بامداد شنبه پنجم آبان ماه صدا‌های مهیبی از آسمان تهران به گوش مردم شهر رسید. در دقایق اولیه، مردم هنوز نمی‌دانستند چیزی که شنیده‌اند درست بوده یا نه؟ یک جست و جو در فضای مجازی ثابت کرد که تقریباً کسانی که غرب تهران بوده‌اند این صدا را شنیده‌اند و نسبت به آن واکنش نشان داده بودند. پس از آن شبکه خبر شنیده شدن صدا را تأیید کرد، اما از کم و کیف ماجرا چیزی نگفت. درستش هم، همین است اگر بخواهی اخبار موثق را به گوش مردم برسانی، بیش‌تر از دیگر رسانه‌ها وقت لازم داری.

حمله اسرائیل به پایگاه‌های نظامی ایران موجی را در فضایی از رسانه به راه انداخت که از رسانه‌های رسمی و غیر رسمی داخلی و خارجی گرفته تا شهروند_خبرنگار‌ها درباره ماجرا صحبت می‌کردند. سوال مهم این است که چند درصد این اخبار صحت داشتند؟ از دیرباز اخبار جعلی وجود داشتند چه از زمانی که پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) حدیثی را می‌فرمودند و بعضی‌ها این احادیث را تغییر می‌دادند یا به دروغ حرفی را به آنها نسبت می‌دادند که به نفع خودشان باشد، چه امروز که در رسانه‌ها عکس و فیلم‌های جعلی را درباره یک موضوع منتشر می‌کنند تا به مقصود خودشان برسند. امروزه به این نوع از اخبار «فیک نیوز» می‌گویند.

فیک نیوز را بشناسیم

سال ۲۰۱۷ دیکشنری Collins در حالی کلمه Fake News را به عنوان کلمه سال انتخاب کرد که برای آن دو ویژگی قائل شد. اول آنکه «فیک نیوز حاوی اطلاعات نادرست است» و ویژگی دوم و بسیار مهم آن این است که: «شکل ظاهری آن شبیه اخبار درست و واقعی است.» بعضی اوقات به قدری این اخبار رنگ واقعیت می‌گیرند که تشخیص اخبار درست و نادرست از یک‌دیگر بسیار سخت می‌شود. معمولاً در مواقع جنگ، آشوب و زمان‌هایی که یک کشور در شرایط بحرانی قرار می‌گیرد، سر و کله فیک نیوز‌ها پیدا می‌شود.

فیک نیوز‌ها همیشه هم خارجی نیستند بلکه از داخل کشور هم مطالب جعلی منتشر می‌کنند. منافع آنها از سمت قدرت‌هایی تأمین می‌شود که به سفارش آنها اخبار ساختگی را منتشر می‌کنند و به نوعی از آن قدرت‌ها هم پول می‌گیرند و هم خط. رسانه «ایران اینترنشنال» یکی از بزرگ‌ترین رسانه‌های خارجی است که به زبان فارسی اخباری را منتشر می‌کند که در پخش اخبار جعلی در مورد ایران نیز پیش‌رو است.

مسئله انتشار اخبار ساختگی، روز به روز در بین رسانه‌ها بیش‌تر دیده می‌شود. آن جایی آدم را به دام می‌اندازد که مخاطبان این نوع رسانه‌ها خودشان متوجه نمی‌شوند که این اخبار ساختگی است و به نوعی با تکثیر کردن این اخبار برای دیگران خودشان هم در این چرخه قرار می‌گیرند. ایران اینترنشنال و رسانه‌هایی شبیه به آنها با روی آوردن به مدل شهروند_خبرنگاری، توانسته‌اند بخش زیادی را تحت تأثیر اخبار ساختگی خود قرار دهند. به این صورت که به طور مثال یک شهروند عادی فیلمی را درباره موضوعی برای این رسانه می‌فرستد، اما آیا واقعاً این فیلم از یک شهروند عادی منتشر شده؟ یا آنها نماینده تمام و کمال این رسانه‌ها و قدرت‌های پشت این رسانه‌ها هستند.

صدِ اینترنشنال در فیک نیوز

فضای خبری حمله اسرائیل به ایران را که بررسی می‌کنیم متوجه جولان فیک نیوز‌ها می‌شویم. همانطور که پیش‌تر گفتیم وقتی کشوری در بحران قرار می‌گیرد آنها مانند گله گرگی که یک شکار را محاصره می‌کند، از راه می‌رسند. در حالی که پس از چند صدای مهیب در آسمان تهران که تازه ناشی از فعال شدن پدافند هوایی کشورمان بود، شهر در سکوت و آرامش بود که رسانه ایران اینترنشنال فیلمی با صداگذاری آژیر خطر پخش می‌کند که زیر آن می‌نویسد: «به صدا در آمدن آژیر خطر در کهریزک تهران!»

نمونه دیگری از انتشار اخبار جعلی در این ماجرا، خبر لغو پرواز‌های فرودگاه بین المللی امام خمینی (ره) بود که این خبر نادرست بود و بار‌ها صدا و سیما و رسانه‌های رسمی داخل ایران، اعلام کردند که این خبر صحت ندارد و پرواز‌ها برقرار است. جا ماندن بسیاری از مسافران از پرواز‌های خود یکی از آثار بازتاب اینگونه اخبار است که خسارات ناشی از آن را مردم متحمل شدند.

حجم عظیم فیک نیوز را می‌توان در عکس‌ها و فیلم‌های منتشر شده از لحظه انفجار مشاهده کرد. به قدری ناشیانه عکس‌های مربوط به لبنان را به ایران نسبت داده بودند که خود تهرانی‌ها خنده‌شان گرفته بود. این موضوع فقط از سوی رسانه‌های معاند نبود و بعضی رسانه‌های خارجی رسمی هم این اشتباه را کرده بودند. حتی عکسی از آتش سوزی پالایشگاه تهران که مربوط به سال ۱۴۰۰ بوده را به حمله اسرائیل نسبت داده بودند.

بعضی از رسانه‌های رسمی خارجی فیلمی از پرتاب موشک‌های ایرانی را که در عملیات وعده صادق ۲ به سوی تل‌آویو فرستاده شده بود را به عنوان موشک‌های اسرائیلی در سر خط خبر‌های خود کار کرده بودند که به نوع خودش جالب بود. در یکی از همین فیلم‌ها، موشک‌ها از زمین پرتاب می‌شود که باید گفت اسرائیل موشک زمین به زمینش کجا بود؟

عملیات وعده صادق که انجام شد با آن حجم از موشک‌های ایرانی، همین رسانه‌ها ادعا می‌کردند که هیچ‌کدامش اصابت نکرده و کسی از صهیونیست‌ها به هلاکت نرسیده است، اما حالا که اسرائیل به خاک ایران تعرض کرده است و ما ۴ جوان را از دست دادیم، می‌گویند تعداد شهدا خیلی بیش‌تر از این حرف‌ها است و بعداً مشخص می‌شود که چند نفر جان خود را از دست دادند. به طور کلی این رسانه‌ها از جای دیگری حمایت می‌شوند و به نوعی رژیم اشغالگر اسرائیل بیش‌تر از اینکه هزینه‌ای برای تسلیحات جنگی خرج کند، لشکری از خبرنگارانی که اخبار جعلی منتشر می‌کنند را آموزش داده است.

منبع: مهر