۵۸ درصد از مساحت ۳۴۱ هزار هکتاری عرصه‌های ملی گنبدکاووس، بیابانی است که در سال‌های گذشته، ریزگرد‌های برآمده از آن گریبانگیر مردم منطقه شده و برای جلوگیری از گسترش آن، راهی جز اجرای طرح‌های اصلاح و احیای مراتع نبود.

بخش زیاد ریزگرد‌های گلستان عامل خارجی مانند صحرای قره‌قوم ترکمنستان دارد و خشکسالی سال‌های گذشته و دگرگونی آب و هوا باعث بیشترشدن این پدیده در منطقه شد و در نتیجه، اجرای طرح‌های اصلاح و احیای مراتع با هدف جلوگیری از گسترش بیابان‌زایی و خیزش گرد و غبار ناشی از آن شدت و سرعت گرفت.

هر ساله طرح‌های مختلفی در مراتع (چمنزارهای) بیابانی مانند بوته‌کاری، ساخت هلالی آبگیر، پس‌انداز نزولات آسمانی به روش کنتور فارو و کپه کاری با هدف پدیدآوردن علوفه و افزایش گیاهان بومی، نگهداری از خاک و کمک به افزایش مواد آلی آن، ایجاد زمان کافی برای رویش و مقاوم شدن گیاهان در مقابل چرای دام و قرق انجام می‌شود.

طبق اعلام رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس، جوامع محلی و بهره برداران ساکن شمال شهرستان با مشاهده نتایج بوته‌کاری چمنزار‌های فقیر در سال‌های گذشته، دوستدار همکاری بیشتر برای کمک به سرسبزی این مراتع شدند و با کار‌هایی مانند کاشت نهال به نگهداری از این پهنه کمک کردند.

فرشید رحمانی اظهار کرد: اهالی منطقه با هموندی (اشتراک‌گذاری) فیلم بوته‌کاری مراتع در فضای مجازی، تاثیر فراوانی در فرهنگ‌سازی نگهداری و زنده‌کردن این پهنه‌ها می‌گذارند.

وی با تاکید بر اهمیت اجرای طرح‌های اصلاح و احیای چمنزار‌ها در جلوگیری از گسترش بیابان‌زایی و خیزش گرد و غبار ناشی از آن، افزود: این طرح‌ها شامل کار‌هایی مانند بوته‌کاری، ساخت هلالی آبگیر، پس‌انداز نزولات آسمانی به روش کنتور فارو و کپه‌کاری است که تاکنون در ۱۰ هزار هکتار از چمنزار‌های شهرستان اجرا شد.

رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس بیان کرد: امسال ۷۰۰ هزار نهال «آتریپلکس کانی‌سنس، قره داغ و لنتی فورمیس» در ایستگاه چپرقویمه این شهرستان تولید شد و کار انتقال نهال‌ها بعد از رسیدن به رشد کافی با آغاز موسم کاشت از آذر برای غرس در چمنزار‌های شمال گنبدکاووس شروع می‌شود.

وی اظهار کرد: نهال‌ها با همکاری مجریان طرح‌های مرتع‌داری یا به صورت پیمانکاری در نزدیک به هزار هکتار از گستره طرح‌های مرتع‌داری و عرصه‌های بیابانی شمال گنبدکاووس کاشته خواهد شد.

همکاری جوامع محلی در احیای مراتع گنبدکاووس

کارشناس مرتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان در گفتگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه بیشتر کانون‌های ریزگرد و گرد و غبار گلستان در شمال استان از جمله گنبدکاووس قرار دارد گفت: این آسیب در کنار همکاری جوامع محلی و بهره برداران باعث شده تخصیص اعتبارات برای اجرای عملیات اصلاح و احیای چمنزار‌ها به سمت این شهرستان فرستاده شود.

مسعود برزعلی افزود: عملیات اصلاحی چمنزار‌ها از جمله بوته‌کاری به طور عمده با هدف کاهش گرد و غبار، تولید علوفه و کمک به حفظ خاک و کاهش روان آب‌ها در مراتع و بیابان‌ها می‌شود.

اجرای نیمی از طرح‌های اصلاح و احیای چمنزار‌های گلستان در گنبدکاووس

این کارشناس ادامه داد: سال گذشته ۲ هزار و ۹۰۰ هکتار عملیات بوته‌کاری در چمنزار‌های در معرض بیابانی‌شدن گلستان به ۲ روش مشارکتی و پیمانکاری انجام شد که هزار و ۴۳۰ هکتار معادل نیمی از آن مربوط به گنبدکاووس بود.

برزعلی با اشاره به نقش پررنگ اجرای طرح‌های مشارکتی اصلاح و احیای چمنزار‌ها در گنبدکاووس، گفت: از مجموع هزار و ۳۰۰ هکتار عملیات اصلاح و احیای مشارکتی چمنزار‌های استان، ۶۲۰ هکتار در گنبدکاووس انجام شد.

وی افزود: با توجه به اینکه چمنزار‌ها نقش مهمی در تامین گوشت قرمز کشور دارند اجرای این پروژه‌ها از جمله بوته‌کاری سبب کاهش وابستگی بهره‌برداران به علوفه دستی شده و می‌تواند در خودکفایی آنان و کاهش هزینه‌های مربوط به خرید نهاده‌های دامی کمک کند.

این کارشناس بیان کرد: مشاهده نتایج خوب تغییر چهره چمنزار‌ها با اجرای طرح‌های اصلاحی و احیا در چند سال گذشته، جوامع محلی به ویژه دامداران گنبدکاووس را تشویق به گسترش مشارکت کرد چرا که به این آگاهی رسیدند که با کاشت و کمک به نگهداری نهال‌ها، بخشی از خوراک دام‌های خود را تامین خواهند کرد.

برزعلی افزود: اجرای طرح‌های اصلاح و احیای چمنزار‌ها به ویژه در شمال گنبدکاووس نقش مهمی در جلوگیری از کوچ روستاییان مرزنشین داشت.

تهیه طرح احیای پوشش گیاهی مناطق شمال گلستان

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم به ایرنا گفت: طرح احیای پوشش گیاهی مناطق بیابانی شمال استان برای یک دوره ۱۰ ساله با برآورد اعتبار ۵۱ هزار میلیارد ریال با بهره‌گیری از طرح‌های مطالعاتی و آمایش سال‌های گذشته برای اجرا در ۲۴۷ هزار هکتار بیابان‌های گمیشان تا مراوه‌تپه تهیه شده است.

حمید سلامتی ادامه داد: پوشش، آب، هوا و شیب زمین‌های محل اجرای طرح مقابله با بیابان‌زدایی بررسی شده و پیش‌بینی می‌شود اجرای آن تاثیر بسزایی در رونق دامداری سنتی و کاهش فرسایش و ریزگرد‌ها داشته باشد.

وی همچنین از تهیه طرح بیابان‌زدایی با اولویت‌بندی برای پوشش گیاهی ۵۵ هزار هکتار در امسال خبر داد و گفت: سال گذشته نیز طرح پوشش گیاهی مقابله با بیابان‌زدایی در ۶۰ هزار هکتار از زمین‌های گلستان تهیه شده بود.

طبق اعلام وی، در شمال گلستان ۳۰۶ هزار هکتار چمنزار مستعد بیابان‌زایی وجود دارد که ۱۳۰ هزار آن بستر مناسب ایجاد ریزگرد و ۷۰ هزار هکتار آن نیازمند درمان پرشتاب است.

طرح‌های بوته‌کاری در چمنزار‌های گلستان از دهه ۷۰ با هدف تقویت چمنزار‌های فقیر آغاز شد که با شدت گرفتن خشکسالی از سال ۱۳۹۵ ردیف بودجه مستقل برای بیابانزدایی اختصاص یافت و عملیات مقابله با بیابانزایی در قالب طرح‌های مرتعداری شامل بوته‌کاری، ذخیره نزولات آسمانی (مانند ساخت هلالی آبگیر)، کپه کاری، تامین آب آشامیدنی دام و بذرپاشی چمنزار‌های سردسیر به ۲ صورت مشارکتی و پیمانکاری انجام می‌شود.

گلستان ۸۶۲ هزار هکتار چمنزار دارد که بخش قابل توجهی از آن در مناطق شمالی استان به‌ویژه آق‌قلا، گمیشان و گنبدکاووس در معرض بیابانی‌شدن است که برای جلوگیری از پیامد‌های ریزگرد‌ها باید تدابیر ویژه‌ای اتخاذ شود.

ریزگرد‌ها در گلستان ۲ منشا داخلی و خارجی دارند که عمده دلایل داخلی آن «تخریب چمنزار‌ها و تبدیل آن به زمین کشاورزی، کشت در زمین‌های کم بازده، خشک شدن تالاب‌ها و چرای بیش از حد دام در چمنزارها» و دلایل خارجی آن که بیشتر، وجود صحرای «قره قوم» ترکمنستان و ورود گرد و غبار از استان‌های سمنان و خراسان شمالی است.

گلستان با بیش از ۲۰ هزار کیلومتر مربع وسعت و جای دادن هفت اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا در همسایگی سه استان مازندران، خراسان شمالی و سمنان و کشور ترکمنستان قرار دارد.

منبع:ایرنا