در تاریخ ۱۹ اوت ۲۰۰۳، بخشی از مقر سازمان ملل واقع در هتل «کانال» بغداد طی یک حمله تروریستی بمبگذاری تخریب شد و ۲۲ نفر از جمله سرجیو ویرا دی ملو، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل در عراق جانشان را از دست دادند. این حمله هیئت مساعدت سازمان ملل متحد برای عراق (یونامی) را مورد هدف قرار داد که حمله کنندگان، آن را به تبعیت از سیاست خارجی مجرمانه و ضدبشری آمریکا علیه غیرنظامیان، متهم می کردند. خود سرجیو ویرا از این موضوع آگاه بود ولی زمان کافی برای رفع این سوتفاهم نداشت و قبل از انجام این کار جانش را از دست داد. در سال ۲۰۰۸، مجمع عمومی سازمان ملل این روز را به عنوان روز جهانی کمک‌های انسانی نامگذاری کرد.

شانزده سال از آن ماجرا میگذرد و همچنان همان اشتباهات در حال تداوم است گویی هیچ درس عبرتی از تاثیرات فاجعه بار تسلیم اصول بشردوستانه در برابر نگرش‌های سیاسی از زمان جنگ عراق تاکنون گرفته نشده است. در غزه، غیرنظامیان و فعالان حقوق بشر در حال قربانی شدن هستند، و نهاد‌های وابسته به سازمان ملل که در آنجا فعالیت می کنند، با شجاعت تمام سعی دارند تا با شجاعت سیاسی مثال زدنی خود، نشان دهند که از اشتباهات گذشته درس گرفته اند.

مقیاس فاجعه‌ی رخ داده برای غیرنظامیان که بعد از حمله‌ی ۷ اکتبر ۲۰۲۳ صورت گرفت، غیرقابل تصور و دهشتناک است؛ بر اساس آمار‌های وزارت بهداشت حماس و نماینده‌ی سازمان ملل، تا ۱۵ مارس، بیش از ۴۰ هزار نفر در غزه شهید شدند که از این تعداد ۱۶۰۰۰ نفر را کودکان و ۱۱۰۰۰ نفر را زنان تشکیل می دهند. همچنین بر اساس این آمار ۹۲۰۰۰ نفر دیگر در این حملات مجروح شدند.

عدم امنیت غذایی و بهداشتی

طرح تخلیه نوار غزه که در سال ۲۰۰۴ تصویب شد، شرایط را برای محاصره‌ی کامل این مناطق و کنترل بخش‌های مختلف از جمله تامین مواد غذایی، تامین آب، وسایل ارتباطی و حتی تامین برق، توسط اسرائیل فراهم کرد. حتی در ماده هشتم این طرح، کنترل شبکه تخلیه فاضلاب هم در اختیار اسرائیل گذاشته شده است؛ بنابراین این شاهراه حیاتی برای بقای زندگی مردم به طور کامل در دست اسرائیل قرار گرفت و از آن پس، اسرائیل از آنجا به عنوان مکانی برای اقدامات تلافی جویانه در برابر هر خشونت سیاسی، هر جنبش و شورش مردمی استفاده کرد و با کاهش مرز‌های این سرزمین عملا آنجا را به زندانی روباز برای مردم غزه تبدیل کرد. 

وضعیت غذایی اسفناکی که امروز بر غزه حاکم است، نتیجه‌ی همین ظرفیت و دسترسی بی حد و حصر اسرائیل به شاهراه‌های حیاتی منتهی به این سرزمین است. به دلیل عدم رسیدگی به این مناطق، وضعیت بهداشت، کیفیت پایین آب شرب، کمبود غذا و تخریب محیط زیست کاملا مشهود است. مدیریت پسماند امری فراموش شده است و در مناطقی که تراکم جمعیتی زیادی وجود دارد، در ۸۰ درصد از مناطق وجود فاضلاب‌های انسانی در کنار مناطق مسکونی مشاهده می شود. در این سرزمین چیزی به نام سیستم بهداشت امروزه عملا وجود خارجی ندارد و بیمارستان‌های غزه با کمبود اولیه‌ترین نیاز‌های درمانی مواجهند.

میزان بی سابقه‌ کشته شدگان در میان نیروهای آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاورمیانه

در ۱۵ اوت، یعنی ۱۱ ماه بعد از آغاز خشونت‌هایی که در ۷ اکتبر کلید خورد، ۲۰۷ نفر از کارکنان آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی جان خود را ازدست دادند. این هم انعکاسی از افزایش بی سابقه‌ی تعداد کشته شدگان نسبت به دیگر مناطق بحران زده است. در سال ۲۰۰۲، در تمامی نهاد‌های وابسته به سازمان ملل تنها ۷۲ کشته ثبت شده بود.

در سال ۲۰۱۹، نرخ جهانی مرگ و میر در میان کارکنان نهاد‌های بشردوستانه ۳۱ نفر به ازای ۱۰۰ هزار نفر بود در حالیکه در مورد آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک در غزه، این نرخ به ۱۶۰۰ نفر از هر ۱۰۰ هزار نفر رسیده است. یعنی اینکه مرگ و میر کارکنان این نهاد در غزه ۵۴ برابر بیشتر از مناطق بحران زده‌ی دیگر است. در اوت ۱۹۴۹، به امید ایجاد یک چارچوب حفاظتی برای غیرنظامیان در مناطق درگیری مسلحانه و با هدف درس گرفتن از وقایع خشونت بار و اسفناک جنگ جهانی دوم، چهارمین کنوانسیون ژنو امضا شد. اوت سال ۲۰۲۴ مصادف است با ۷۵ سالگرد امضای این کنوانسیون. در دسامبر سال ۱۹۴۹، مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تشکیل آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک را تصویب کرد تا به عنوان نهادی نوپا در راستای حقوق بین الملل بشردوستانه فعالیت کند.

ولی با وجود شواهد عینی در فلسطین، این کنوانسیون و قوانین آن به اجرا گذاشته نمی شود. این عدم اجرا نشان دهنده‌ی نوعی فلج بین المللی در زمینه‌ی اعمال قوانین صادر شده توسط دیوان بین المللی دادگستری به منظور پیشگیری از سرکوب و نسل کشی در غزه و نیز ضعف در اجرای احکام دیوان بین المللی کیفری به منظور دستگیری رهبران طرفین جنگ به جرم جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت است.

کورنلیو سوماروگا، رییس کمیته بین المللی صلیب سرخ (۱۹۸۷-۱۹۹۹)، که فوریه گذشته در ژنو چشم از جهان فروبست، با دیدن وضعیت کنونی، باید در قبر لرزه به اندامش افتاده باشد. وی در سال ۱۹۹۵ طی یک سخنرانی گفته بود: «همه‌ی دولت‌ها مسئولیت دارند که حتی در اوج جنگ، از جمله جنگ‌های داخلی، به اصول اولیه حقوق بشر پایبند باشند و از مجروحان، اسرا و غیرنظامیان محافظت کنند.» 

او در واقع ۵۰ سال بعد از جنگ جهانی دوم داشت این سخنان را بیان می کرد و با آگاهی از وضعیت متشنج خاورمیانه تاکید کرده بود: «ولی باور کنید، هربار که ما مسئولیت انسانی مان را نسبت به قربانیان جنگ و خشونت‌های سیاسی را بر عهده میگیریم، من شکست اخلاقی نهاد صلیب سرخ در مقابله با کشتار غیرنظامیان در جنگ جهانی دوم توسط نازی‌های را به یاد میآورم؛ شکستی که ناشی از محدودیت‌های قانونی تعیین شده توسط دولت‌ها بود.»

کمیته بین المللی صلیب سرخ از سخنان رئیس سابق خود به خوبی درس گرفته است. این سازمان در کنار نهاد‌های مرتبط با سازمان ملل متحد، از ابتدای تنش‌ها در نوار غزه، این اقدامات را دنبال و محکوم می کند. درسی که برای ما از رئیس سابق کمیته بین المللی صلیب سرخ به جای مانده، امروز اسرائیل و متحدانش را تداعی می کند. شکی نیست که در درازمدت، رهبران جهان باید پاسخگوی شکست اخلاقی خود در قبال تراژدی مردم غیرنظامی غزه باشند.

مترجم: سمیه خلیلی