن گفت: در «امتداد» تلاش کرده‌ایم تا به واضح‌ترین شکل ممکن مسائل عمیق و پیچیده فلسفی را صورت‌بندی و در یک شکل منظم بیان کنیم، ولی باید در نظر داشت که مدت برنامه محدود و موضوعات بسیار گسترده است.
این کارشناس - مجری ادامه داد: تعمد داشتیم که با رویکرد ارائه حداکثری اطلاعات ظاهر شویم تا مخاطب را از این دامنه وسیع موضوعات فلسفی در پسِ پرده آثار رسانه و اجتماعی به اعجاب واداریم. در «امتداد» می‌خواهیم مخاطب را به جست‌وجو و فهم بیشتر این موارد پس از دیدن برنامه تشویق کنیم تا برای مثال وقتی یک اصطلاح فلسفی را می‌شنود کنجکاو شود و برای دانستن آن به جست‌وجو بپردازد.
پورمند وجود مخاطب خاص را مهم دانست و گفت: در این برنامه، مخاطب خاص و آشنایان با فلسفه را در مدنظر قرار دادیم؛ بنابراین باید موضوعات و تحلیل‌های جدیدی ارائه می‌شد که برای مخاطب خاص هم آورده‌ای داشته باشد. با توجه به این ملاحظلات باید اذعان کرد که محتوای گفتگو کمی ثقیل است که ما در برنامک‌های میان گفتگو‌ها سعی کردیم این مسئله جبران شود و مخاطب عام را هم حفظ کنیم.
پورمند به اهمیت اتاق فکر برنامه اشاره کرد و گفت: دوستان فرهیخته‌ای، چون حسام‌الدین حائری‌زاده، دانش‌آموخته دکترینولوژی، علوم استراتژیک و جامعه‌شناسی، سیدعرفان حسینی در حوزه رسانه، علوم اعصاب، مهدی انصاری، تهیه‌کننده و کارگردان اهل محتوا و آشنا به دانش رسانه و فلسفه و بنده، اعضای اتاق فکر چهار نفره برنامه هستیم. این اتاق فکر متصل بود به پژوهشگرانی که در تخصص‌های مختلف مصوبات جلسات اتاق فکر را دنبال می‌کردند.
پورمند گفت: قریب ۳۰ جلسه بلندمدت در اتاق فکر، برنامه داشتیم که گاهی تا ساعت ۱:۰۰ بامداد طول می‌کشید. این جلسات در مدت زمانی قریب به شش ماه به‌صورت فشرده برگزار شد تا محتوایی در شأن مخاطب ارائه شود.
امتدادپلاس مشغول کار است
پورمند در خصوص فعالیت این برنامه در فضای مجازی با عنوان «امتدادپلاس» گفت: «امتداد» قرار نیست محدود به یک برنامه تلویزیونی باشد. برای این منظور در بستر فضای مجازی اقداماتی را پیش‌بینی کرده‌ایم که از آن جمله تولید ویدئو‌های با عنوان «امتدادپلاس» است. در این ویدئو‌ها برای جبران کمبود زمان برنامه برای توضیح موضوعات مهم، به صورت مفصل این مطالب را توضیح و بسط می‌دهم و مخاطبانی که علاقه‌مند دانستن بیشتر درباره موضوعات برنامه هستند، می‌توانند با دیدن این ویدئو‌ها ابهامات خود را برطرف کنند.
